Μια ξεχωριστή φυσιογνωμία του κόσμου των μηχανικών ήταν ο Τάκης Ζενέτος· αρχιτέκτονας και πολεοδόμος με ευρεία κατάρτιση, ακάματος ερευνητής κοινωνικά προσανατολισμένος, αντλών από πλήθος επιστημών τις οποίες παρακολουθούσε και επισταμένα μελετούσε, με πλουσία την επιστημονική και κοινωνικοπολιτική του ενημερότητα.
18χρονος έφυγε υπότροφος στο Παρίσι και άρχισε σπουδές στην Ecole de Beaux Arts, όπου αποκαλύπτεται ταλέντο γερό, βοηθημένο και από τον καλοσυνάτο χαρακτήρα του, με μεγάλη ευχέρεια να σχεδιάζει, διαθέτων την δημιουργική φαντασία προς επίλυσιν προβλημάτων του χώρου με εξαιρετική την μορφοποιητική ικανότητα.
Ο Τάκης Ζενέτος υπήρξε μηχανικός που ανίχνευε τις εξελίξεις του μέλλοντος και πρότεινε έργα με έγνοια διαρκή να μην απαξιωθούν πριν καν την ολοκλήρωσή τους ή σε σύντομο χρόνο, όπως συχνά συμβαίνει.
Δικές του μελέτες αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές πολλές, μερικές και για κτίρια που δεν κατασκευάστηκαν τελικά. Στο γραφτό μου αυτό θα ήθελα να απαριθμήσω τρία από τα έργα του: 1) Το εργοστάσιο του Φιξ στην Λεωφόρο Συγγρού στην Αθήνα (1957), 2) Το σχολείο του μέλλοντος στο Μπραχάμι (1969 – γυμνάσιο για 1500 μαθητές, Πριάμου Καλλιθέας Παπάγου Θρασυβούλου, Άγιος Δημήτριος) και 3) Το θέατρο στον Λυκαβηττό (1964).
Ο Τάκης Ζενέτος πίστευε στην προκατασκευή, γι’ αυτό και τα έργα του τα χαρακτηρίζει η μορφολογία της προκατασκευής και όταν ακόμη έχουν κατασκευαστεί με παραδοσιακές μεθόδους. Περνώντας τα χρόνια κατάφερε εφαρμογή της προκατασκευής σε μεγαλύτερη έκταση, είτε είχε να κάνει με ιδιώτες εργοδότες είτε και με το κράτος ως εργοδότη.
Θέλω να σταθώ εδώ και στην άποψή του για την ηλεκτρονική πολεοδομία και τις κινητές κατασκευές – ανιχνεύοντας, όπως και παραπάνω σημείωσα, τις εξελίξεις του μέλλοντος, ο Τάκης Ζενέτος είχε δει ότι ο κόσμος εξελίσσονταν σε ηλεκτρονικό και πρότεινε την αντίστοιχη πολεοδομία, όχι εκείνη των χιλιομέτρων των δρόμων και των κόμβων, αλλά τις από απόσταση ενέργειες στις οποίες έβλεπε την λύση της συμφορήσεως των πόλεων και του εξανθρωπισμού της ζωής των πολιτών (την ηλεκτρονική δηλαδή πολεοδομία, την οποία και πρότεινε μαζί με την πόλη του μέλλοντος ήδη από το έτος 1952, εργαζόμενος επ’ αυτών και δημοσιοποιών σχετικά μέχρι και του έτους 1974). Τις κατασκευές δε τις πρότεινε κινητές, όχι μόνιμες σε μια θέση για πάντα.
Τις απόψεις του, συνοδευόμενες πάντοτε από πλούσια επιχειρηματολογία και τεκμηρίωση και φυσικά δοσμένες με την σχεδιαστική του ευχέρεια, ο Τάκης Ζενέτος τις έχει δημοσιεύσει στην “Αρχιτεκτονική” του Αντώνη Κιτσίκη, στα “Τεχνικά Χρονικά”, το επίσημο όργανο του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος, στα “Αρχιτεκτονικά Θέματα” του Ορέστη Δουμάνη, στον “Οικονομικό Ταχυδρόμο” που η ύλη του συνέβαλε και στην κατανόηση της εποχής δίνοντας και εικόνα της κίνησης των ιδεών, και τις έχει διατυπώσει από το βήμα του Ε’ Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού Συνεδρίου το οποίο είχε θέμα του “Τα προβλήματα της Μείζονος Περιοχής Αθηνών” και συνήλθε στο Ζάππειο Μέγαρο τον Ιανουάριο του 1966.
