Όσα σήμερα καταχωρώ εδώ, στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”, άντλησα από τον επίλογο του Φώτη Κόντογλου στο έργο του “Βασάντα”, επίλογο αφιερωμένο στον Στρατή Παρασκευαΐδη “που ‘ναι ένας αγνός ποιητής”, όπως έχει σημειώσει.
Βασάντα σημαίνει άνοιξη στα σανσκριτικά, το όλο έργο δε είναι αφιερωμένο στον Στρατή Δούκα. Επί μέρους γραφτά του έργου του αυτού ο Φώτης Κόντογλου αφιερώνει στους: Σπ. Παπαλουκά, Ισίδωρο Καψοκαλυβίτη, Θωμά Οικονόμου, Β. Δασκαλάκη, Τασίτσα, Π. Γαρατζόγιαννη, Κυρία Πρωτοπάτση, Δ. Πικιώνη, Στέφανο Κόντογλου, Μπαρμπαπόστολο Καψοκαλυβίτη, Φώτη Κόντογλου, Βέλμο, και στα καλόκαρδα παιδιά της Μυτιλήνης – ενώ ζωγραφιές και πλουμίδια απ’ το χέρι του συγγραφέα πλαισιώνουν το έργο του αυτό.
Ας διαβάσουμε όμως τι γράφει, σχετικά με τις “λογιών-λογιών προλήψεις πόχουνε οι απλοϊκοί ανθρώποι”, ο Φώτης Κόντογλου:
“Λευτερώθηκαν, τάχα, γιατί πετάξανε, όπως δα λένε, λογιών-λογιών προλήψεις πόχουνε οι απλοϊκοί ανθρώποι. Κι οι προλήψεις αυτές είναι η αυστηρότητα κι ο ηθικός νόμος στην ζωή, η αρετή κι η σπλαχνιά. Συφορά σας! Τα πετάξατε, γιατί η διατήρησή τους είναι δύσκολη, και γυρίσατε τάχα την αδυναμία της θέλησής σας σε δύναμη, σαν μερικά κουτογύναια, που κάθε σφάλμα του κορμιού τους το γυρίζουνε σε σκέρτσο της περπατησιάς. Οι προλήψεις αυτές είναι τα ιερά πράγματα που είπα παραπάνου, μ’ άλλα λόγια οι αιώνιες βάσεις της ανθρώπινης ευτυχίας και λευτεριάς. Μία-μία σβήνουνε απ’ την γλώσσα μας λέξεις μεγάλες, όπως η τιμή, η αξιοπρέπεια, η αγνότη, η αρετή, η φιλία. Δεν είμαστε πια σε θέση να φέρνουμε στα χείλια μας μια π’ αυτές, δεν έχουμε το δικαίωμα· γιατί πρέπει να είναι κανείς άξιος για ένα τέτοιο δικαίωμα. Κι εμείς, όχι μονάχα δε λυπούμαστε για τον ξεπεσμό του ανθρώπου, παρά ρεμπευόμαστε στην ψευτολευτεριά μας, και κράζουμε με όλη μας τη φωνή, διαλαλώντας την νίκη μας καταπάνου στο θεϊκό μας μέρος, σαν κανένας κόκορας νικητής της Φλάντρας. Δεν αιστανόμαστε πως το να λείπουνε απ’ το στόμα μας οι τέτοιες λέξεις, σημαίνει πως σβήσανε από μέσα μας οι ευγενέστερες φλέβες του ανθρώπινου μεγαλείου. …
Το λεξιλόγιο μιας εποχής δείχνει τα αιστήματά της. Γι’ αυτό και το λεξιλόγιό μας, εμάς, δείχνει την κατάντια μας. Η εποχή μας δεν έχει δυνατή έκφραση, δηλαδή Τέχνη, γιατί δεν έχει πίστη. Η πίστη δείχνει τους ανθρώπους του παλιού καιρού, αν σταθούν σιμά μας, λιοντάρια πλάγι σε ποντίκια. Εμείς είμαστε σαστισμένοι, μουδιασμένοι, χαμένοι. Και κατ’ αναλογία και η έκφραση ή μας λείπει ολότελα, ή είναι σαστιμένη και ανάξια να την γράψει κανείς στα βιβλία. Τα αιστήματά μας είναι ξεθυμασμένα, οι σκέψεις μας άτονες.
Εκείνοι λέγανε: “Τούτος ο άνθρωπος έχει το Άγιο Πνεύμα”, “Τούτος έχει τα δαιμόνια μέσα του”. Ο Θεός ανακατωνότανε καθημερινώς στη ζωή τους. Τώρα, σε ανάλογες περιστάσεις, εμείς λέμε λόγια φοβισμένα, νυστασμένα. Σε περίσταση που εκείνοι, βλέποντας ένα μεγάλον άνθρωπο, λέγανε νέτα-σκέτα: “Έχει το Άγιο Πνεύμα”, εμείς εκφράζουμε την εχτίμησή μας με μικρά λόγια … Ανάλογα πορευόμαστε κι όταν έχουμε μπρος μας μια κακή ψυχή.
Βάλτε τις δικές μας εκφράσεις κοντά στα σύντομα λόγια εκεινών: τι καθαρή μέρα, τι φλογερός ήλιος, μπρος σε σκιές και φαντάσματα! Έκφραση! …
Κοιτάξτε γύρω μας: … Η ανθρώπινη φύση πατσαβουριάστηκε. Δεν έχουμε πια καμμιά σημασία· ενώ άλλη φορά στεκόντανε σαν πύργοι οι άνθρωποι, σαν μνημεία οι πράξεις τους και γεγονότα τα λόγια τους”.
Έγραφα – γράφει στο τέλος του επιλόγου στην “Βασάντα” του ο Φώτης Κόντογλου – στο Μοναστήρι του Καρακάλλου 8 Μαΐου 1923. Πάνω από 90 χρόνια πριν πάντα ταύτα…
Οφείλω ακόμα να σημειώσω πως όσα παραπάνω καταχώρησα άντλησα από: Φώτη Κόντογλου Έργα Ε’, Πέδρο Καζάς Βασάντα κι άλλες ιστορίες, Γ’ έκδοση, Εκδοτικός Οίκος “Αστήρ” Αλ. & Ε. Παπαδημητρίου, Αθήναι 1986.
Κώστας Π. Παντελόγλου
