Νάμαστε πάλι σήμερα, με το δεύτερο μέρος του εν τω τίτλω γραφτού, το οποίο έχει ως εξής (πάντα από το γραφτό του Τάσου Ζάππα που επικαλέστηκα στο πρώτο μέρος):
“Μαχόμενος πνευματικά για την αλήθεια, για την αρετή και την ελευθερία, για ό,τι τέλος αξίζει σ’ αυτό τον Κόσμο ν’ αγωνίζεται κανείς, να τι έγραψε ο Βάρναλης σ’ ένα από τα στερνά του ποιήματα με τίτλο “Ακροτελεύτιον” (“Οργή Λαού”, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1975, Σελ. 54) για το πνευματικό του καθήκον στην ζωή και στον άνθρωπο:
Της ζωής μου τα δυο μεγάλα σφάλματα
τα πλήρωνα 70 χρόνια. Πρώτο:
Ζητούσα την αλήθεια σ’ ό,τι μάθαινα
και δεύτερο: την έλεγα στα πλήθη. …
Η χρονογραφική στήλη του παρακολούθησε με ένταση τα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Με κείνο το φωτισμένο, το καθαρό μυαλό, και με την πείρα της ζωής και την αναμφισβήτητη σοφία του, ο Βάρναλης είχε την ικανότητα να γίνεται ταυτόχρονα παιδαγωγός, ανατόμος, μαχητής. Όταν σαν λογοτέχνης πραγματευόταν πνευματικά θέματα το χρονογράφημά του μετατρεπόταν αυτόματα σε δοκίμιο, γεμάτο θεωρητικό στοχασμό, χωρίς παρ’ όλο τούτο να κουράζει γιατί το ύφος του ήτανε πάντα αίθριο. …
Με τον δικό του λιτό κι ανεπιτήδευτο τρόπο, με το οξύ του πνεύμα, το ανάλαφρο και οικείο ύφος του, ο Βάρναλης διηγιόταν από την στήλη του χαριτωμένα πράγματα ή εξέταζε και μιλούσε για πλήθος θέματα. Και η ομιλία του αυτή – ή αν θέλετε η συνομιλία του με τον αναγνώστη – κι όταν ακόμα ήτανε καυστική είχε το χάρισμα να συναρπάζει (γιατί ήταν χαριτωμένος αφηγητής ο Βάρναλης και δικαιολογημένα θα μπορούσε να πει κανείς ότι του ταίριαζε εκείνο που είχε γράψει ο Μένανδρος “ως χαρίεν έστ’ άνθρωπος, όταν άνθρωπο ης”), να πληροφορεί να διδάσκει, δίχως ωστόσο καθόλου να ρητορεύει, να κάνει κήρυγμα. …
Σε πλήθος χρονογραφικά κείμενα, παρασυρμένος ο Βάρναλης από την επιστήμη του, αφήνει ασύνειδα να κυριαρχεί ο φιλόλογος με την θρεμμένη του αρχαιομάθεια και το χρονογράφημα κάπως ξεφεύγει και απομακρύνεται από τον μέσο αναγνώστη. Μα η εχεφροσύνη του Βάρναλη και η διαίσθηση του χρονογράφου τον ανακαλούν και του υποβάλλουν το μέτρο. Με τον πνευματώδη τρόπο του αράδιαζε πλήθος τερπνά θέματα που ψυχαγωγούσαν το αναγνωστικό του κοινό. Ίσως θα μπορούσε να του αναγνωριστεί ότι πλάι στα πνευματικά θέματα που άγγιζε, κατάφερνε να δίνει μια λαίκότητα στην στήλη του. …
Προσπάθησα εδώ, με μια αδύναμη αναφορά στο εφημεριδογραφικό έργο του Βάρναλη, να κάνω μια ατελή έστω σκιαγράφηση της χρονογραφικής δουλειάς του, που ανάγεται στις τελευταίες δεκαετίες και ειδικότερα σ’ αυτήν που μου δόθηκε ευκαιρία από κοντά να παρακολουθήσω.
Αν θελήσουμε τώρα να δούμε, κάπως συμπερασματικά, ποια είναι τα βασικότερα γνωρίσματα αυτής του της δουλειάς, θα πρέπει να δεχθούμε ότι το χρονογράφημα του Βάρναλη, που συνέχισε βέβαια την παράδοση των μεγάλων προδρόμων του είδους, χωρίς να αγνοήσει την άμεση επικαιρότητα και την καθημερινή κοινωνική ζωή – όπου έντονη έδωσε την παρουσία του με ψυχογραφικήν ικανότητα και με χαριτολόγο ή καυστικό πνεύμα – στάθηκε ιδιαίτερα σε δυο στόχους: τον κοινωνικοπολιτικό και τον παιδευτικό. Τον πρώτο τον υπηρέτησε με το οξύ, ασυμβίβαστο και ακαταπόνητα μαχητικό πνεύμα του για κοινωνική δικαιοσύνη και πολιτική λευτεριά, και τον δεύτερο με τα αισθητικά και τα κάθε λογής εγκυκλοπαιδικά και παιδαγωγικά του μελετήματα. Φρόντιζε ο Βάρναλης τα κομμάτια αυτά, καθαρού στοχασμού, που εισχωρούσαν συχνά στην στήλη του, να είναι από νοηματική και γλωσσική μορφή καμωμένα έτσι που να κατορθώνουν ν’ ανταποκρίνονται στην δεκτικότητα του μέσου αναγνώστη. Σ’ αυτούς τους δύο τομείς στάθηκε με πάθος και συνέπεια ο αγωνιστής και στοχαστής Βάρναλης.
Θ’ αναρωτηθεί ίσως κανείς αν με το εφήμερο που αναπόφευκτα κλείνει η νομοτέλεια της εφημερίδας, τα χρονογραφικά αυτά κείμενα που γράφτηκαν όχι μονάχα για να τέρψουν τον αναγνώστη, μα να συλλάβουν και να ερμηνέψουν τον καθημερινό παλμό της ζωής, και ακόμα να καλύψουν μια καθιερωμένη κάθε μέρα ανάγκη της εφημερίδας και κάπως να την αλαφρώσουν από τον ασφυκτικό πολιτικό και ειδησεογραφικό της φόρτο, μένουν ή εξαφανίζονται την επομένη;
Πιστεύω ότι πολλά από τα κείμενα αυτά της δημοσιογραφίας του Βάρναλη, που κλείνουν πολλή από την προσωπικότητά του, θα μπορούσαν να αποκτήσουν διάρκεια, να διεκδικήσουν την αυθυπαρξία τους και να επιβιώσουν, αν συγκεντρώνονταν σε τόμους σαν μέρος κι αυτά των Απάντων του”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
Πέμπτη 31 Οκτωβρίου 2013
