Γράφοντας για τον εκλεκτό Μικρασιάτη Νίκο Ε. Μηλιώρη, που ξεκινώντας από την γειτονική Νέα Ιωνία μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 κατέκτησε σημαντική θέση στα ελληνικά γράμματα και στον πνευματικό βίο της Ελλάδος ασχοληθείς ιδιαίτερα με πρόσωπα και ζητήματα του Μικρασιατικού Ελληνισμού, σημείωνα μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:
“Οι Φιλαδελφειώτες χρωστούμε στον Νίκο Ε. Μηλιώρη όσα όλοι οι Έλληνες για το έργο του επί προσώπων και ζητημάτων του Μικρασιατικού Ελληνισμού, αλλά και κάτι περισσότερο, και τούτο διότι: 1) Σκιαγράφησε επιτυχώς τον Δήμαρχό μας, τον προοδευτικό δημοκράτη Νικόλαο Τρυπιά εκ Βουρλών της Μικράς Ασίας, κατά το έτος 1955 και 2) Έγραψε για έναν ηρωικό πρόμαχο του πνεύματος και της εθνικής ιδέα, τον Βουρλιώτη -και επιφανή Φιλαδελφειώτη- Σάββα Παπαγρηγοριάδη …” (βλ. “Ο Κόσμος της Ν. Φιλαδέλφειας”, 1 Δεκεμβρίου 2013).
Στην σκιαγράφηση του Δημάρχου μας Νικολάου Τρυπιά ο Νίκος Ε. Μηλιώρης λέει, μεταξύ άλλων, γι’ αυτόν και τούτο: “… συνδυάζει σε μια καταπληκτική σύνθεση και μορφή την παλληκαροσύνη την Βουρλιώτικη -του τόπου που γεννήθηκε- με την ευλύγιστη Αιγαιοπελαγίτικη εξυπνάδα, την Ναξιώτικη, του τόπου της προγονικής του καταγωγής”.
Είπα λοιπόν σήμερα και αύριο να καταχωρήσω μια Μικρασιατική επιφυλλίδα του Νίκου Ε. Μηλιώρη που αναφέρεται στα Βουρλά της Μικράς Ασίας και την Νάξο και φωτίζει τα σχετικά, γενικότερα φυσικά – ας την διαβάσουμε:
“Ο πρόσφατος εορτασμός των Φιλοτιτών της Νάξου στον “Παρνασσό”, μας δίνει πραγματικά την αφορμή να στρέψουμε άλλη μια φορά την προσοχή μας στις σχέσεις των Βουρλών με την Νάξο.
Πολλοί μάλιστα θεωρούν και αναφέρουν τα Βουρλά ως αποικία Ναξιωτών. Αλλά όπως ήδη έγραψα … και όπως διεξοδικώτερα αναπτύσσω στο βιβλίο μου … η αρχή της Μικρασιατικής αυτής πόλεως είναι πολύ παλαιά, Βυζαντινή κατά τον 12ο ή 13ο αιώνα και δυσερεύνητη. Παρά ταύτα γεγονός είναι ότι η μετανάστευση Ναξίων στα Βουρλά, ιδίως κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, υπήρξε πυκνοτάτη και επέδρασε κεφαλαιωδώς στην όλη διαμόρφωση της κοινωνίας των Βουρλών και στην ιστορική των εξέλιξη έκτοτε ως την (Μικρασιατική) Καταστροφή.
Τα Βουρλά υπήρξαν η πρώτη ή η δεύτερη ύστερα από την Σμύρνη Ελληνική πόλη της Μικράς Ασίας. Μονάχα δηλαδή το Αϊβαλί, αν δεν βρισκόταν στην ίδια σειρά από απόψεως πληθυσμού πιθανόν να τα ξεπερνούσε, πάντως σε βαθμό σχεδόν ανεπαίσθητο.
