Προσπάθησε συνειδητά επί τέσσερις δεκαετίες για την Πόλη των Αθηνών. Κατέγραψε, εξιστόρησε, επεξήγησε, ανέλυσε, μελέτησε, σχεδίασε, δημοσίευσε, έδωσε τον αγώνα τον καλό, συγκρούστηκε ενεργών κατ’ επιστήμην, με οπλοσκευή Αθηναϊκή αντληθείσα και από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, την Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, την Εθνική Βιβλιοθήκη, την Βιβλιοθήκη της Βουλής, την Εθνική Πινακοθήκη, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, την Διεύθυνση Σχεδίων Πόλεων του παλαιού Υπουργείου Συγκοινωνίας, τον Πέτρο Καλλιγά, τον Γιάννη Βλαχογιάννη, τον Δημήτριο Καμπούρογλου, τον Σπύρο Πάτση, τον Σπύρο Μερκούρη, κά. – συνδέσας εντέλει άρρηκτα το όνομά του με την Πόλη της Παλλάδος, πρόκειται για τον διακεκριμένο αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Κώστα Η. Μπίρη, την “δόξα και το καμάρι του Δήμου Αθηναίων” (έτσι τον είχε χαρακτηρίσει ο Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων Παναγιώτης Γκάζγκας, σε συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου στις 29 Ιανουαρίου 1965· συμφωνώντας μαζί του έχω υιοθετήσει τον χαρακτηρισμό του).
Ο Κώστας Η. Μπίρης υπηρέτησε ευόρκως έντιμα και θαρραλέα και την Πόλη των Αθηνών και τον Δήμο των Αθηναίων από την θέση του Διευθυντού της Υπηρεσίας Σχεδίου Πόλεως του Δήμου και μετέπειτα του Γενικού Διευθυντού των Τεχνικών Υπηρεσιών του. Έχοντας γνώση, προηγουμένως, του έργου του ανδρός, εκλεγείς Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων στις Δημοτικές Εκλογές της 30ης Μαρτίου 1975 με το ψηφοδέλτιο της νικηφόρου “Δημοκρατικής Συνεργασίας” που είχε επικεφαλής τον Γιάννη Παπαθεοδώρου, στην πρώτη κιόλας σύσκεψη των Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Αθηναίων, και επί παρουσία του Δημάρχου, συνέστησα στους υπηρετούντες στις Τεχνικές αυτές Υπηρεσίες Μηχανικούς ακάματη επιστημονική εργασία κατά το παράδειγμα του Κώστα Η. Μπίρη.
Ο Κώστας Η. Μπίρης έχει συγγράψει περί των Αθηνών πολλά.
Στο γραφτό μου αυτό εδώ, στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”, θα ήθελα να σημειώσω ότι εκπόνησε Σχέδιο Ανασυγκροτήσεως της Πρωτευούσης τον πρώτο μεταπολεμικό καιρό του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ακόμη ότι έχει γράψει Ιστορία του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου. Τα πρώτα σχέδια των Αθηνών, ο Σταμάτης Κλεάνθης, οι Εκκλησίες των Παλαιών Αθηνών, τα Τοπωνυμικά των Αθηνών, τα Αττικά του Εβλιά Τσελεμπή, ο Απόστολος Παύλος εν Αθήναις, και άλλα, είχαν συγκεντρώσει το ενδιαφέρον του, τα διαπραγματεύτηκε και δημοσίευσε σχετικά. Αναρίθμητα τα άρθρα του στον ημερήσιο και τον περιοδικό τύπο, τα λογής δημοσιεύματά του επί των Αθηναϊκών πραγμάτων, μα και τα υπηρεσιακά του έγγραφα.
Δεν περιοριζόταν όμως η γραφίδα του Κώστα Η. Μπίρη μόνο στα Αθηναϊκού περιεχομένου θέματα – οι Τσιγγάνοι, οι Αρβανίτες, ο Καραγκιόζης, η “Βαβυλωνία” του Δ.Κ. Βυζάντιου, απετέλεσαν αντικείμενα της συγγραφικής του επίδοσης.
