Το Εργοστάσιο Λιπασμάτων στην Ακτή Δραπετσώνας κατά τους χρόνους της Γερμανικής Κατοχής και τον πρώτο καιρό μετά την Απελευθέρωση, ιδιαίτερα το 1946 που λειτούργησε με πρωτοβουλία των εργαζόμενων .1
Ο “Κόσμος της Ν. Φιλαδέλφειας” θα φιλοξενήσει για δυο μέρες ένα γράμμα. Αυτό δεν είναι του καιρού μας, εδώ και πάνω από 30 χρόνια έχει γραφτεί και δημοσιευθεί σε πρωινή εφημερίδα των Αθηνών.
Με ποια αφορμή γράφτηκε αυτό το γράμμα, ποιος τόγραψε, αφήστε να τα δούμε αυτά μετά – για τώρα συγκρατήστε ότι το γράμμα αυτό αναφέρεται σε ό,τι στον τίτλο σημειώνω, και διαβάστε το, είναι χρήσιμο και μάλιστα όχι μόνο για την γνώση της ιστορίας:
“Το Εργοστάσιο Λιπασμάτων ιδρύθηκε την 1η δεκαετία του (20ου) αιώνα στην Ακτή της Δραπετσώνας, έξω από το λιμάνι, από τους αδελφούς Νίκο και Άγγελο Κανελλόπουλο. Αρχικά παρήγαγε μόνο λιπάσματα. Αργότερα όμως παρήγαγε και γεωργικά φάρμακα, οξέα διάφορα, όλα τα είδη υαλουργίας, πυρίμαχα και είχε υπό την κατοχή του μεταλλεία στην Ερμιόνη, Κύπρο, Λάρκο, Λάρυμνα, Χαλκιδική και σιγά-σιγά έγινε προπολεμικά η μεγαλύτερη επιχείρηση στην χώρα μας και πιθανώς στα Βαλκάνια.
Στο Εργοστάσιο μέσα εργάζονταν 3-4 χιλιάδες εργατοϋπάλληλοι. Πολλές φορές οι εργαζόμενοι κατέβηκαν σε σκληρούς αγώνες για την βελτίωση της ζωής τους. Αποκορύφωμα όμως των αγώνων, όπως μας αφηγούνταν γέροι εργαζόμενοι που έλαβαν μέρος σ’ αυτούς, ήταν η απεργία στην μεγάλη κρίση του 1929-1932 που οι εργαζόμενοι κατέλαβαν το Εργοστάσιο και κλειστήκανε μέσα ζητώντας μαχητικά την ικανοποίηση των αιτημάτων τους. Η Κυβέρνηση (Ελευθερίου) Βενιζέλου τότε μεταχειρίστηκε σκληρά μέτρα, αλλεπάλληλες έφοδοι της Αστυνομίας και του Ιππικού απεκρούοντο από τους άοπλους εργαζόμενους επί πολλά μερόνυχτα. Τότε αναγκάστηκε να επέμβει ο Στόλος που με άγημα κατέλαβε το Εργοστάσιο. Μετά από αυτή την απεργία και τις απολύσεις που επακολούθησαν, ο χαφιεδισμός και η τρομοκρατία βρήκε τους εργαζόμενους τελείως ανοργάνωτους μέχρι την Κατοχή. Μολονότι στο Εργοστάσιο υπήρχε Γερμανική φρουρά η οποία και ερευνούσε κάθε εισερχόμενο εργαζόμενο εν τούτοις κάθε μέρα το Εργοστάσιο ήταν γεμάτο προκηρύξεις.
