Ο εγκατασταθείς, γύρω στα 1906, στα Βουρλά γιατρός Γεώργιος Ηλιάδης (Τοξότης) δεν είναι άγνωστος στον τακτικό αναγνώστη του “Κόσμου της Ν. Φιλαδέλφειας” – στο γραφτό για τις 4 ελληνικές εφημερίδες των Βουρλών έγινε λόγος γι’ αυτόν, διότι για τις 2 απ’ αυτές (την “Σφήκα” και την “Γεωργική Πρόοδο”) ο ίδιος ήταν ο δημιουργός και πρωταγωνιστής.
Τα όσα όμως σήμερα καταχωρώ στην στήλη “Μικρασιατικές Σελίδες” του “Κόσμου της Ν. Φιλαδέλφειας”, αναμνήσεις και πληροφορίες σημαντικού προσώπου του Μικρασιατικού Ελληνισμού, ρίχνουν και νέο φως στην προσωπικότητα και το έργο του εγκατεστημένου στα Βουρλά γιατρού Γεώργιου Ηλιάδη, γι’ αυτό άλλωστε και τα καταχωρώ αμέσως παρακάτω:
“Στις αρχές του αιώνα μας (του 20ου δηλαδή), το αναγνωστικό κοινό των εφημερίδων στην Σμύρνη ξαφνιάστηκε ευχάριστα με την εμφάνιση του Γ. Σουρή στην “Αρμονία” του Μιλτιάδη Σεϊζάνη. Ο Σουρής ήταν τότε, βλέπετε, στις μεγάλες δόξες του και η φήμη του πανελλήνια. Αντίθετα όμως, ήταν δυσάρεστο το ξάφνιασμα για την “αρχαιοτέραν των εν Ανατολή εφημερίδων”, την “Αμάλθεια” του Σωκρ. Σολομωνίδη και Γ. Υπερίδη, την εφημερίδα με την μεγάλη κυκλοφορία και το ακόμη μεγαλύτερο κύρος.
Ανήσυχοι, έγραψαν στην Αθήνα, στον παλιό της φίλο Γιάννη Δαμβέργη να πάη στον Σουρή και να πλειοδοτήση για συνεργασία του στην “Αμάλθεια”. Κατάπληκτος ο Σουρής εδήλωσε άγνοια και τηλεγράφησε στο Προξενείο Σμύρνης, κατήγγειλε την πλαστογραφία και ζήτησε την τιμωρία των υπευθύνων. Ο Σεϊζάνης όμως ήταν personna gratissima των Προξενικών, και το ζήτημα σκεπάστηκε με την ίδια εξήγηση της “Αρμονίας” ότι ο συνεργάτης της ήταν ο γιατρός Γεώργιος Ηλιάδης, που πήρε το ψευδώνυμο Γεώργιος Σουρής.
Ο Ηλιάδης γεννήθηκε … στην Μαινεμένη, τελείωσε τις γυμνασιακές σπουδές στην Ευαγγελική Σχολή, σπούδασε γιατρός στην Αθήνα, τελειοποιήθηκε στην Ευρώπη και εγκαταστάθηκε οριστικά στην Σμύρνη ως χειρουργός, και απόκτησε γρήγορα φήμη σπουδαίου γιατρού. Η φύσις δεν είχε φανή διόλου τσιγκούνα απέναντί του. Το παρουσιαστικό του ήταν εξαιρετικό, η ομιλία ζωντανή και εντυπωσιακή, το μνημονικό αξιοθαύμαστο. Μια βραδυά στα Βουρλά μου απήγγειλε την grève des forgerons, ποίημα από 200 σχεδόν στίχους του Fr. Coppée νομίζω. Και το απήγγειλε χωρίς να κομπιάση ούτε μια φορά ο αθεόφοβος! Έχοντας ιδιαίτερη αγάπη προς τα “Ανέκδοτα Ιωάννου του Σκαραβαίου” που δημοσίευα στον “Κόπανο”, συνήθιζε ν’ απαγγέλη σειρές ολόκληρες, που εγώ ο ίδιος είχα ξεχασμένες αν και η δική μου η μνήμη δεν ήταν ασήμαντη.
Και όμως η σχεδόν μεγαλοφυΐα του κάπου σκόνταφτε. Όταν κάποτε σε κύκλο φιλικό έλεγα ότι ο Ηλιάδης ήταν μεγαλοφυής αλλ’ ανισόρροπος, ο μακαρίτης γιατρός Διογένης Νικολαΐδης είπε: “Ευτυχώς, γιατί αν ήταν και ισορροπημένος εμείς οι άλλοι δεν θα πιάναμε μαχαίρι”.
Η αδυναμία του αυτή μας δίνει την εξήγηση σε πολλά ανεξήγητα από την ζωή του. Πρώτα-πρώτα στο επεισόδιο που αναφέρω στην αρχή. Μπορεί να θεωρηθή ισορροπημένος ένας εξυπνότατος άνθρωπος, που παρουσιάζεται ως Γ. Σουρής;
Αν και έκαμε εξαιρετικό γάμο (είχε πάρει την κόρη του Διονυσίου Μαρκοπούλου), στα 1905 έφυγε από την Σμύρνη για την Αίγυπτο, ήρωας ενός κοινωνικού σκανδάλου. Σε λίγο όμως έφυγε και από την Αίγυπτο και εγκαταστάθηκε στα Βουρλά.
