Είναι γνωστή θαρρώ η πορεία των ελλαδικών πραγμάτων μετά την απόφαση των αριστερών πολιτικών δυνάμεων να απέχουν από τις βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946, πορεία που πλήρωσε πολύ ακριβά ένας ολόκληρος κόσμος, το δημοκρατικό κίνημα, η πατρίδα ολάκερη.
Έχει όμως την χρησιμότητά του νομίζω, μια χρησιμότητα διαρκή, να επισημάνουμε τοποθετήσεις και συμπεριφορές ορθότερες από εκείνες που κυριάρχησαν, όχι μόνο εν όψει των βουλευτικών εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946, αλλά και πρωτύτερα, κατά τα Δεκεμβριανά του 1944 και τα χρόνια της Κατοχής, ή και μεταγενέστερα των εκλογών αυτών, κατά τον Εμφύλιο (1946-1949) και τα μετεμφυλιακά χρόνια των δεκαετιών του ’50 και του ’60.
Στην κοινωνικοπολιτική μας ιστορία υπάρχει σε δόσεις ισχυρές ο εξτρεμισμός στην κοινωνικοπολιτική σκέψη και πράξη, υπάρχει όμως και ο νηφάλιος και επιχειρηματολογημένος λόγος και η αντίστοιχη δράση – γι’ αυτό τον λόγο και την αντίστοιχη δράση θα ήθελα να σημειώσω μερικά εδώ, στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”.
Κάνω την αρχή με την τοποθέτηση των Αριστερών Φιλελεύθερων για την αποχή από τις βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946.
Οι Αριστεροί Φιλελεύθεροι με επικεφαλής τον Νεόκοσμο Γρηγοριάδη και τον Σταμάτη Χατζήμπεη – που και στον καιρό της Κατοχής συμπορεύονταν με το ΕΑΜ, μετέχοντας και του Εθνικού Συμβουλίου στις Κορυσχάδες και της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (Κυβέρνηση του Βουνού) – κατά την συνάντηση των εκπροσώπων των κομμάτων του πολιτικού συνασπισμού του ΕΑΜ της 7ης Φεβρουαρίου 1946 αντιτάχτηκαν στην αποχή από τις βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946.
“Ο Νεόκοσμος Γρηγοριάδης δήλωσε ότι μια τέτοια απόφαση ισοδυναμούσε με καταστροφή. “Αφήνουμε το πεδίο ελεύθερο στον Τσαλδάρη και τον Γονατά”, έλεγε. “Θα κερδίσουν έτσι τις εκλογές και αλλοίμονο τότε: ή θα εξουθενωθούμε ή θα αρπαχτούμε”. Πρόσθεσε όμως ευθύς αμέσως ότι θα πειθαρχήσει στην άποψη της πλειοψηφίας”.
Τα εντός εισαγωγικών περικλειόμενα περιέχονται στην “Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974” (Τόμος 4, Σελ. 132, Έκδοση 2011 για την “Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία” του Σόλωνος Γρηγοριάδη, γιου του Νεόκοσμου Γρηγοριάδη, που υπήρξε και αυτός Εθνοσύμβουλος στις Κορυσχάδες.
Καταχωρώ παρακάω και ορισμένα ακόμα σχετικά με το θέμα μας – τα αποσπώ και αυτά από την “Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974” του Σόλωνος Γρηγοριάδη:
“… καθώς πλησίαζε η μέρα των εκλογών, ενώ βαθμιαία συνειδητοποιούσε το ΕΑΜ ότι δεν επρόκειτο να αναβληθούν, τα ηγετικά στελέχη όχι μόνο των συμμάχων κομμάτων αλλά και του ΚΚΕ καταλαμβάνονταν από την συναίσθηση ότι η αποχή ήταν ολέθρια.
Τόσο περισσότερο, μάλιστα, όσο άρχισαν να αναφαίνονται ενδείξεις μιας στροφής των Άγγλων. … η αποχή του ΕΑΜ ήταν πια για τους Άγγλους ευπρόσδεκτη…
Ο Σιάντος αντιλαμβανόταν την πραγματικότητα, αλλά σιωπούσε. Σε μια συνάντησή του με τον Νεόκοσμο Γρηγοριάδη, στις αρχές Μαρτίου (1946), του εκμυστηρεύτηκε: “Κάθε μέρα αναγνωρίζω περισσότερο ότι η αποχή είναι λάθος. Όπως εσύ όμως πειθάρχησες στην απόφαση του ΕΑΜ, παρά τις αντιρρήσεις σου, πειθαρχώ κι εγώ στην απόφαση του κόμματός μου”.
Αλλά ο Ζαχαριάδης παρέμενε ακλόνητος στην αποχή. Δεν επέτρεπε καν συζήτηση, ενώ ο Σιάντος ήταν απελπισμένος. Ώσπου την τελευταία στιγμή ξετινάχτηκε η αστραπή κάποιας ελπίδας.
Το απόγευμα της 20ης Μαρτίου (1946), το πλοίο της γραμμής “Πειραιεύς” ξεκινούσε από τον Πειραιά για την Θεσσαλονίκη. Στο σαλόνι της Α’ θέσης ήταν τρεις άνδρες και λίγο πιο πέρα άλλη μια ομάδα πέντε ανδρών τους παρακολουθούσε διακριτικά αλλά άγρυπνα. Οι πρώτοι ήταν ο αργηγός του ΚΚΕ Ν. Ζαχαριάδης, ο σωματοφύλακάς του γιατρός Εμμ. Σιγανός και ο Μιλτ. Πορφυρογένης. Οι άλλοι ήσαν αστυνομικοί της Γενικής Ασφάλειας. Ο Ζαχαριάδης έφευγε για την Πράγα για να παραστεί στο πρώτο μεταπολεμικό συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Τσεχοσλοβακίας.
