Ο Αλέξανδρος Σβώλος υπήρξε Καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών – διετέλεσε Πρόεδρος της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (της Κυβέρνησης του Βουνού δηλαδή) στην Ελεύθερη Ελλάδα της Γερμανικής Κατοχής – ηγήθηκε μαζί με τον στρατηγό Νεόκοσμο Γρηγοριάδη των Αριστερών Φιλελευθέρων (που ήταν Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου, της Βουλής της Εθνικής Αντίστασης δηλαδή, που συνήλθε τον Μάιο του 1944 στις Κορυσχάδες) και τον Γιάννη Σοφιανόπουλο της Ένωσης Δημοκρατικών Αριστερών, της Δημοκρατικής Παράταξης στις βουλευτικές εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950 – ενώ συνετέλεσε ουσιωδώς για την συγκρότηση της Δημοκρατικής Ένωσης (συναρχηγός ων με τον Γεώργιο Καρτάλη του Δημοκρατικού Κόμματος Εργαζόμενου Λαού) προς αντιμετώπισιν της ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή στις βουλευτικές εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956, στις οποίες εκλέχθηκε βουλευτής Θεσσαλονίκης αποθανών λίγες μέρες μετά.
Στα 20χρονα από τον θάνατο του Αλέξανδρου Σβώλου, στις 23 Φεβρουαρίου 1976, οργανώθηκε σχετική εκδήλωση, στην οποία για το θέμα του σημερινού τίτλου στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” μίλησε ο Δήμαρχος Αθηναίων Γιάννης Παπαθεοδώρου – ας διαβάσουμε όσα είπε, τα οποία παρακάτω καταχωρώ, με προσοχή· και τούτο διότι περιέχονται στοιχεία σχετικά με την συμβολή του πολύ σημαντικού Αλέξανδρου Σβώλου σε προσπάθειες και αγώνες προς επίτευξιν ουσιαστικής Αυτοδιοίκησης:
“… Ο Αλέξανδρος Σβώλος υπήρξε ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος. Μια μοναδική σύνθετη και πολυεδρική προσωπικότητα. Σπάνια είναι δυνατόν να συνταιριαστούν και να συνυπάρξουν, στο ίδιο άτομο, τόσα δημιουργικά και πολύτιμα στοιχεία: Η λεπτή ευαισθησία. Το υψηλό ήθος. Ο αδαμάντινος χαρακτήρας. Η ανήσυχη, ερευνητική και προβληματισμένη επιστημονική συνείδηση. Η πολιτική διορατικότητα και η ακλόνητη πίστη, οι ωρισμένες ιδέες, συνδυασμένη με την μετριοπάθεια, την καλωσύνη, την σύνεση, το ισχυρό αίσθημα ευθύνης και την δημοκρατική ανοχή.
Ήταν μια προσωπικότητα που ακτινοβολούσε.
Δεν ήταν δυνατόν να βρεθείς κοντά στον Αλέξανδρο Σβώλο χωρίς να υποστείς την βαθειά ευεργετική του επίδραση.
Υπέρτατη, κατευθυντήρια γραμμή της ζωής του, στάθηκε για τον Αλέξανδρο Σβώλο η ηθική επιταγή της εκπλήρωσης του καθήκοντος απέναντι στον λαό.
“Η εκτέλεση του καθήκοντος απέναντι στον λαό, δεν πρέπει να έχει όρια”, έγραφε σ’ ένα σημείωμά του λίγες μέρες πριν τον θάνατό του.
Μ’ αυτό το επίγραμμα, που χαρακτηρίζει συμπυκνωμένα την προσωπικότητα και το ιδεολογικό του “πιστεύω”, σφραγίζεται σήμερα ο τάφος του στο Α’ Νεκροταφείο.
Το ιδανικό που κυριαρχεί σ’ ολόκληρο το έργο του, ο βασικός σκοπός που υπηρετεί σ’ όλη την διάρκεια της ζωής του είναι η Δημοκρατία. Όχι όμως η τυπική, επιφανειακή και κατ’ όνομα, που δίνει το απατηλό πλαίσιο της νομιμοποιημένης αδικίας. Αλλά η αληθινή Δημοκρατία, η ουσιαστική και ολοκληρωμένη. Εκείνη που αναγνωρίζει, εξασφαλίζει και κατοχυρώνει τις πολιτικές και ατομικές ελευθερίες, αλλά και την οικονομική και κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη και που ταυτίζεται με τα ιδανικά και το περιεχόμενο του Σοσιαλισμού.
ο
Μέσα στους πολύχρονους και πολύμορφους αγώνες και μελέτες του για την αληθινή και ουσιαστική αυτή Δημοκρατία εντάσσονται και ενσωματώνονται και οι μελέτες, προσπάθειες και αγώνες του για την θεμελίωση και συνταγματική και νομοθετική κατοχύρωση και στην χώρα μας ουσιαστικής, δημοκρατικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης, θεσμού που τον πιστεύει, όπως και πραγματικά πρέπει να είναι, θεμέλιο και απαραίτητο στοιχείο της αληθινής Δημοκρατίας.
Και στο σημείο αυτό ο Αλέξανδρος Σβώλος στάθηκε οξύς οραματιστής, πρωτοπόρος και συνεπής αγωνιστής. Η συμβολή του στην διατύπωση των διεκδικήσεων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, υπήρξε πραγματικά σημαντική.