Επεβλήθηκε αμέσως. Η φήμη του ως σπουδαίου γιατρού του έφερνε τακτικά ασθενείς κι από την Σμύρνη. Έδρασε ευεργετικώτατα για τα Βουρλά. Φιλοδόξησε να διοργανώση επιστημονικά την πρωτόγονο αμπελοκαλλιέργεια του τόπου. Ίδρυσε το Γεωργικό Αδελφάτο και έφτασε να βγάλη και γεωργική εφημερίδα.
Όταν στα 1908 έβγαλα τον “Κόπανο” θυμήθηκα το επεισόδιο Σουρή και πήγα στα Βουρλά να ζητήσω την συνεργασία του Ηλιάδη. Άλλο που δεν ήθελε. Κι έτσι έκαμε την εμφάνισή του στον “Κόπανο”, ως Τοξότης. Είχε μεγάλη επιτυχία, προπάντων ύστερα από την πολύκροτη και αξέχαστη εκείνη αποστροφή του προς την λυσσαλέα μισελληνική “Τανίν”, του Χουσεΐν Τζαχήδ:
Αχ Τανίν, κερά Τανίν,
πού τα πριν και πού τα νυν!
Το στιχούργημα αυτό είχε θριαμβευτική επιτυχία. Για πολλές μέρες ήταν σ’ όλα τα στόματα αναδημοσιεύτηκε και διεκδικήθηκε από πολλούς.
Στα όρια της “Μικρασιατικής Ηχούς” δεν μπορεί βέβαια να γίνη σοβαρή κριτική για το λογοτεχνικό έργο του Ηλιάδη, ένα παραπάνω που η Καταστροφή του 1922 εξαφάνισε την συλλογή των 14 χρόνων του “Κοπάνου” και τα στιχουργήματα του Τοξότη. Μου φαίνεται όμως ότι δεν μπορεί να γίνη λόγος για ποιητική αξία αφού η κριτική αρνείται ν’ αναγνωρίση για ποιητή κι αυτόν τον Σουρή, το πρότυπο δηλαδή του Ηλιάδη. Γιατί ο Ηλιάδης ήταν κυρίως μιμητής του Σουρή, μιμητής όμως ανυπέρβλητος, αφού όπως είδαμε, κατώρθωσε να εξαπατήση όχι πιο απλοϊκούς αναγνώστες της “Αρμονίας”, αλλά και ανθρώπους σαν τον Σολομωνίδη και Υπερίδη και όλους τους μορφωμένους της Σμύρνης, όλους χωρίς εξαίρεση.
Πιέζοντας την μνήμη, ύστερα από μισόν αιώνα, θα προσπαθήσω να αναφέρω εδώ μερικούς στίχους του.
Επειδή η “καλή κοινωνία” της Σμύρνης δεν θέλησε ποτέ να τον αναγνωρίση, ο Ηλιάδης της το πλήρωσε με το παραπάνω μ’ ένα πολύκροτο στιχούργημά του, όπου σατύριζε τους “καλούς τρόπους” της ή το “μπον τον”, όπως σαρκαστικά έλεγε. Παροιμιώδεις έμειναν στην Σμύρνη οι στίχοι του για έναν αριστοκράτη που ζητούσε την … άδεια της γυναίκας του για να την επισκεφθή την νύχτα:
… Κι όταν ο σύζυγος κτυπά
την πόρτα του κοιτώνος,
του απαντούν: “Ον ν’ αν τρε πα”
και στέκεται περίλυπος
απέξω του νυμφώνος”
Δεν είμαι πολύ βέβαιος για την ακρίβεια των δύο τελευταίων στίχων.
Άλλοτε, σατυρίζοντας έναν Ηπειρώτη που φιλοδοξούσε να μπει στην πολιτική, έγραψε
Κι ουόχι ψευτομπέηδες μεγαλουβιουμήχανοι
όπου παρά με την ουρά να έχουνε ετύχανι
Θυμάμαι ακόμη τους στίχους που έγραψε όταν στις βουλευτικές εκλογές εκλέχθηκαν ο ιδικός μας Παύλος Καρολίδης και ο αρμένης Στεπάν Σπάρταλης:
Και στο σαλάτα της Βουλής
μπροστά στο κάτε λόρντο
Στεπάν τα είναι πιπεριά
και Καρολίντη σκόρντο.
Άφθαστοι, αληθινά, στίχοι για τα υπονοούμενα με την πιπεριά και το σκόρδο.
Γενικά, ήταν δεινός στην στιχουργία και είχε μανία με την πλούσια ομοιοκαταληξία. Τόσο μάλιστα, ώστε με τον καιρό είχε χάσει την αρχική του φρεσκάδα. Πάντα όμως οι στίχοι του προκαλούσανε εντύπωση και κέφι”.
Μένει τώρα να σημειώσω πως όσα παραπάνω καταχώρησα υπογράφει ο Γ.Ι. Αναστασιάδης, ο στυλοβάτης του “Κόπανου”, του σατυρικού φύλλου της Σμύρνης, και έχουν δημοσιευθεί στην “Μικρασιατική Ηχώ”, την μηνιαία έκδοση της “Ενώσεως Σμυρναίων”, Αριθμός φύλλου 17, Απρίλιος 1960.
Κώστας Π. Παντελόγλου