Το ίδιο απόγευμα οι ηγέτες των Αριστερών Φιλελεύθερων Νεόκ. Γρηγοριάδης και Σταμ. Χατζήμπεης βρίσκονταν στο μικρό γραφείο της ομάδας τους, στην στοά της οδού Σταδίου 65. Και κάποια στιγμή κλήθηκαν εκ μέρους του Γ. Σιάντου στα γραφεία του ΕΑΜ. Πήγε ο Χατζήμπεης. Και όταν γύρισε ακτινοβολούσε από χαρά: “Ο Σιάντος και ο Ιωαννίδης μου είπαν: “Οι Αριστεροί Φιλελεύθεροι ας διαχωρίσουν την θέση τους και ας κατέβουν στις εκλογές σε όλη την χώρα. Φυσικά όλη η Αριστερά θα μας ψηφίσει”. Ο Νεόκ. Γρηγοριάδης του παρετήρησε: “Ναι, αλλά σήμερα τα μεσάνυχτα λήγει η προθεσμία για την υποβολή υποψηφιοτήτων στα Πρωτοδικεία”. “Τότε να τρέξουμε στον Σοφούλη, να ζητήσουμε παράταση της προθεσμίας υποψηφιοτήτων για δυο-τρεις ημέρες”. “Να τρέξουμε. Αλλά προκαταβολικώς σου λέω ότι το πουλί πέταξε πια. Δεν θα δεχθούν”. “Πώς δεν θα δεχθούν; Δεν συμφέρει στο Κέντρο;”. “Συμφέρει στο Κέντρο και θα πηδήξει από χαρά ο Γέρος [εννοούσε τον Σοφούλη]. Αλλά πιστεύω ότι τώρα πια οι Άγγλοι δεν θέλουν την συμμετοχή μας. Κι αφού εμείς τους δώσαμε το όπλο με την αποχή, θα είναι κουτοί να μας το δώσουν πίσω. Δεν θα δεχθούν παράταση”.
Έτρεξαν πάντως οι δύο πολιτευτές στο Πολιτικό Γραφείο. Συνάντησαν τον Υφυπουργό Προεδρίας Γεράσιμο Λύχνο. Εκείνος ενθουσιάστηκε με την πρότασή τους και σε λίγο τους διαβίβασε τον ενθουσιασμό και του Σοφούλη. Άλλοι όμως είχαν αρμοδιότητα για την ικανοποίηση του νέου αιτήματος της Αριστεράς. Ο Λύχνος τους άφησε να υπονοήσουν ότι το βέτο και γι’ αυτήν ακόμη την λεπτομέρεια – απλή τριήμερη παράταση της προθεσμίας των υποψηφιοτήτων – το είχε ο Μπέβιν.
Ο Υφυπουργός Προεδρίας ανέλαβε να ειδοποιήσει τους ηγέτες των Αριστερών Φιλελεύθερων μόλις θα είχε απάντηση. Εκείνοι άρχισαν πυρετωδώς να καταρτίζουν τους πίνακες των υποψηφίων τους και περίμεναν. Άδικα όμως. Η απάντηση δεν ήρθε ποτέ.
Η Αριστερά έχασε την μεγάλη ευκαιρία. Πώς όμως έγινε εκείνο το διάβημα της έσχατης στιγμής από τον Σιάντο; Επωφελήθηκαν από την αναχώρηση του Ζαχαριάδη ο Σιάντος και ο Ιωαννίδης για να κάνουν μια μικρή ανταρσία πίσω από την πλάτη του; Είχε δεχτεί και ο ίδιος την τελευταία ώρα και φεύγοντας τους άφησε εντολή να βαδίσουν προς την λύση “Αριστερών Φιλελεύθερων”; Δεν έχει διαλευκανθεί μέχρι σήμερα (πρώτη έκδοση 1973). Το βέβαιο είναι πάντως ότι ο αρχηγός του ΚΚΕ υπήρξε ο εμπνευστής και χειριστής της αποχής” (βλ. ό.π. Σελ. 135-137).
Δεν εξαντλούν φυσικά το θέμα της αποχής των αριστερών πολιτικών δυνάμεων από τις βουλευτικές εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946 τα όσα παραπάνω καταχώρησα· σε μια πτυχή του αναφέρονται, εκείνη της τοποθέτησης αλλά και των προσπαθειών των Αριστερών Φιλελεύθερων έναντι του θέματος – γι’ αυτό θα επανέλθω κι άλλες φορές, πάντα εδώ στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”.
Επί του παρόντος όμως θα ήθελα να προσθέσω ότι τόσο ο Νεόκοσμος Γρηγοριάδης όσο και οι γιοι του Σόλων και Φοίβος, αλλά και ο Σταμάτης Χατζήμπεης είχαν ιδιαίτερους δεσμούς με την πόλη μας – μα και σ’ αυτά θα αναφερθώ μιαν άλλη φορά.
Κώστας Π. Παντελόγλου