Η μεγάλη, η καταπληκτική θα μπορούσαμε να πούμε, ανάπτυξη κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας των Ελληνικών Βουρλών μπορεί να εξηγηθή βασικά με τα ακόλουθα δεδομένα:
1ον) Με το συνεχές μεταναστευτικό ρεύμα Ελλήνων από την κυρίως Ελλάδα (νησιωτική και ευρωπαϊκή)· ευνοήθηκε το ρεύμα αυτό από την γεωγραφική θέση των Βουρλών στην παραλία του Αιγαίου πελάγους και κοντά στην Σμύρνη.
2ον) Με την εντατική εκμετάλλευση μιας κατάλληλης και αρκετά εκτεταμένης γεωγραφικής περιοχής, που τα προϊόντα της ήταν εύκολο να διοχετευθούν στις αγορές του εξωτερικού· κι αυτό χάρις επίσης στην γειτνίαση της θάλασσας.
3ον) Με τον τρόπο συμβιώσεως Ελλήνων και Τούρκων στα Βουρλά που έφτανε κατά τις περιστάσεις άλλοτε σε μια σκόπιμη και επιτυχή πολιτικότητα συμπεριφοράς των πρώτων και των Κοινοτικών Αρχόντων και του λαού, προς τους δευτέρους και άλλοτε σε μια ζωηρή και τολμηρή αντίδραση των χριστιανών και πάλιν εναντίον των διαφόρων εις βάρος των βιαιοπραγιών. Μ’ αυτούς τους τρόπους είχαν κατορθώσει οι Έλληνες Βουρλιώτες να εξασφαλίζουν μιαν επαρκή οπωσδήποτε ελευθερία αναπτύξεως και εργασίας στην ύπαιθρο γύρω από τα Βουρλά.
Ο αρχιμανδρίτης Κύριλλος Ψύλλας, άλλοτε αρχιερατικός επίτροπος εκεί αναφέρει … κάποιο θρύλο, που έλεγε ότι πρωτοήρθανε ως χριστιανοί οικιστές στα Βουρλά μερικοί Ναξιώτες και Κλαζομένιοι εργάτες στα κτήματα του Αγά της περιφέρειας.
Σύμφωνα με κάποιον άλλο θρύλο, οι πρώτοι χριστιανοί Βουρλιώτες ήταν αιχμάλωτοι δούλοι από το Λυθρί (της Ερυθράς) που τους φέρανε εκεί οι Τούρκοι για να τους υπηρετούν. Ζούσανε σε κάτι μικρόσπιτα, όπως έλεγε ακόμη η παράδοση, εκεί κατά του Ξύστρη και προς τον μαχαλά του Γυαλού. Εκεί κατάφεραν να πάρουν άδεια από τους Αγάδες τους για να χτίσουν και μια μικρή εκκλησούλα. Και τότε κτίστηκε ο Άης Γιώργης ο Ορφανός ή κατά μιαν εκδοχή Άης Γιώργης των Αρφανών. “Αρφανοί” ήσαν αυτοί οι σκλαβωμένοι Έλληνες· έτσι θεωρούσαν τους εαυτούς τους τότε, στην κατάσταση που βρίσκονταν, ορφανούς και απόκληρους.
Τέλος, κατά μίαν άλλην άποψη, οι πρώτοι Έλληνες των Βουρλών ήταν Μωραΐτες πρόσφυγες και πιο συγκεκριμένα Μανιάτες, οι οποίοι εγκατασταθήκανε, όπως λέγεται και σ’ αυτήν την περίπτωση, κοντά στον Άη Γιώργη τον Ορφανό, στην συνοικία που πήρε και το όνομά τους, το “Μανιάτ μαχαλά”.
Τελειώνει στο σημείο αυτό το πρώτο μέρος του γραφτού με το θέμα του τίτλου – αύριο και πάλι εδώ, στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”, θα καταχωρήσω το δεύτερο μέρος.
Κώστας Π. Παντελόγλου
