Image

Το πρόβλημα του Ελαιώνα των Αθηνών. Μια πρόταση αντιμετώπισης .2

elaionas-mapΚαταχωρώ σήμερα το δεύτερο μέρος του γραφτού του τίτλου, όπως χθες το υποσχέθηκα – πρόκειται για μια αναφορά στο πρόβλημα του Ελαιώνα που περικλείει και μια πρόταση αντιμετώπισης του προβλήματος όπως την είχε διατυπώσει η Αρχιτέκτων Φωτεινή Μαργαρίτη:

“Πλήθος από πρόχειρα σκηνώματα πάσης φύσεως, που σήμερα καταλαμβάνουν ζωτικό χώρο, μπορούν χωρίς μεγάλο κόστος να συγκεντρωθούν εκτός της περιοχής, κελύφη των βιομηχανικών εγκαταστάσεων (εργοστάσια, αποθήκες) που είναι ήδη ανενεργά ή πρόκειται να εγκαταλειφθούν έχουν όλες τις προϋποθέσεις από άποψη κλίμακας και κατασκευής να αποτελέσουν ένα κατ’ αρχήν απόθεμα σε κτίρια και χώρους για να αναπτυχθούν εδώ νέες χρήσεις, δημόσιες και μη. Η περιοχή θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει και ένα είδος πρόκλησης ως προς την παραγωγή πυρήνων κατοικίας σε μια διαφορετική βάση από αυτήν της αντιπαροχής, με όρους δόμησης, αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές ποιότητες, που να επιχειρούν ένα νέο τύπο αστικής κατοίκησης, σε αντιδιαστολή με τον καθιερωμένο.

Μέσα σ’ αυτό το σύνολο μπορεί να συγκατοικήσουν και μια σειρά από άλλες σημερινές χρήσεις του Ελαιώνα ή θύλακοι με την δική τους ιδιαίτερη ταυτότητα – μορφώματα της αυθαίρετης δόμησης, όπως η γειτονιά Μαρκόνι ή ο συνοικισμός Αγίας Άννης με “σημειακές” παρεμβάσεις-αναπλάσεις μικρής κλίμακας, που αναβαθμίζουν τον δημόσιο και ιδιωτικό τους χώρο και ολοκληρώνουν το παζλ του αστικού χώρου.

Μια τέτοια λογική προσεκτικής, ήπιας και συνάμα ωφελιμιστικής επανάχρησης της περιοχής δεν θα άφηνε έξω από το οπτικό της πεδίο και την αξιοποίηση μιας σειράς συνιστωσών του σημερινού χώρου, όπως είναι η ύπαρξη της Γεωπονικής Σχολής και του ιδιαίτερου ρόλου που θα μπορούσε να παίξει στην δημιουργία ενός τέτοιου μητροπολιτικού πάρκου, ακόμη και στο να γίνει ο μελετητής και διαχειριστής μιας σοβαρής οικολογικής δραστηριότητας στην περιοχή.

Σ’ αυτόν εδώ τον χώρο, όσο και αν ηχεί σήμερα παράδοξο, θα μπορούσε να δοκιμαστεί ένα πολύ επίκαιρο και ταυτόχρονα μελλοντικό θέμα της σύγχρονης πόλης, που αφορά την μεταμόρφωση του αστικού αναγλύφου σε ένα νέο “οικολογικό περιβάλλον”. Θα μπορούσε δηλαδή να γίνει εδώ το πείραμα της εγκατάστασης ενός αποσπάσματος “αστικής εξοχής”, όπου φύση και ελαφρές χρήσεις θα διαπλέκονται σε ένα ιδίωμα αγροτικής γης μέσα στην πόλη, χωρίς την προσπάθεια αναπαράστασης ενός χαμένου οριστικά παραδείσου, που βρίσκει πια κανείς μόνο έξω και πολύ μακρυά από την πόλη.

Στην προέκταση μιας τέτοιας αντίληψης ο Ελαιώνας θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα είδος “δοκιμίου” γύρω από την μνήμη της σύγχρονης πόλης, προκαλώντας κυριολεκτικά την μεταλλαγή του εξαρθρωμένου σήμερα ιστορικού κέντρου της Αθήνας.

Βιοτεχνίες, αγορές, αποθήκες, εργοστάσια, “αυθαίρετα”, αλλά και πιο σύγχρονα αστικά κτίρια – πολυκατοικίες – και μεμονωμένα λείψανα, όπως μια καμινάδα ή ένας υδατόπυργος, μας επιτρέπουν πλέον να εντοπίσουμε ένα είδος “στρωματώσεων” και λειψάνων της μοντέρνας πόλης που θα πρέπει να αντιμετωπισθούν με τα ίδια ακριβώς κριτήρια όπως τα κτίρια ή ερείπια ή λείψανα άλλων εποχών και να ενσωματωθούν με τη μορφή των “σύγχρονων ερειπίων” στην σημερινή και μελλοντική Αθήνα. Έτσι ώστε με άξονα μνήμης την “Ιερά οδό” και εκατέρωθεν αυτής να ανασυντεθούν οι κατακερματισμένες συνέχειες των πιο διαφορετικών εποχών από την αρχαιότητα ως σήμερα σε ένα σύνολο.

Το πείραμα του Ελαιώνα θα μπορούσε μάλιστα να γίνει ο πολίτος για την ανάπλαση ανάλογων περιοχών και σε άλλες Ελληνικές πόλεις που μπορούν να λειτουργήσουν σαν χώροι-αποθέματα για την μεταλλαγή των κέντρων τους και όχι μόνο, όπως π.χ. είναι τα Παληά στον Βόλο, η περιοχή καπναποθηκών στην Ξάνθη, η συνοικία Αγ. Ανδρέα στην Πάτρα κλπ.

Στις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές πόλεις οι επεμβάσεις σε ανάλογες περιοχές ήταν η ευκαιρία για τομές σε θεσμούς, για νέες μεθόδους και τρόπους παραγωγής του αστικού χώρου, για αναβάθμιση των επαγγελμάτων που καταπιάνονται με αυτή την παραγωγή, για ανατροπές στις μέχρι σήμερα ισχύουσες αντιλήψεις περί του αστικού χώρου, για απελευθέρωση των δημιουργικών ικανοτήτων και της φαντασίας των αρχιτεκτόνων, αλλά και για κάποιους οραματισμούς από την πλευρά της πολιτικής.

Μπορούμε ταχύτατα να αξιοποιήσουμε την πείρα αυτή, αρχής γενομένης από τον Ελαιώνα, δίνοντάς του την δυναμική που είναι αντάξια της σημερινής πόλης και επιχειρώντας την απάντηση στα ευρύτερα κοινωνικά, οικολογικά, ιστορικά, αισθητικά και ηθικά θέματα που συγκεντρώνονται εδώ εν είδει πρόκλησης […]”.

Μένει τώρα να σημειώσω ότι όσα καταχώρησα χτες και σήμερα στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” είχαν δημοσιευθεί στην εφημερίδα “Το Βήμα” την Κυριακή 21 Ιουλίου 1991.

Κώστας Π. Παντελόγλου