Όσα θα καταχωρήσω για το θέμα του τίτλου έχουν δει το φως της δημοσιότητας τον πρώτο καιρό μετά την δικτατορία των συνταγματαρχών· δεν είχαν γίνει ακόμα οι βουλευτικές εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974 και βεβαίως οι δημοτικές εκλογές της 30ης Μαρτίου 1975.
Όσα θα καταχωρήσω για το θέμα του τίτλου έχουν δει το φως της δημοσιότητας τον πρώτο καιρό μετά την δικτατορία των συνταγματαρχών, που ακόμα κρινόταν τι κατεύθυνση θα παίρναν τα πράγματα – δυστυχώς όμως αυτό το κείμενο, και άλλα ανάλογα, και φυσικά οι αντίστοιχες προφορικές επισημάνσεις, δεν συγκέντρωσαν καν την προσοχή των ιθυνόντων της Κυβέρνησης και των πολιτικών κομμάτων, που περί άλλα ασχολούνταν…
Όμως τέτοια κείμενα, που πατούν γερά στο έδαφος της Ελληνικής ιστορίας, δεν χάνουν την αξία τους και στις δύσκολες μέρες μας είναι χρήσιμα· αυτός είναι ο λόγος που καταχωρώ παρακάτω όσα τότε είχε διατυπώσει ο Τάκης Σταθάτος, που είχε διατελέσει Δημοτικός Σύμβουλος Πατρέων:
“… η Αυτοδιοίκηση έχει μια ιστορία και μια παράδοση ξεχωριστή που αποκαλύπτει την βαθύτερη φύση και τον χαρακτήρα του θεσμού, τις πλατύτερες διαστάσεις του.
Η Αυτοδιοίκηση στάθηκε, πριν απ’ όλα, και μάλιστα στις πιο δύσκολες στιγμές στην ιστορία της πατρίδας μας, ένα πρωταρχικό και κατά το δυνατό αναλλοίωτο κύτταρο εθνικής και πολιτικής ζωής.
Ενσάρκωνε με την πιο άμεση και δημοκρατική διαδικασία και μ’ ένα γνήσιο Ελληνικό χαρακτήρα την ζωντανή παρουσία του λαού, το αίσθημα της συμμετοχής και της ευθύνης, το λυτρωτικό χρέος της εθνικής ενότητας, την άδολη αγάπη για την πατρίδα.
Ήταν ακόμα πλαίσιο πολιτικό και λαϊκό που μέσα στους άρρηκτους και πηγαίους δεσμούς της Κοινότητας μπορούσε να αντιμετωπίζει προβλήματα κοινωνικά και οικονομικά στην βάση των συμφερόντων του συνόλου, διατηρώντας πάντα μια άμεση και βαθύτερη αίσθηση της πραγματικότητας.
Δεν είναι τυχαίο το ότι ο θεσμός της Αυτοδιοίκησης, ακόμα και στις πιο κρίσιμες ώρες, στάθηκε ένα ακαταμάχητο έρεισμα που συγκρατούσε τις εθνικές παραδόσεις, τις πνευματικές και ηθικές αξίες, τις ζωντανές μνήμες του λαού, την ελπίδα της λευτεριάς και της προκοπής.
Για να κατανοήσουμε την πραγματική ουσία της Αυτοδιοίκησης, είναι ανάγκη να σταθούμε στις πρωταρχικές πηγές του θεσμού και τις δημιουργικές προεκτάσεις του.
Κυρίως στην εποχή που η Αυτοδιοίκηση διαμορφώνεται όχι τόσο σαν φορέας τοπικής εξουσίας, με επί μέρους αρμοδιότητες, αλλά προπαντός σαν ευρύτερος φορέας λαϊκής εκπροσώπησης και εξουσίας.
Στην Αθήνα οι επί μέρους Κοινότητες (υποδιαιρέσεις της Φυλής), όπως ήταν συγκροτημένες κατά τόπους, ονομάζονταν Δήμοι.
Ο Δήμος είχε δική του αρχή, διοίκηση και περιουσία. Οι Δημότες συναθροίζονταν στην Αγορά και προεδρεύονταν από τον Δήμαρχο. Πράγμα που δείχνει καθαρά την δημοκρατική διάρθρωση και έκφραση του Δήμου. Πολλές φορές συζητούσαν και αποφάσιζαν και για ευθύνες διοικητικές και διαχειριστικές. Είχε, δηλαδή, η Αγορά του Δήμου και δικαστική εξουσία. Κάθε Δήμος είχε δικά του ιερά και τελούσε δικές του θυσίες, πράγμα που τονίζει τους ιδιαίτερους ηθικούς και θρησκευτικούς δεσμούς μεταξύ των Δημοτών.
