Πώς είδαν, πώς βλέπουν τρίτοι τους Φιλαδελφειώτες και Μαδυτινούς, ως άτομα αλλά και ως σύνολο, στην διαδρομή μάλιστα του χρόνου και όχι μόνο στους καιρούς μας; – αυτό είναι το περιεχόμενο της στήλης αυτής του “Κόσμου της Ν. Φιλαδέλφειας”, που εγκαινιάζω σήμερα με ένα δημοσίευμα για τον επιφανή Φιλαδελφειώτη Σάββα Παπαγρηγοριάδη, δημοσίευμα των “Μικρασιατικών Χρονικών”, του περιοδικού δηλαδή συγγράμματος της “Ενώσεως Σμυρναίων”.
Γράφουν λοιπόν τα “Μικρασιατικά Χρονικά” για τον εξαίρετο αυτό συμπολίτη μας:
“Υπήρξε μια διακεκριμένη και ιδιαιτέρως συμπαθής προσωπικότης του Μικρασιατικού Ελληνισμού ο Σάββας Παπαγρηγοριάδης.
Εγεννήθη εις τα Βουρλά και απέθανε την 24ην Αυγούστου 1951 εις ηλικίαν 75 ετών περίπου, κηδευθείς εκ του Συνοικισμού Νέας Φιλαδελφείας, όπου (κατοικούσε).
Ήτο υιός του εφημερίου του Μητροπολιτικού Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου των Βουρλών Παπα-Γιώργη και αδελφός του Ανδρέα Παπαγρηγοριάδη, ενός από τους καλλίτερους διδασκάλους της εποχής του εις τα μέρη εκείνα, θύματος της Καταστροφής του 1922.
Μετά τας πρώτας σπουδάς του εις την Αναξαγόρειον Σχολήν της πατρίδος του, απεστάλη ο Σάββας Παπαγρηγοριάδης υπό του αοιδίμου Μητροπολίτου Εφέσου Αγαθαγγέλου εις την Θεολογικήν Σχολήν της Χάλκης, εκ της οποίας απεφοίτησεν λίαν επαινετώς. Ευθύς αμέσως διεκρίθη εις την Σμύρνην, εις τα Βουρλά και τας άλλας πέριξ Κοινότητας ως ιεροκήρυξ της περιωνύμου Σμυρναϊκής Αδελφότητος “Ευσέβεια”. Ευφραδέστατος πράγματι, με εξαίρετον μνήμην, μεγαλορρήμων, κατώρθωνε να παρασύρη τους ακροατάς του.
Μετά την ανακήρυξιν του Τουρκικού Συντάγματος κατά το 1908, ανεμίχθη ζωηρότατα εις τους πολιτικούς αγώνας, εν τη πεποιθήσει ότι εξυπηρετεί το Έθνος του και τα εξαγγελθέντα κατά την εποχήν εκείνην ιδανικά της Ελευθερίας και της Ισοπολιτείας. Δια τον αυτόν μάλιστα σκοπόν εξέδωκε κατά το 1910 εν Σμύρνη, με την υποστήριξιν του ενθέρμου θαυμαστού του Περικλή Λουκά, Διευθυντού της εκεί Τραπέζης Ανατολής, τον “Αριστοτέλην”, μηνιαίον περιοδικόν γενικής μορφώσεως, επιμεμελημένης ύλης, αξιόλογον και δια το περιεχόμενόν του, τας σοβαράς συνεργασίας και το εντόνως αγωνιστικόν πνεύμα της εθνικής και πολιτικής αρθρογραφίας του.
Κατά τους Πολέμους του 1912-1913 έλαβε μέρος ο (Σάββας) Παπαγρηγοριάδης ως εθελοντής και κατόπιν εις το Κίνημα της Εθνικής Αμύνης και εις τον Πρώτον Ευρωπαϊκόν (Παγκόσμιον) Πόλεμον. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος εκτιμήσας τα προσόντα του τον εχρησιμοποίησεν εις το Πολιτικόν του Γραφείον, προπάντων όμως κατά τους σκληρούς του αγώνας, ως εθνικόν κήρυκα.
