Όσα θα καταχωρήσω σήμερα και τις επόμενες μέρες εδώ, στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”, τα έχω αντλήσει από εκτεταμένο δημοσίευμα σε περιοδικό των Αθηνών το έτος 1866, δημοσίευμα-καρπό ταξιδιού και ολιγοχρονίου διαμονής στην Σμύρνη του συγγράψαντος τούτο.
Η Σμύρνη, η πατρίς του Ομήρου, η βασίλισσα της Ιωνίας, η πρωτίστη Ασιατική πόλις του Οθωμανικού κράτους, ο μέγιστος εμπορικός λιμήν της Ανατολής, κείται εις το βάθος κόλπου τινός αρκούντως ευρέως και εκτείνεται εις τους πρόποδας όρους τινός, επί της κορυφής του οποίου τείχη αρχαίου φρουρίου εμφαίνουσιν ότι αυτόσε ήτο η ακρόπολις της χριστιανικής έτι Σμύρνης. Η αρχαία πόλις εξετείνετο υπό την ακρόπολιν εκείνην· αλλά βαθμηδόν δια της αυξήσεως του πληθυσμού, αι οικίαι κατεκάλυψαν μέγιστον μέρος της παρακειμένης κοιλάδος, ώστε την κυρίως πόλιν κατοικούσι σήμερον Οθωμανοί, κατέχοντες ούτω τας επικαιροτέρας θέσεις, από των οποίων όμως κατά μικρόν εκδιώκονται υπό του Χριστιανικού πολιτισμού, μεταναστεύοντες εις το ενδότερον της Ασίας. Η Σμύρνη, περιλαμβάνει σήμερον εκατόν πεντήκοντα ή εκατόν εξήκοντα χιλιάδας κατοίκων, εξ ων το εν τρίτον εισίν Έλληνες, οι δ’ εναπολειπόμενοι εισί Τούρκοι, Αρμένιοι, Ιουδαίοι και Γραικόφραγκοι ή κυρίως Ευρωπαίοι … Εκ μέρους της θαλάσσης η πόλις συμπεπυκνωμένη ούσα, ουδέν παρίστησιν άξιον λόγου, εκτός των μιναρέδων, των πολλών κωδωνοστασίων και των αμετρήτων Προξενικών ιστών, επί των οποίων αναπετάννυται αι σημαίαι όλων σχεδόν των Εθνών του Κόσμου, διότι αγνοώ αν εις καμμίαν άλλην πόλιν της γης αι διάφροοι Κυβερνήσεις εφιλοτιμήθησαν να έχωσι τοσούτους αντιπροσώπους, όσον εις Σμύρνην. … Το επ’ εμοί βλέπων τοσαύτας σημαίας, εζήτησα να ίδω την κυανόλευκον και μετά παλμών παρετήρησα αυτήν κυματίζουσαν υπερηφάνως πλησίον της Ρωσσικής.
… εδέησεν εξελθών του ξενοδοχείου μου, να διέλθω πολλούς φερχανέδες, λαβυρινθοειδώς διασταυρωμένους και δυναμένους να αποπλανήσωσι πάντα παρεπίδημον· φερχανέδες δε ονομάζονται εις Σμύρνην τα εν Κωνσταντινουπόλει χάνια, επιμήκη δηλονότι ως επί το πολύ οικοδομήματα, δύο ή και τέσσαρας σταυροειδώς τας εξόδους έχοντα, μέγαν αριθμόν εμπορικών καταστημάτων και αποθηκών περικλείοντα και φρουρούμενα την νύκταν υπό αχθοφόρων εντός διαιτωμένων. Εννοείται ότι οι φερχανέδες ούτοι εισί λίαν επικερδείς, διότι πολλοί αυτών αποφέρουσιν εκ των ενοικίων των ετησίαν πρόσοδον τετρακισχιλίων και πεντακισχιλίων οθωμανικών λιρών και τούτου ένεκα πρώτον μέλημα των ευκαταστάτων όλων των Εθνών, και ιδία των Αρμενίων, είναι να κτίσωσι τοιαύτα οικοδομήματα. Ου μόνον δε οι εύποροι, αλλά και τα θρησκευτικά καθιδρύματα κέκτηνται εν Σμύρνη φερχανέδες ως η Λαύρα του Αγίου Αθανασίου εν τω Άθωνι, και ο Άγιος Τάφος, όστις μάλιστα διατηρεί αυτόσε και έξαρχον τον αρχιμανδρίτην κ. Ιερόθεον τον Σάμιον, άνδρα πλήρη αρετής και ευσεβείας, ου εδυνήθην εκ του σύνεγγυς να εκτιμήσω τον ευπροσήγορον και ευγενή χαρακτήρα και την αγαθότητα της ψυχής. Είναι ο ανήρ ούτος είς εκ των σπανίων κληρικών της ορθοδόξου εκκλησίας, τιμών και τον αποστείλαντα αυτόν Μακαριώτατον Πατριάρχην Ιεροσολύμων και το κοινόν του Παναγίου Τάφου, όπερ εκπροσωπεί. Των δε εκκλησιαστικών τούτων κτημάτων πολιτικός αντιπρόσωπος είναι ο επί φιλογενεία διακρινόμενος κ. Χ.Νικολής Γιαννάκογλους, εθνάρχης των Γραικών.
Συνήθως ο νέκλυς εις έκαστον τόπον επιθυμεί να ίδη ότι εν αυτώ αξιοθέατον υπάρχει· αυτή λοιπόν τη συνηθεία και εγώ επόμενος, ηθέλησα να επισκεφθώ τα δημόσια καταστήματα της Σμύρνης, και εκ τούτων έλαβον αφορμήν να εκτιμήσω και θαυμάσω τον σπάνιον χαρακτήρα των Σμυρναίων, οίτινες, άνευ κυβερνητικής προνοίας, άνευ ξένης συνδρομής, αλλ’ εκ μόνων των φιλομούσων και χριστιανικών αυτών αισθημάτων ελαυνόμενοι απέκτησαν και διατηρούσι καταστήματα, μοναδικά ίσως καθ’ όλην την Ανατολήν. Είθε να εμιμούμεθα οι εν Αθήναις αυτούς.
Πριν της υπό των Τούρκων αλώσεως, η Σμύρνη ήτο πλήρης αρχαίων ερειπίων, τα οποία βαθμηδόν απεχώσθησαν και κατεστράφησαν· μεταξύ δε τούτων υπήρχον και τα ερείπια της αρχαίας Μητροπόλεως, ήτις έκειτο εις θέσιν τανύν Ναμαζιάχ καλουμένην, εις οθωμανικόν δε κοιμητήριον χρησιμεύουσαν. Εκεί πλήθος τεμαχίων κιόνων διεσπαρμένων δεινύει την έκτασιν, ην η αρχαία εκείνη εκκλησία είχε· μετά ταύτα δε η Μητρόπολις, καθ’ α μ’ εβεβαίωσαν, μετετέθη εις την νυν δυτικήν εκκλησίαν του Αγίου Πολυκάρπου την οποίαν, δια τινα φόνον εν αυτή επισυμβάντα, επώλησαν οψιαίτερον εις τους Φράγκους.
Μητροπολιτικός δε ναός των ορθοδόξων είναι η Αγία Φωτεινή, της οποίας τας διαφόρους περιπετείας δεικνύει το άνωθεν της θύρας επίγραμμα…”.
Τελειώνει εδώ το πρώτο μέρος του γραφτού με το θέμα του τίτλου, αύριο θα καταχωρήσω ένα ακόμη μέρος.
Κώστας Π. Παντελόγλου