Αγωνίστηκε και βοήθησε με τα συγγράμματα, τα άρθρα, τις γνώμες και τις υποδείξεις του, στην διατύπωση του σχετικού με την Τοπική Αυτοδιοίκηση άρθρου 107 του Συντάγματος του 1927, που αναμφισβήτητα αποτέλεσε σημαντικό βήμα σε σχέση με τα αντίστοιχα άρθρα των προηγούμενων Συνταγμάτων.
Είχε όμως πλήρη συνείδηση πως για να γίνουν πράξη οι επιταγές της συνταγματικής αυτής διάταξης και να προσαρμοστεί η κοινή νομοθεσία περί Δήμων και Κοινοτήτων στους σκοπούς που επεδίωξαν οι συντάκτες της θα χρειάζονταν σκληροί αγώνες, συστηματική επιστημονική επεξεργασία, διαμόρφωση προοδευτικής νομολογίας του Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου που ήταν επιφυλακτικό και εξαιρετικά συντηρητικό στις εκτιμήσεις του, και πλατειά διαφώτιση του λαού και των οργανώσεών του, μέσα στα πλαίσια του ευρύτατου αγώνα για την θεμελίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Ήξερε καλά τις επικρατούσες αντιδραστικές αντιλήψεις, το συγκεντρωτικό πνεύμα του Κράτους και την συντηρητικότητα της παράδοσης στα θέματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που είχε τις ρίζες της στην Οθωνική και την μεταγενέστερη σχετική νομοθεσία και νοοτροπία. Και πως οι αντιδραστικές δυνάμεις του τόπου δεν θα άφηναν να θεμελιωθεί πραγματική Τοπική Αυτοδιοίκηση, που θα αποτελούσε αντίρροπη δύναμη στο αντιδραστικό συγκεντρωτικό Κράτος.
Γι’ αυτό, στον εναρκτήριο λόγο του, ως Καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στις 30 Μαρτίου 1929, που είχε σαν θέμα “Προβλήματα της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας”, αφιέρωσε σημαντικό τμήμα στον θεσμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, επισημαίνοντας και τονίζοντας, με αδιάσειστα επιστημονικά επιχειρήματα, την εξαιρετική σημασία του θεσμού σαν βασικού στοιχείου της Δημοκρατίας, που θα πρέπει να έχει ευρεία δικαιοδοσία και ουσιαστικές αρμοδιότητες για να επιτελέσει την δημοκρατική αποστολή του.
“Η ευρύτης της δικαιοδοσίας της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως (λέγει στο Κεφάλαιο V της εναρκτήριας πανεπιστημιακής ομιλίας του το αφιερωμένο στον θεσμό) αποτελεί ειλικρινές και σοβαρόν αντίρροπον κατά της συγκεντρωτικής εξουσίας των κομματικών πλειοψηφιών”.
Και για ν’ αποκλείσει οποιαδήποτε παρερμηνεία της διάταξης του άρθρου 107 του προσφάτου τότε δημοκρατικού Συντάγματος του 1927, τονίζει στην ίδια εναρκτήρια ομιλία του, πως το άρθρο 107 περιέχει συνταγματικές επιταγές και όχι απλές “καθοδηγητικές κατευθύνσεις” και “περιορίζει τον νομοθέτη εν τη ρυθμίσει της λειτουργίας της Αυτοδιοικήσεως” επιβάλλοντας την κατάρτιση και ισχύ πραγματικά δημοκρατικής Δημοτικής και Κοινοτικής Νομοθεσίας.
“Παραβίασις του άρθρου αυτού είναι ιδιαιτέρως αντιδημοκρατική και επικίνδυνος, διότι μειώνει την σημασίαν μιας έτι δυνάμεως αντιστάσεως των πολιτών κατά της κοινοβουλευτικής παντοδυναμίας εν τη Δημοκρατία”.
Δυστυχώς η ορθή, και επιστημονικά ισχυρά θεμελιωμένη, αυτή γνώμη του (Αλέξανδρου) Σβώλου δεν έγινε δεκτή από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Η άποψη του (Συμβουλίου της Επικρατείας), σχετικά με την έννοια του άρθρου 107 του Συντάγματος του 1927, υπήρξε συντηρητική και αντιδραστική. Δέχθηκε την άποψη πως το δεύτερο μέρος του άρθρου που αφορά το περιεχόμενο και τις αρμοδιότητες των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοικήσεως περιείχε απλές “κατευθυντήριες οδηγίες” και όχι συνταγματικές επιταγές προς τον κοινό νομοθέτη, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί νομολογία του Ανωτάτου Διοικητικού Δικαστηρίου που αναγνώριζε στον κοινό νομοθέτη το δικαίωμα να προσδιορίζει αυθαίρετα τις αρμοδιότητες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και να τις περιορίζει, μέχρι ουσιαστικής αποψίλωσης του θεσμού, από κάθε ουσιαστικό περιεχόμενο.
Ο Αλέξανδρος Σβώλος, έχοντας βαθειά πίστη στον θεσμό και την δημοκρατική αποστολή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αισθάνθηκε την ανάγκη ν’ αγωνιστεί και σε άλλα επίπεδα, έξω από την απλή επιστημονική διδασκαλία. Μαζί με μια σειρά εξαιρετικές προσωπικότητες της εποχής, στο τέλος του Οκτωβρίου 1929, ιδρύει την “Ένωσιν υπέρ της Αυτοδιοικήσεως”.
Τελειώνει εδώ το πρώτο μέρος του γραφτού με το θέμα του τίτλου – αύριο θα καταχωρήσω το δεύτερο μέρος.
Κώστας Π. Παντελόγλου