Μετά την Μικρασιατικήν Καταστροφήν ανεμίχθη εδώ εις την πολιτικήν επ’ αρκετόν, εκλεγείς βουλευτής κατά τας εκλογάς του 1923. Αποσυρθείς δε της πολιτικής, εδίδασκεν από καιρού και μέχρι τελευταίως ως Καθηγητής των Θρησκευτικών εις το Κολλέγιον Αθηνών του Ψυχικού.
Δημοσιευμένα έργα του γνωστά είναι το άρθρον του περί Βουρλών εις την Μεγάλην Ελληνικήν Εγκυκλοπαίδειαν και διάφοροι μελέται του εις τον “Αριστοτέλην” (το περιοδικόν του δηλαδή), εκτός της πολιτικής του αρθρογραφίας εις εφημερίδας της Σμύρνης και των Αθηνών κατά καιρούς” (βλ. Τόμος Ε’, 1952, Σελ. 361-362).
Επτά χρόνια αργότερα, το 1959, αφορμής δοθείσης, μια επιστολή έφθασε στα γραφεία της εφημερίδας “Πατρίς” του Ηρακλείου Κρήτης· αναφερόταν η επιστολή αυτή στον αποθανόντα, το έτος 1951, διαλεκτό Φιλαδελφειώτη Σάββα Παπαγρηγοριάδη και ήταν σταλμένη από τον Αντ. Ελ. Ψηλοπάτη – η “Πατρίς” εδημοσίευσε την επιστολή αυτή σε τρίστηλο δημοσίευμα με επίτιτλο “Εξέχουσαι Φυσιογνωμίαι που Εξέλιπαν” και τίτλο: “Σάββας Παπαγρηγοριάδης”.
Από το δημοσίευμα αυτό της “Πατρίδος” αντλώ μερικά μόνο – και τα καταχωρώ στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” -είτε διότι συμπληρώνουν το δημοσίευμα των “Μικρασιατικών Χρονικών”, είτε αναφέρονται με εμφαντικότερο τρόπο σε κάτι που αφορούσε τον Σάββα Παπαγρηγοριάδη.
1. “Ως ιεροκήρυξ το πρώτον εν Σμύρνη, ελάμπρυνε τον ιερόν άμβωνα της Εκκλησίας της πάλαι ποτέ Ελληνικής Ανατολής. Οι Σμυρναίοι όταν ωμίλει ούτος με την βροντώδη φωνήν του – ως άλλος Δαντών της Γαλλίας – εκρέμοντο κυριολεκτικώς από τα χείλη του. Ρήτωρ δεινός και από τους ολίγους που είχε να παρουσιάσει η νεωτέρα Ελλάς και αυτή ακόμα η Ανατολή”.
2. “Ήτο προσέτι γλωσσομαθέστατος ο Σάββας Παπαγρηγοριάδης. Ο πατήρ του, ιερεύς Παπαγιώργης, όπως τον αποκαλούσαν οι συμπατριώται του, τον προώριζε δι’ ανώτατον κληρικόν. Τι εμεσολάβησε και ήλλαξε στάδιον ο αείμνηστος δεν γνωρίζω. Γι’ αυτό εκτός της θεολογικής επιστήμης που είχε εν Σμύρνη και Κωνσταντινουπόλει σπουδάσει, εσπούδασε και εις Αθήνας νομικά και ακολούθως εν Ευρώπη πολιτικάς επιστήμας”.
3. “Εκθέτει, κατά το έτος 1923, υποψηφιότητα βουλευτού (ο Σάββας Παπαγρηγοριάδης) και εκλέγεται μετά καταπληκτικής πλειοψηφίας, ελθών κατά σειράν επιτυχίας δεύτερος μετά τον αείμνηστον επίσης Κωνσταντίνον Ρακτιβάν”.
4. “Διαρκούσης της Γερμανικής Κατοχής, έζησε εν μέσω πολλών στερήσεων, βοηθούμενος εν μέρει από τους εν Αθήναις εγκατεστημένους συμπατριώτας μας.
Απέθανεν πτωχός και εις την αφάνειαν. Όπως πτωχοί και αφανείς κατά το πλείστον αποθνήσκουν όλοι οι μεγάλοι και εξαιρετικοί άνθρωποι. Ένας εκ των οποίων υπήρξε και ο αείμνηστος Σάββας Παπαγρηγοριάδης.
Αιωνία του η μνήμη!”
Κώστας Π. Παντελόγλου
Παρασκευή 18 Οκτωβρίου 2013
