Ήμουν σπουδαστής της Ανωτάτης Σχολής Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου όταν οργανώθηκε μια Έκθεση Βυζαντινής Τέχνης στο Ζάππειο. Την Έκθεση είχε οργανώσει το Συμβούλιο της Ευρώπης, και είχαν παρουσιαστεί εκθέματα από πολλούς τομείς και διάφορες εποχές της Βυζαντινής Τέχνης, δίνοντας μια εικόνα της πορείας της, παρά το γεγονός ότι αρκετές χώρες, κατέχουσες θησαυρούς της Βυζαντινής Τέχνης, ως μη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης δεν είχαν πάρει μέρος, ενώ και χώρες μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης δεν είχαν στείλει έργα, όπως και αρκετά μουσεία της χώρας μας και οι Μονές του Αγίου Όρους.
Φορητές εικόνες πολλές, ελάχιστες τοιχογραφίες και ψηφιδωτά, γλυπτά σε μάρμαρα και ελεφαντοστούν, ξυλόγλυπτα, πολλά και θαυμάσια ιστορημένα χειρόγραφα, χρυσαφικά, ασημικά, σμάλτα, χάλκινα είδη, κεντήματα και κεραμικά – όλα μαζί συμπλήρωναν “σε μια θέα πλούσια και πανοραμική την έξοχη εικόνα αυτής της μεγάλης Τέχνης”, έγραφε τότεο ο Γ. Πετρής στην “Επιθεώρηση Τέχνης” (Τεύχος 113, Μάιος 1964).
Στο ίδιο τεύχος, ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης είχε γράψει τις σκέψεις του ως επισκέπτης της εν λόγω Έκθεσης Βυζαντινής Τέχνης – από το γραφτό του αυτό απέσπασα όσα σήμερα καταχωρώ στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας αμέσως παρακάτω:
“Το Βυζάντιο έχει πολλά ελληνικά στοιχεία γιατί είχε πολλούς “Έλληνες”, εκτός από τους Έλληνες με την φυλετική σημασία. Η εξωτερική του ομοιότης με τα ελληνικά σημαίνει πάντα επίδραση της ακαδημαϊκής Ανατολής, που συντήρησε τις αρχαίες ελληνικές μορφές. … Το ελληνικό υπάρχει εκεί που άσχετα από μοτίβα ο άνθρωπος δέχεται ως μεγάλο ιδανικό την ισορροπία που δεν καταστρέφει κανένα απ’ τα στοιχεία που την απαρτίζουν. Το “περί πολλά τυρβάζεις, ενός δ’ εστί χρεία”, που είπε ο Χριστός για όλους τους μαγείρους της Ανατολής και τους κονσερβοποιούς της Δύσης, είναι πολύ πιο ελληνικό και συνταιριάζεται πολύ καλύτερα μ’ ό,τι θεϊκό και άπιαστο έχει ένα έργο τέχνης του Ουρ ή της Αιγύπτου, ένας κούρος, τα φειδιακά αριστουργήματα, μια εικόνα βυζαντινή ασήμαντη μα που εκφράζει τον άνθρωπο…
… Αν η λέξη Ευρώπη έχει κάποια αξία, την αξία αυτή την παίρνει απ’ τα έργα αυτών των δημιουργών, που εξέφρασαν με οποιονδήποτε τρόπο την αξία και το θαύμα της ανθρώπινης ζωής. Η αξία του Βυζαντίου δεν βασίζεται αλλού. Πέραν αυτού του κοινού σημείου, που μπορεί να ενώσει και τους πιο απομακρυσμένους λαούς και πολιτισμούς της γης, βαθύτερα δεν νομίζω να υπάρχουν πολλά κοινά σημεία ανάμεσα στο Βυζάντιο και την Ευρώπη. Ο Εγκρ και ο Σεζάν είναι το ίδιο πράγμα με μια πετυχημένη εικόνα, με ένα μωσαϊκό, που έφτασε την τελειότητά του. …
Όσον αφορά τον ελληνικό φανατισμό για το Βυζάντιο, πρέπει να ομολογήσουμε ότι δεν εξυπηρετεί καθόλου την ολοκλήρωση μιας εθνικής αισθητικής. Αρχίζουμε στις μέρες μας να θαυμάζουμε το Βυζάντιο, όπως άλλοτε θαυμάζαμε την ελληνική αρχαιότητα των Γερμανών, ολόιδια όπως προτιμούμε ένα ποδοσφαιρικό σωματείο από ένα άλλο, για να θρέφεται ο φανατισμός μας. Η τέχνη (όμως) δεν είναι απασχόληση, δεν είναι για να περνάς την ώρα σου. Είναι θρησκεία του ζωντανού και αιώνιου πάθους”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
