Όταν συμπληρώθηκαν 20 χρόνια από τον θάνατο του Μένου Φιλήντα, ένα γραφτό συμπολίτη του της Νέας Ιωνίας είδε το φως της δημοσιότητας σε Μικρασιατοπροσφυγική εφημερίδα. Ήταν κι αυτός πνευματικός άνθρωπος, μάλιστα σημαντικός, αποτέλεσμα το γραφτό του και τότε, μα και σήμερα κατατοπιστικό, να μην έχει χάσει τίποτα από την αξία του – αυτός είναι ο λόγος που θα το καταχωρήσω εδώ στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” σε δυο μέρη, σήμερα και αύριο.
Αρχίζω αμέσως καταχωρώντας σήμερα το πρώτο μέρος:
“Τον θυμήθηκαν μερικοί πριν λίγο καιρό κατά τον εορτασμό του Ψυχάρη και τον εσημείωσαν και αυτόν μεταξύ των κυριωτέρων συμπαραστατών του μεγάλου ηγέτη του δημοτικισμού. Όπως και επεβάλλετο άλλωστε· ίσως όχι και όσο θα έπρεπε. Ο Μένος Φιλήντας, ο Μικρασιάτης, από την Αρτάκη της Κιζυκινής χερσονήσου, υπήρξεν ένας από τους τιμιώτερους, τους ικανότερους, τους αποδοτικώτερους και τους γενναιότερους αγωνιστές του δημοτικισμού· γιατί και στην φυλακή μπήκε για την Ιδέα και εξόριστος μακρυά από την πατρίδα και την οικογένειά του, πρόσφυγας πριν τον καιρό του, κατέφυγε στην χώρα του ελεύθερου Έθνους.
Συμπληρώνονται ακριβώς είκοσι χρόνια από την ημέρα του θανάτου του. Πέθανε στις 26 Ιουλίου 1934, εδώ στον συνοικισμό της Νέας Ιωνίας στο ταπεινό προσφυγικό σπιτάκι που του είχε παραχωρηθή στην οδό Μικράς Ασίας (αριθ. 12), όπως λεγόταν τότε η σημερινή οδός Ελ Αλαμέϊν και όπου έζησε τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του. Του χρεωστούμε πιστεύω ένα μνημόσυνο.
Οι σημερινοί νέοι της Νέας Ιωνίας, που ήσαν μικρά παιδιά τότε, πιθανόν να διατηρούν μερικοί από αυτούς κάποια αμυδρή ανάμνηση από έναν εξαιρετικώς σωματώδη, λίγο φωνακλά, αλλά και πολύ ανοιχτόκαρδο με πλατύτατο γέλιο κύριο, χαρακτηριστικό τύπο του συνοικισμού των κατά τα χρόνια εκείνα· θα ήθελα λοιπόν να πληροφορηθούν οι νέοι μας αυτοί, διαβάζοντας το όνομά του σ’ έναν δρομάκο που βγάζει στην πλατεία των Αγίων Αναργύρων, πως ο Μένος Φιλήντας, μια καθιερωμένη από καιρό αξία των Νεοελληνικών γραμμάτων, υπήρξεν ένας σοβαρός συντελεστής κατά την αναλογίαν του του συγχρόνου εθνικού μας ξαναγεννημού· και ακόμη ένας άνθρωπος τίμιος και ζωντανός και προ πάντων ένας ανεπιφύλακτος και θερμότατος φίλος τους, ένας φίλος όλων των νέων της πατρίδας του.
Χρειάζεται ασφαλώς μια μελέτη ολόκληρη και για να σκιαγραφήσει κανείς μονάχα και τον άνθρωπο και το έργο του· αλλά αυτός δεν είναι ο σκοπός του παρόντος.
(Ο Μένος Φιλήντας) ήταν δάσκαλος και δημοσιογράφος κατά περιόδους· έγραψε ποιήματα· η ποίηση απετέλεσε μάλιστα την ιδιαίτερη αδυναμία του. Το πάθος του όμως, που γέμιζε κυριολεκτικά την ύπαρξή του ήταν η γλωσσολογία· αυτήν υπηρέτησεν ολόκληρη την ζωή του, και την υπηρέτησε με αξιωσύνη, αλλά και αποτελεσματικότητα. Χαρακτηρίστηκε ταλέντο γλωσσολογικό και εκτιμήθηκε σαν ένας από τους λίγους άξιους επιστήμονες γλωσσολόγους του καιρού μας. Όλοι οι ειδικοί αυτού του κλάδου της επιστήμης το ανομολογούν και τον αναφέρουν απαραιτήτως στις βιβλιογραφίες των συναφών εργασιών των. Κάποιοι τον θεώρησαν γλωσσολόγο, μελετητή των φαινομένων της νεώτερης ελληνικής, καλλίτερο και από τον Ψυχάρη, παρ’ όλη την ζωή και τις σπουδές του τελευταίου στην Ευρώπη και τα άφθονα επιστημονικά και άλλα μέσα που είχε στην διάθεσή του. Ενώ ο Φιλήντας σπούδασε την γλωσσολογία κι έγραψε το έργο του δουλεύοντας για να συντηρήση την φαμελιά του, δάσκαλος στις κοινότητες της Θράκης και της Μικράς Ασίας – όπου και φυλακίστηκε καθώς είπαμε και για τις ιδέες του και κατόπιν σε χωριά κατά το πλείστο και μικρές επαρχιακές πόλεις της Ελλάδος.
Λίγα λόγια επίσης νομίζω πως πρέπει να προστεθούν και για τον άνθρωπο, που τόσο τον χαιρόμασταν όταν ζούσε ανάμεσά μας. Ήταν απλός τύπος, θα λέγαμε, “εξπρεσσιονιστικός”, με έντονες και πνευματικές και ηθικές ανησυχίες προς όλες τις κατευθύνσεις, χωρίς όμως μονομέρειες στο βάθος και χωρίς πείσματα.
Παρ’ όλη την πίστη του στην αλήθεια του Δημοτικισμού και για την επιστημονική του ορθότητα και για την αξία του ως οργάνου αναπλάσεως και ανυψώσεως του λαού μας, εν τούτοις θεωρούσε ως τον καλλίτερο Νεοέλληνα διηγηματογράφο τον καθαρευουσιάνο Παπαδιαμάντη και εκτιμούσε ιδιαίτερα τον Καβάφη ως ποιητή παρά την γλωσσική ακαταστασία του”.
Τελειώνει στο σημείο αυτό το πρώτο μέρος του γραφτού για τον Μικρασιάτη γλωσσολόγο Μένο Φιλήντα, έναν από τους γενναιότερους αγωνιστές του Δημοτικισμού (έναν επιφανή πνευματικό άνθρωπο της Νέας Ιωνίας) – αύριο και πάλι εδώ, στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”, θα καταχωρήσω το δεύτερο μέρος.
Κώστας Π. Παντελόγλου