Σ’ αυτόν τον ποιοτικά διαφορετικό χώρο του Δήμου, ο κάθε άνθρωπος και σαν άτομο, αλλά και σαν πολίτης μέλος της Κοινότητας, πραγματώνει το χρέος της συμμετοχής και της ευθύνης νοιώθοντας ταυτόχρονα τον μικρότερο βαθμό αλλοτρίωσης.
Αρκεί να υπενθυμίσουμε ότι στην Αθηναϊκή Δημοκρατία εθεωρείτο όνειδος και έγκλημα η μη συμμετοχή στα κοινά των “ελευθέρων πολιτών”.
Χαρακτηριστική προέκταση που απηχεί την ιδιαίτερη κοινωνική και πολιτική δύναμη του Δήμου και δείχνει, από μια βέβαια πλευρά, πώς ουσιαστικοποιείται και ολοκληρώνεται ο θεσμός της Αυτοδιοίκησης.
Οι Δήμοι δεν συμμετέχουν απλώς στις διαδικασίες που διαμορφώνουν το κοινωνικό, πολιτικό και ιδεολογικό εποικοδόμημα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας στα ευρύτερα όρια της “Πόλης-Κράτους”.
Αντίθετα μεταφέρουν αυτούσια πολλά απ’ τα πρωταρχικά στοιχεία της δικής τους δομής και σε μεγάλο βαθμό προκαθορίζουν την μορφή του εποικοδομήματος (της Αθηναϊκής Δημοκρατίας).
Εδώ προσεγγίζουμε το πραγματικό βάθος και την ουσία της Αυτοδιοίκησης.
Ένα βάθος που, πίσω από τους ομηρικούς και αρχαϊκούς χρόνους στην χαραυγή της ιστορίας και την προϊστορία, μας αποκαλύπτει τον θεσμό της πρωταρχικής Κοινότητας, που μέσα στους αδιατάρακτους κόλπους της βίωνε ακόμα τότε το γκρεμισμένο από αιώνες όνειρο της Ανθρωπότητας για κοινοκτημοσύνη και ισότητα.
Δεν είναι έτσι τυχαίο το ότι μέσα στις θύελλες της Ελληνικής ιστορίας και τις βασανιστικές παραμορφώσεις της Κρατικής εξουσίας, επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας και η αγάπη του λαού και η φροντίδα για τον θεσμό της Αυτοδιοίκησης.
Μπορεί κανείς να θεωρήσει ότι το “θέμα” της Αυτοδιοίκησης και η αποκατάσταση του θεσμού στις πραγματικές του διαστάσεις είναι ένα “πρόβλημα” αντιφατικό μια και η Αυτοδιοίκηση απ’ το λίκνο της κιόλας αλλοτριώνεται απ’ τις απρόσωπες δυνάμεις μιας αδήριτης αναγκαιότητας.
Αυτό όμως θα ήταν ένα συμπέρασμα αυθαίρετο, αποτέλεσμα σχηματικής απλοποίησης.
Γιατί η ιστορία της Αυτοδιοίκησης από την αρχαιότητα και μέχρι σήμερα, παραμένει ένα κεφάλαιο ζωντανό που αποκαλύπτει πάνω απ’ όλα την πηγαία συμμετοχή του λαού στις δημιουργικές και αναλλοίωτες διαδικασίες της εθνικής και κοινωνικής ζωής και την λυτρωτική δύναμη των αγώνων του.
Ένα κεφάλαιο που δεν αντικατοπτρίζει τις “αυταπάτες” τις Αυτοδιοίκησης, αλλά τις μόνιμες και βιώσιμες ελπίδες του Ελληνισμού για λευτεριά, κοινωνική δημοκρατία και προκοπή. …
Είναι φυσικό ότι η Αυτοδιοίκηση δεν μπορεί να ξαναζήσει με την επίφαση ενός εκδημοκρατισμού στην συμβατική διάρθρωση και τις αρμοδιότητές της.
Μόνο ένας εκδημοκρατισμός, κατά βάθος, που μαζί με την κατοχύρωση της εθνικής ανεξαρτησίας, των λαϊκών ελευθεριών και της δημοκρατίας, θα διαπερνά και την κοινωνική και οικονομική δομή της κοινωνίας, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια ουσιαστική αποκατάσταση του θεσμού. …”
Μένει τώρα να σημειώσω πως όσα παραπάνω καταχώρησα έχουν δημοσιευθεί στην εφημερίδα “Η Αυγή” στις 26 Σεπτεμβρίου 1974.
Κώστας Π. Παντελόγλου
