Ένα από τα κρίσιμα ζητήματα του κομμουνιστικού, αριστερού και δημοκρατικού κινήματος της Ελλάδας είναι η διαφώτιση του χαρακτήρα της εξουσίας που εγκαθιδρύθηκε στην Ελεύθερη Ελλάδα τον καιρό της Γερμανικής Κατοχής – η διαφώτιση αυτή είναι αναγκαία, διότι και άγνοια υπάρχει, μα και αδιαφορία και απαξίωση από υποτιθέμενους φίλους της, και φυσικά άκρως εχθρική στάση από τους στυλοβάτες του καθεστώτος που διαμορφώθηκε στην Ελλάδα τις μεταπολεμικές δεκαετίες.
Η επιστημονικοπολιτική σκέψη της γραμμής των πρόσω του κινήματος μάς έχει δώσει κάποιο έργο ακριβούς αποτίμησης του γεγονότος της εγκαθίδρυσης της λαϊκής εξουσίας στην Ελεύθερη Ελλάδα τον καιρό της Γερμανικής Κατοχής – αυτό το έργο, μαζί και η δική μου γνώμη γι’ αυτή την εξουσία, θα προσπαθήσω να δουν το φως της δημοσιότητας από τον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”.
Κάνω την αρχή σήμερα με μια αναφορά του διακεκριμένου νομικού της κοινωνικοπολιτικής πρωτοπορίας Δήμου Μέξη στο Δίκαιο της Ελεύθερης Ελλάδας τον καιρό της Γερμανικής Κατοχής και τον χαρακτήρα του, σε σχέση με την λύση του γλωσσικού μας ζητήματος – όσα παρακάτω καταχωρώ μαζί με τις σχετικές υποσημειώσεις του είναι απόσπασμα ευρύτερης μελέτης του που δημοσιεύθηκε πριν 50 χρόνια, το 1964, στην “Επιθεώρηση Τέχνης”.
“Ο εθνικός μας βίος προσφέρει ένα πολυσήμαντο προηγούμενο για την λύση του γλωσσικού ζητήματος. Ανήκει στο ενεργητικό της Εθνικής μας Αντιστάσεως (1941-1944). Είναι συγχρόνως μια πλήρης απόδειξη του γεγονότος ότι α) η καθιέρωση της κοινής δημοτικής είναι θέμα ενός απλού Νόμου και β) ο ισχυρισμός ότι το Δίκαιο είναι δήθεν “αναπαλλοτρίωτο φέουδο της καθαρεύουσας” αποτελεί μύθο που μαρτυρεί άγνοια.
Το Αντιστασιακό Δίκαιο παρουσιάζει μια ιδιορρυθμία χαρακτηριστική των ιστορικών όρων που το διαμόρφωσαν. Επήγασε από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του Ελληνικού λαού. Και του έδωσε νομικό σχήμα. Όπως έγραψε ο Χρήστος Καλατζής στο ωραίο άρθρο του “Ιδεολογική επιτομή της Νομοθεσίας της Εθνικής Αντίστασης” (“Επιθεώρηση Τέχνης”, Αφιέρωμα στην Αντίσταση, 1962, ΙΕ’ Νο 87-87, σ. 367-375), η Νομοθεσία της Εθνικής Αντίστασης απετέλεσε ανατροπή των αντιλαϊκών τμημάτων του Δικαίου μας και βασικά της Τεταρτοαυγουστιανής έννομης τάξης.
Η κεντρική τάση της -σύμφωνα άλλωστε και με τον σκοπό της- ήταν η κατασφάλιση της ύπαρξης, της αυτοσυντήρησης και της ενότητας της εθνικής και κοινωνικής μας κοινότητας, βασικών όρων για την νικηφόρα διεξαγωγή του απελευθερωτικού αγώνα. Από την άποψη αυτή είναι το Δίκαιο μιας καινούργιας εθνικής και κοινωνικής κατάστασης, εναρμονισμένο στις συνθήκες του απελευθερωτικού πολέμου και στηριγμένο στην κατηγορηματικά εκφρασμένη βούληση του βασικού λαϊκού συνταγματικού παράγοντα.