Μα κορωνίδα της συγγραφικής του επίδοσης ήταν η εξάτομη “Πολεοδομία των Αθηνών” (Α’. Η Παλαιά Πόλις – Β’. Το Πρώτον Σχέδιον – Γ’. Προς την Τελικήν Μορφήν – Δ’. Η Οργάνωσις της Πόλεως – Ε’. Τα Κτίρια – Στ’. Μεταρρυθμιστικά Σχέδια), που επειδή δεν ήταν δυνατό τελικά να δει το φως της δημοσιότητας, την διαδέχτηκε το έργο του “Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20ον αιώνα”.
Το έργο του αυτό, πηγή αναρίθμητων πληροφοριών, παρέχον και γραμμήν πλεύσεως, αποτελεί θεμελιώδη αφετηρία κάθε ειλικρινούς χαρακτήρα προσπαθείας περί την Πόλη των Αθηνών. Αλλά περισσότερα γι’ αυτό μια άλλη φορά…
Ο Κώστας Η. Μπίρης υπήρξε ένας από τους 12 πρώτους Διπλωματούχους της Ανωτάτης Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, με “αρίστους Καθηγητάς”, όπως ο ίδιος έχει σημειώσει στο έργο του “Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20ον αιώνα”, δηλαδή “τον Αλέξανδρον Νικολούδην εις τας Αρχιτεκτονικάς Συνθέσεις· τον Ερνέστον Εμπράρ εις τας Αρχιτεκτονικάς Συνθέσεις, επίσης την Κτιριολογίαν και την Πολεοδομίαν· τον Εμμανουήλ Κριεζήν εις την Οικοδομικήν, τον Αναστάσιον Ορλάνδον εις την Ρυθμολογίαν, τον Νικόλαον Ασπρογέρακαν εις την Ζωγραφικήν και τον Μιχαήλ Τόμπρον εις την Πλαστικήν. Εις επομένην δε περίοδον τον Βασίλειον Κουρεμένον εις την Αρχιτεκτονικήν και Κτιριολογίαν, τον Αντώνιον Σώχον εις την Πλαστικήν και τον Δημήτριον Πικιώνην εις την Αισθητικήν – τυπικώς κατείχε θέσιν Καθηγητού της Διακοσμητικής” (βλ. Σελ. 280-281).
Στο ίδιο έργο του ο Κώστας Η. Μπίρης συμπληρώνει τα ακόλουθα, τα οποία και εκείνον αφορούν και στην όλη διαμόρφωσή του έχουν συντελέσει – είναι αυτός ο λόγος που τα καταχωρώ εδώ στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”:
“Ενισχύθη η τάξις των Διπλωματούχων Αρχιτεκτόνων δια των Αποφοίτων της ιδικής μας Σχολής· με νέα στοιχεία, μορφωμένα μέσα εις το φυσικόν και ιστορικόν περιβάλλον του τόπου και μάλιστα εις το αισθητικόν κλίμα των Αθηνών. Και επόμενον ήτο ν’ αποτελέση αύτη γόνιμον παράγοντα ανορθώσεως και προόδου εις το κεφάλαιον της Αρχιτεκτονικής. …
Εφρόντισαν αμέσως οι πρώτοι Απόφοιτοι να οργανώσουν την τάξιν εις την οποίαν εισήλθον ως νεοφώτιστοι μεν, αλλά και ως νέον και δραστικόν στοιχείον, συμπήξαντες το 1922 τον Σύλλογον Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών.
Επικεφαλής των έθεσαν, ως ιδρυτικά μέλη τιμής ένεκεν, τους παλαιμάχους Αρχιτέκτονας των Αθηνών, τον Αναστάσιον Μεταξάν, τον Αριστοτέλην Ζάχον, τον Μιχαήλ Λυκούδην, τον Παναγιώτην Ζιζήλαν και τους Αρχιτέκτονας Καθηγητάς των.
Δια του συνδυασμού τούτου, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων (Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών), επί πλέον της αποστολής την οποίαν προέβλεπε το Καταστατικόν του, έλαβε και χαρακτήρα εξωσχολικής διαπαιδαγωγήσεως των Αρχιτεκτόνων. Διότι οι πρώτοι πάτρωνες της τάξεώς των, δια της επαφής των, μετέδιδον εις αυτούς διδάγματα εκ της πείρας των και εκ του ήθους των.
