Στην εφημερίδα “Καθημερινή”, πριν 50 χρόνια, δημοσιεύθηκε μ’ αφορμή την κυκλοφορία του 11ου τόμου των “Μικρασιατικών Χρονικών” ένα κείμενο της βυζαντινολόγου Μαρίας Σ. Θεοχάρη – απόσπασμα από το κείμενο αυτό είναι όσα ακολουθούν αμέσως παρακάτω σήμερα στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”:
“… Δύο κέντρα σπουδών έταξαν σκοπό τους την μελέτη του Νεώτερου Μικρασιατικού Ελληνισμού: Το γνωστό Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών της κ. Μερλιέ και η “Ένωσις Σμυρναίων” με το Τμήμα της των Μικρασιατικών Μελετών.
Το Τμήμα τούτο διευθύνεται από ειδικούς μελετητές της Ιστορίας της Μικρασίας, τους Ν. Μηλιώρη, Λ. Παραρά, Β. Αδαμαντιάδη, Ι. Μακρή και τους Καθηγητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Β. Τατάκη και Δ. Πετρόπουλο. Εκείνος όμως που συντονίζει όλες τις προσπάθειες είναι ο παλαίμαχος Σμυρναίος δημοσιογράφος Γεώργιος Αναστασιάδης.
Το Τμήμα τούτο εκδίδει τα “Μικρασιατικά Χρονικά”. Ο 11ος τόμος τους, αφιερωμένος στις εκδηλώσεις για το έτος του Ελληνισμού της Ανατολής, κυκλοφορεί τούτες τις μέρες. Έντεκα τόμοι που συγκεντρώνουν και μας κάνουν γνωστό ένα πολύτιμο υλικό. Για την εθνική μας ιστορία σημαντικές μαρτυρίες. Μελέτες και άρθρα που αναφέρονται στην παιδεία του Μικρασιατικού Ελληνισμού, στην ζωή του την κοινωνική, την θρησκευτική, την οικονομική, στην Κοινοτική του οργάνωση, στην λαογραφία, στην γλωσσολογία.
Υπογράφονται από τους γνωστότερους επιστήμονες της χώρας μας. Τα γραμματολογικά από τον αείμνηστο Νίκο Βέη, από τον σοφό και πολυγραφώτατο Υφηγητή Φ. Μπουμπουλίδη που είναι και μέλος της Συντακτικής Επιτροπής. Τα ιστορικά από τον γνωστό στους αναγνώστες της “Καθημερινής” ιστοριοδίφη Κώστα Παπαδόπουλο. Η Σμυρνέικη προσωπογραφία από τον Ν. Καραρά. Η φιλοσοφία από τον Καθηγητή Β. Τατάκη, από τον Υφηγητή Α. Ζούμπο. Η λαογραφία από τους εξαίρετους λαογράφους μας Δ. Πετρόπουλο και Δ. Λουκάτο. Ένα κεφάλαιο με το οποίο αποκτούμε ολοένα και περισσότερη οικειότητα είναι η αστική αρχιτεκτονική της Σμύρνης, χάρη στις μελέτες του Γραμματέα της “Ενώσεως (Σμυρναίων)” Φ. Φάλμπου.
Μέχρι τώρα μας έχει παρουσιάσει τα σπίτια της Σμύρνης, τον Φραγκομαχαλά, τα Τσαρσιά και τα Παζάρια, τα Χάνια και τα Μπεζεστένια. Θα ήταν ευχής έργον οι μελέτες αυτές να συγκεντρωθούν κάποτε σ’ ένα ιδιαίτερο τόμο που να χρησιμεύη και στους ειδικούς.
Η έκδοση του περιοδικού (“Μικρασιατικά Χρονικά”) αποτελεί τον βασικό σκοπό της “Ενώσεως (Σμυρναίων)”. Η ευόδωση του σκοπού τούτου αφορά όχι μόνον εκείνους που ανέλαβαν την ευθύνη για την σύνταξή του, αλλά όλα τα μέλη του Σωματείου. Ξέχωρα πρέπει να τονισθή η συμβολή στο έργο τούτο των δύο Προέδρων του Σωματείου.
Ο πρώτος ήταν ο αείμνηστος Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ιάκωβος. … Ποιος δεν γνωρίζει τα κοινωφελή έργα του Ιάκωβου στην Μυτιλήνη; Ζούσε ακόμη ο δραστήριος Ιεράρχης που το νησί του έστησε ανδριάντα. Με την ίδια θέρμη εξυπηρέτησε και την Μικρασιατική ιδέα. Η ισχυρή προσωπικότητά του ενέπνευσε τους συνεργάτες του για το έργο. Οι σημαντικές δωρεές που έθεσαν στην διάθεση του Ιακώβου οι πλούσιοι Μικρασιάτες και τα μεγάλα της χώρας Ιδρύματα … έθεσαν τις βάσεις για την επιστημονική αυτή έκδοση. …
Από τον θάνατο του Ιακώβου, Πρόεδρος της “Ενώσεως Σμυρναίων” είναι ο κ. Αλέξανδρος Μπενάκης. Επινοητικός και ακούραστος είναι ο πιο αντάξιος διάδοχος του Μητροπολίτη. Όχι μόνον συνέχισε την έκδοση του περιοδικού αλλά με την συμπαράσταση του Συμβουλίου και της Συντακτικής Επιτροπής καλυτέρεψε την εμφάνιση, αύξησε την ύλη, έκαμε να ενδιαφερθούν όλο περισσότεροι επιστήμονες στην μνήμη της Μικρασίας. Συγγραφεύς ο ίδιος, ασχολήθηκε με το παλαιό αρχοντολόι της Σμύρνης. Πρέπει να σημειωθή ιδιαίτερα η μελέτη του για τους Μπαλτατζήδες, που σοφά τεκμηριωμένη είναι υπόδειγμα στο είδος της. Η Βιβλιοθήκη και το Μουσείο του Ελληνισμού της Ανατολής, όταν θα γίνουν, θα του χρωστούν πολλά. Αναζητάει παντού τις παλαιές Σμυρνέικες εκδόσεις. Επί των ημερών του άρχισε η περισυλλογή των μουσειακών αντικειμένων. …
Τα “Μικρασιατικά Χρονικά” τιμήθηκαν με δύο βραβεία έως τώρα. Της Ακαδημίας Αθηνών, που στην πανηγυρική της συνεδρίαση της 30ης Δεκεμβρίου 1953 “απένειμε βραβείον εις την “Ένωσιν Σμυρναίων”, δια το υπ’ αυτής εκδιδόμενον επιστημονικόν σύγγραμμα, περιέχον σειράν αξιολογωτάτων πραγματειών”. Και το βραβείον Ζάππα (Παρίσι, 1956).
… Δημιουργική είναι η νοσταλγία που νοιώθουν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες. Αφού ανανέωσαν και πλούτισαν με τις αρετές τους την εθνική μας ζωή ανέλαβαν τώρα την πιο ιερή αποστολή τους: Να στήσουν τις πατρίδες τους μνημεία για τις επερχόμενες γενεές. “Άπαρτο κάστρο είναι η ψυχή”, λέει ο φιλόσοφος, κι εκεί μέσα θρόνιασε τις πατρίδες του ο Ελληνισμός της Ανατολής. Θα μας ανοίξη τώρα την ψυχή του για να δούμε την τελευταία πράξη από μιας τρισχιλιόχρονη ιστορία”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