Δεν έθιξε τις βάσεις του κοινωνικού και του πολιτειακού καθεστώτος, ούτε τις βάσεις της νομικής του τάξης (θεσμούς ιδιοκτησίας, οικογένειας, μορφή πολιτεύματος) ή το εκκλησιαστικό καθεστώς (Χρ. Καλατζής 371). Συμφωνώ. Θα ήθελα όμως να τονίσω περισσότερο το γεγονός ότι οι θεσμοί της Λαϊκής Δικαιοσύνης, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς και οι πολιτειακοί ορισμοί του Εθνικού Συμβουλίου -θεσμοί και ορισμοί που αποκρυσταλλώνουν σε νομικές σχέσεις τις πιο προοδευτικές στιγμές της νεώτερης ιστορίας μας και την γενική ιδεολογία τους- αποτελούν χωρίς άλλο μια πράξη Δικαίου όχι μόνον τυπικά νομική, αλλά ουσιαστική. Έχουμε εδώ πρωτότυπη, επαναστατική δηλαδή παραγωγή κανόνων Δικαίου(1). Έχουμε τις νομικές βάσεις ενός νέου Κράτους – του Λαϊκού Κράτους. Κοινωνικοί φορείς της λαϊκής εξουσίας είναι οι πιο προοδευτικές δυνάμεις του λαού μας.
Για την σημασία της λαϊκοδημοκρατικής εξουσίας -κεντρικό σημείο της αλλαγής- στην εποχή της φασιστικής Κατοχής, ιδιαίτερη αξία έχουν τα κείμενα των δημιουργών της(2). Επέχουν κατά κάποιο τρόπο θέση ερμηνευτικών στοιχείων.
Έτσι, το Αντιστασιακό Δίκαιο δεν έθιξε μεν τις βάσεις του κοινωνικού καθεστώτος, αλλά δεν τις έθιξε με την έννοια πως δεν τις κατέλυσε, δεν τις διέρρηξε πλήρως. Αυτό ακριβώς έγινε χάρη της ενότητας του εθνικοαπελευθερωτικού πολέμου. Κι αυτή είναι η ιδιορρυθμία του Αντιστασιακού Δικαίου. Ωστόσο όμως: α) αποδέσμευσε τις προοδευτικές δυνάμεις οπλίζοντάς τες με την εξουσία για μια άμεση ανατροπή των παλαιών πολιτειακών και κοινωνικών σχημάτων, και β) απετέλεσαν οι θεσμοί του την έναρξη αυτής της δημιουργικής ανατροπής.
Με άλλα λόγια, εγώ δεν πιστεύω πως η οργάνωση της λαϊκής εξουσίας στην Ελεύθερη Ελλάδα εξαντλείται σε μια απλή “επαναθεμελίωση της εξουσίας του λαού που είχε καταλύσει η Τεταρτοαυγουστιανή δικτατορία” (Χρ. Καλατζής 173). Πιστεύω πως αντιπροσώπευε βαθύτερη και πλατύτερη αλλαγή, αφού “ο λαός άρχισε να κυβερνάει ο ίδιος για πρώτη φορά στην Νεοελληνική ιστορία”(3).
Τελειώνει στο σημείο αυτό το πρώτο μέρος του γραφτού με το θέμα του τίτλου – αύριο πάλι εδώ, στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” θα καταχωρήσω το δεύτερο μέρος.
“(1) Πρβλ. Α. Σβώλος, “Η νομική φύση της ΠΕΕΑ”, Σοσιαλιστική Επιθεώρηση Νο 1 Ιούλιος 1945. Α. Λίπποβατς, Νέα Ζωή τ. 4 (1945).
(2) Βλ. άρθρα των Β. Γεωργίου, Γ. Ζιούτου, Γ. Ζέβγου, Κ. Καραγιώρτη, Κ. Δημάκη κά στην παράνομη “Κομεπ” (Ανατύπωση Οκτώβρης 1946) σ. 400, 547, 553, 583, 599, 603, 607, 647, 668, 678, 680 κλπ.
(3) Παράνομη “Κομεπ” (Ανατύπωση Οκτώβρης 1946), σ. 400″.
Κώστας Π. Παντελόγλου