Οι απόψεις του Τάκη Ζενέτου διακρίνονταν για την πρωτοτυπία τους, εδράζονταν στέρεα στις επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις και προοπτικές, συγκρούονταν με τα καθιερωμένα προ παντός συμφέροντα, εμπνέονταν από την πιο προχωρημένη κοινωνικοπολιτική σκέψη.
Προβάδισμα έδινε στο ζήτημα της κατοικίας “μια και αποτελεί το 75% του δομημένου περιβάλλοντος”, όπως σημείωνε, είχε δε την γνώμη ότι “η κατοικία πρέπει να είναι το πολυτελέστερο προϊόν της κοινωνίας” (αντιπαραθέτοντάς την με τις Τράπεζες) αντιλαμβανόμενος αυτήν ως αγαθό χρήσης φυσικά, αντί ως καταναλωτικό προϊόν. Θεωρούσε το φτηνό σπίτι παραλογισμό “με τις καταστροφικώτερες δυνατές συνέπειες για τον άνθρωπο” και πρόσθετε: “Η άχρηστη μαρμάρινη Τράπεζα π.χ. δεν αποτρέπει ούτε τον πληθωρισμό ούτε την ανεργία. Η κατασκευαστική βιομηχανία πρέπει να ασχοληθεί κυρίως με τις κατοικίες, με την διατήρηση και βελτίωση όσων υπάρχουν (στα πλαίσια ενός σχεδίου αποκέντρωσης) και την κατασκευή νέων με ιδιαίτερες απαιτήσεις”.
Τον Τάκη Ζενέτο τον γνώρισα από τα γραφτά του και τα σχέδιά του, τα οποία με συντροφεύουν από τότε που ήμουν νεαρός σπουδαστής της Ανωτάτης Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου τα ευλογημένα προδικτατορικά χρόνια του ’60 και έκτοτε· τα υπεράσπιζα και γραφτά και προφορικά πάντοτε, σε κάθε περίσταση μέχρι σήμερα, και τότε που ήμουν Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων και Μέλος της Αντιπροσωπείας του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδος ιδιαίτερα – αλλά πώς το λέει ο Βάρναλης: “Μονάχα ντουβάρια, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Κι όχι μονάχα εκεί! Παντού!” (Βλ. “Ο Κόσμος της Ν. Φιλαδέλφειας, 1 Ιανουαρίου 2014). Τα μελετώ και τώρα συχνά και σκέπτομαι ότι αν η Ελληνική κοινωνία, με την πολλαπλή έκφρασή της, είχε ασπαστεί τις απόψεις του και θα είχε ωφεληθεί πολλαπλώς και ο Τάκης Ζενέτος εν ζωή θα χαίρονταν την εφαρμογή των μελετών του.
Νομίζω πως δεν θα έπρεπε να τελειώσω αυτό το γραφτό χωρίς να σημειώσω ότι οι μελέτες του αναφέρονταν και στο ζήτημα του μετρό και στις επενδύσεις σε τεράστια έργα μεταφοράς γενικότερα, ζήτημα το οποίο απασχόλησε επί δεκαετίες τον δημόσιο βίο των Ελλήνων και συνεχίζει να τον απασχολεί, αλλά και στο προχωρημένο θέμα της τηλε-εργασίας, το οποίο στα χρόνια μας προχωρά με ρυθμούς τέτοιους που πολλά της σημερινής ζωής και των σημερινών αντιλήψεων ασφαλώς θα ανατραπούν στο όχι πολύ μακρινό μέλλον.
Τις μελέτες του Τάκη Ζενέτου θα έπρεπε ιδιαίτερα να είχαν προσέξει 1) ο κόσμος των μηχανικών 2) όσοι στα κοινά θα ήθελαν να προσφέρουν χρήσιμο έργο 3) ξεχωριστά η κοινωνικοπολιτική πρωτοπορία – ας ενεργήσουν ωστόσο σχετικά με κάποιον τρόπο έστω και καθυστερημένα.
Προσθέτω τέλος ότι κατά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου (1973) όργανα της δικτατορίας των συνταγματαρχών δολοφόνησαν τον μοναχογιό της αδελφής του Τάκη Ζενέτου, τον Διομήδη Κομνηνό, ελπίδα 17 χρόνων…
Κώστας Π. Παντελόγλου
