Καταχωρώ σήμερα στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”, όπως χθες το υποσχέθηκα, το δεύτερο μέρος του γραφτού του τίτλου – υπενθυμίζω πως πρόκειται για διατυπωθέντα από την Πέπη Δαράκη, που είχε διατελέσει Δημοτική Σύμβουλος Αθηναίων προδικτατορικά, και έχουν δημοσιευθεί στην “Πολιτική-Οικονομική Έρευνα” του Γιάννη Βιστάκη τον Οκτώβριο του 1976:
“Αλλά, μέσα στην πορεία της μακραίωνης ιστορίας μας, η χώρα αυτή κτυπήθηκε αλλεπάλληλα από την κατάρα των πολέμων, δηώθηκε κι ερειπώθηκε. Ωστόσο κι όταν όλα νεκρώνονταν, κάτω απ’ τον τρόμο των κατακτητών και των τυράννων, ο Φοίνικας ο Δήμος κρυφανάσαινε και κρυφοδούλευε, φυλάγοντας τα ιερά του λαού, τα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας.
Οι όποιες εθνικές ταλαιπωρίες δεν αλλοίωσαν την έννοια που εκφράζει ο θεσμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, θεσμός στενά δεμένος με την ιστορία των Ελλήνων. Παρέμεινε και παραμένει πάντα το βάθρο και το θεμέλιο της δημοκρατίας και της ελευθερίας, ο γνήσιος φορέας και εκφραστής του φιλελεύθερου και δημοκρατικού πνεύματος του συνόλου των πολιτών, του λαού. Και τούτο από την Αρχαία Εποχή που οι αιρετοί από τον λαό άρχοντες, σαν φορείς της λαϊκής βούλησης και θέλησης, είχαν κυριαρχική εξουσία πάνω στα κοινά συμφέροντα ως την Τουρκοκρατία που ο θεσμός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ουσιαστικά δεν έπαψε ποτέ να λειτουργεί σαν μορφή λαϊκής εξουσίας στις τοπικές υποθέσεις.
β) Οι Δήμοι και οι Κοινότητες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
Η Οσμανική κυριαρχία βρήκε τους Δήμους και τις Κοινότητες να προϋπάρχουν και να δρουν και τις άφησε να λειτουργούν σαν βοηθητικές υπηρεσίες στην κατώτερη διοίκηση της χώρας.
Με την αλλαγή των κοινωνικών και εθνικών συνθηκών, κατά εποχές και περιφέρειες, αλλοιωνόταν η έκταση της δικαιοδοσίας των Δήμων και Κοινοτήτων, ο τρόπος της εκλογής και η προσηγορία των τοπικών αρχόντων, αλλά παρέμεινε αναλλοίωτο το γεγονός ότι οι πόλεις, τα χωριά και οι κωμοπόλεις είχαν τους τοπικούς τους άρχοντες, που εκλέγονταν από τον λαό.
Οι Δήμοι και οι Κοινότητες στα χρόνια της Τουρκοκρατίας δρούσαν ποικιλότροπα. Έγιναν κέντρα εθνικής αντίστασης και κέντρα πνευματικά και οικονομικά και πραγματοποιούσαν την αποστολή τους με την συνεισφορά των κατοίκων και την οικονομική ενίσχυση των ξενητεμένων Ελλήνων. Ανέπτυσσαν τοπική δραστηριότητα και εκτελούσαν έργα κοινής ωφέλειας. Προνοούσαν για τα Νοσοκομεία, τα Σχολεία, την Αστυνομία, τα Ταχυδρομεία, και έδειχναν πως ήταν ικανοί να αυτοδιοικηθούν μόλις θα ελευθερώνονταν από τον εφιάλτη της Τουρκικής κατάκτησης.
Την εποχή εκείνη δημιουργήθηκαν και οι πρώτες Ομοσπονδιακές Ενώσεις Κοινοτήτων για να εξυπηρετηθούν ευρύτεροι σκοποί.
Οι Ελληνικές Κοινότητες στην Τουρκοκρατία δεν είχαν ποτέ τόση ελευθερία όση είχαν κατά τον Μεσαίωνα στην Ιταλία και σε άλλα μέρη της Δυτικής Ευρώπης, απόκτησαν όμως σιγά-σιγά αυτονομία ώστε να διοικούν τις υποθέσεις τους σχεδόν ανεξάρτητα από την Ανώτερη Αρχή.
Οι Τούρκοι, που τους ενδιέφερε περισσότερο η εκμετάλλευση των ραγιάδων, δεν ασχολούνταν τόσο με την διοικητική τους οργάνωση, μάλιστα βοήθησαν έμμεσα την αυτοδιοίκηση των σκλαβωμένων Ελλήνων που διευκόλυνε την είσπραξη των κεφαλικών φόρων. Ευτυχώς για το Ελληνικό Έθνος οι Τούρκοι δεν καταπολέμησαν το σύστημα αυτό και παρ’ όλες τις καταπιέσεις και την αντεθνική συμπεριφορά μερικών ανάξιων κοτζαμπάσηδων οι Κοινότητες έγιναν η άγκυρα της σωτηρίας του Ελληνισμού.
Το σύστημα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης συνετέλεσε αναμφισβήτητα πάρα πολύ στην διατήρηση του εθνικού φρονήματος, της γλώσσας και της θρησκείας. Κάτω από την επίδρασή του γεννήθηκε στην Ελλάδα κι αναπτύχθηκε αρκετά το εμπόριο, η ναυτιλία, η βιομηχανία και η παιδεία και αποκτήθηκαν έτσι τα οικονομικά μέσα για τον αγώνα της ανεξαρτησίας (1).
Στο πνεύμα αυτό της αυτοδιοίκησης οφείλεται και η πρωτοβουλία των Ελλήνων που μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν το όνειρο της ελευθερίας (2).
________
(1) Σ. Αντωνιάδη, “Τα Δημοτικά”, Εποχή Τουρκοκρατίας, Αθήναι 1860.
(2) Γ. Αγγελόπουλου και Ν. Μοσχοβάκη, σχετική πραγματεία “Περί του Δημοσίου Δικαίου των Ελλήνων της Τουρκοκρατίας”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