Απέναντι από το Εργοστάσιο οι Γερμανοί είχαν φέρει 500 περίπου Κρητικούς στρατιώτες που τους είχαν πιάσει μπαμπέσικα όταν τους κάλεσαν να παρουσιαστούν για να τους στείλουν στην Κρήτη. Τους έκλεισαν σε κάτι μάντρες που έβαζαν παλαιότερα τα ζώα που προορίζονταν για τα σφαγεία και τους τάιζαν με χυλό. Οι στρατιώτες με φωνές καλούσαν τον Λαό να τους σώσει από τον άτιμο θάνατο της πείνας. Οι εργαζόμενοι ξεσηκωθήκαμε παρά την Γερμανική φρουρά, αναγκάσαμε την Διεύθυνση με καθημερινές στάσεις να αναλάβει το Εργοστάσιο την τροφοδοσία των Κρητών.
Κι έφθασε ο τρομερός χειμώνας (1941-1942). Ο θάνατος μας θέριζε καθημερινά. Μέσα στον χειμώνα 560 εργαζόμενοι (από τους 2.000 που εργάζονταν) μέχρι τον Απρίλη απεβίωσαν. Τότε για πρώτη φορά στην Κατοχή έγινε η απεργία των Δημοσίων Υπαλλήλων. Να ο μοναδικός δρόμος για την σωτηρία. Δυστυχώς όμως μέσα στο Εργοστάσιο δεν υπήρχε ένα Σωματείο. Η καθοδήγηση του Πειραιά δίσταζε να δώσει εντολή για απεργία. Μια αποτυχία της θα είχε ολέθρια αποτελέσματα. Τότε κατέβηκε στον Πειραιά καθοδηγήτρια η συντρόφισσα Χρύσα Χατζηβασιλείου. “Ακούστε, μας λέει… Θα δημιουργήσετε μια Εργοστασιακή Επιτροπή αντιπροσωπευτική από όλους τους κλάδους του Εργοστασίου. Μη φοβάστε, είναι προτιμότερος ο θάνατος από βόλι παρά από την πείνα. Μιλήστε ανοιχτά στους εργάτες και γίνετε ηγέτες τους”.
Την ακούσαμε. Με προκηρύξεις, με ομιλίες, καλέσαμε τους εργαζόμενους σε αγώνα επιβίωσης και έπειτα από δυο-τρεις στάσεις στις πρώτες μέρες του Αυγούστου κλειστήκαμε στο Εργοστάσιο και αρνούμαστε να δουλέψουμε. Η Διεύθυνση τα έχασε. Όπως είπε η Χρύσα, βγάλαμε Εργοστασιακή Επιτροπή από 2 τμηματάρχες, 3 υπαλλήλους και 10 εργατοτεχνίτες, όχι μονοκομματική αλλά όλων των αποχρώσεων. Η επέμβαση των Γερμανών δεν μας τρόμαξε. Η απόφαση όλων μας ήταν μία, να προβάλλουμε αιτήματα πέρα από το ημερομίσθιο, να δίνει η Διεύθυνση μηνιαίως 8 οκάδες τρόφιμα, 2 οκάδες λάδι και 10% από την εξαγωγή του Εργοστασίου που θα διανέμονταν εξ ίσου σε κάθε εργαζόμενο και σε κάθε οικογένεια θανόντος, ανεξαρτήτως βαθμού ετών υπηρεσίας και ηλικίας. Έπειτα από 4 ημέρες αγώνα η Διοίκηση υπό τον Λεωνίδα Κανελλόπουλο δέχθηκε τα αιτήματά μας.
Με πολλούς άλλους αγώνες αποσπάσαμε και πολλά άλλα μέχρι την Απελευθέρωση. Από την 1η Γενάρη 1943 κυκλοφορούσε δική της εφημερίδα η οργάνωση του Εργοστασίου, μηνιαία με τον τίτλο “Αγωνιστής”, έργο του Γιάννη Φιλίνη”.
Ας σταματήσουμε στο σημείο αυτό σήμερα, αύριο η συνέχεια του εν λόγω γράμματος, μα και όλα τα άλλα που εγώ κρίνω πως πρέπει να γράψω σχετικά.
Κώστας Π. Παντελόγλου
Τρίτη 29 Οκτωβρίου 2013