Ιδιαιτέρως δε εις ό,τι αφεώρα την θέσιν του Αρχιτέκτονος εν τη Κοινωνία ο Αναστάσιος Μεταξάς – ο οποίος και εξελέγετο επί σειράν ετών Πρόεδρος – ο Μιχαήλ Λυκούδης και ο Παναγιώτης Ζίζηλας· ο Αριστοτέλης Ζάχος προσέφερεν ενημέρωσιν των νέων και έστρεφε το ενδιαφέρον των προς την Βυζαντινήν τέχνην και προς την λαϊκήν αρχιτεκτονικήν των Κυκλάδων και αρχοντικών της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας· και ο Δημήτριος Πικιώνης αισθητικάς αναλύσεις των αρχαίων μνημείων και των εικασικών τεχνών, με τόσην βαθύτητα και κατά τρόπον τόσον επαγωγόν, ώστε αυτοί ούτοι οι πρώτοι Απόφοιτοι αυθορμήτως εκινήθησαν και επέτυχον την πρόσληψίν του ως μορφωτικού στελέχους εις την Σχολήν Αρχιτεκτόνων (του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου).
Αλλά εκτός του ότι τα γραφεία του Συλλόγου (Αρχιτεκτόνων) ήσαν εντευκτήριον αρχιτεκτονικών συζητήσεων αυτού του είδους, το εργαστήριον του Αριστοτέλη Ζάχου εις την οδόν Φλέσσα ήτο καθαυτό εστία μετεκπαιδεύσεως των πρώτων Αποφοίτων της Σχολής (Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου).
Ενώ εκ παραλλήλου η Ακρόπολις, ο Κεραμεικός, η Πεντέλη, η Καισαριανή, όλα εν γένει τα περί τας Αθήνας τοπία, από του Δαφνιού μέχρι της Βουλιαγμένης, με άθικτον ακόμη την φυσικήν των γοητείαν, απετέλουν δι’ αυτούς τόπους εκδρομικών συζητήσεων με τον Δημήτριον Πικιώνην. Συνεχίσθη αργότερα η παράδοσις της συντροφιάς Διδασκάλου και νεαρών Αποφοίτων και (Σπουδαστών) από τον Βασίλειον Κουρεμένον” (Βλ. Σελ. 281-282).
Προσθέτω πως ο Κώστας Η. Μπίρης είχε πολεμήσει στην Μικρά Ασία, είχε συμπληρώσει την πολεοδομική του μόρφωση στο Παρίσι, και διορίσθηκε στον Δήμο Αθηναίων το 1925 σε ηλικία 26 χρόνων (είχε γεννηθεί στο Κάιρο το 1899), υπηρετήσας έως το 1965. Πέθανε το έτος 1980.
Τέλος μεταφέρω εδώ, στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”, μερικά από ένα γραφτό για τον Κώστα Η. Μπίρη του εξαιρετικού δημοσιογράφου Παύλου Κυριαζή, γραφτό το οποίο είχε δημοσιευθεί στο σοβαρό περιοδικό “Ο Οικονομικός Ταχυδρόμος” (Αριθ. Φύλλου 1421, 30 Ιουλίου 1981, Σελ. 23-24):
“Οπλισμένος με μια σπάνια τεχνική παιδεία και την επιστημονική εντιμότητα του πνευματικού ανθρώπου, υπήρξε σε όλη του την ζωή ειλικρινής και ανένδοτος σε πιέσεις. Ήταν γεννημένος για να παλεύει. Πάλευε δίχως να λογαριάζει ήττες. Οι δημόσιοι γραφειοκρατικοί φορείς δεν μας έχουν συνηθίσει με τέτοια παραδείγματα ζωντάνιας. …
Οι μελέτες του και οι υποδείξεις του είχαν μόνιμα το προσόν της σαφήνειας και της καθαρότητας. Τα λόγια και τα κείμενά του, απαλλαγμένα από την σκοτεινότητα της υψηλής σοφίας … ήταν προσιτά στους πολλούς. Ο Κώστας Η. Μπίρης ήταν ο μεγάλος απλουστευτής. Ένας απλουστευτής των πιο πολυσύνθετων θεμάτων. Το χάρισμα αυτό που έχουν οι αληθινά μεγάλοι που απευθύνονται στον λαό”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
Δευτέρα 21 Οκτωβρίου 2013
