Το έτος 1976 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ερμής, στην σειρά Νεοελληνικά Μελετήματα, με την φροντίδα του Άλκη Αγγέλου και του Φίλιππου Ηλιού το βιβλίο με τον δικό τους τίτλο: Μανουήλ Ι. Γεδεών, Η πνευματική κίνηση του Γένους κατά τον ΙΗ’ και ΙΘ’ αιώνα.
Το βιβλίο αυτό, που περιλάμβανε επτά μελέτες του Μανουήλ Γεδεών (πέντε από αυτές δημοσιευμένες στην “Εκκλησιαστική Αλήθεια”), το παρουσίασε στο περιοδικό “Διαβάζω” (Τεύχος 7, Μάρτιος Απρίλιος 1977, Σελ. 67-69) η Ευγενία Χατζηδάκη – απόσπασμα αυτής της παρουσίασης, αναφερόμενο στον ακαταπόνητο Μανουήλ Γεδεών (740 οι μελέτες του στον 92χρονο βίο του), καταχωρώ σήμερα στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” αμέσως παρακάτω:
“… Ο αναγνώστης του βιβλίου αυτού, θα ήθελε ίσως κάτι περισσότερο να γνώριζε στα προλογικά σημειώματα και για την φυσιογνωμία αυτού του προγόνου μας. Ποιος ήταν ο Γεδεών και από πού ξεκίνησε; Όπως ο ίδιος αφηγείται, η οικογένεια του πατέρα του, Κοντογιαννάκη, από την Κρήτη, εγκαταστάθηκε στην Λέρο, όπου ένα μέλος χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και από Γιάννης μετονομάστηκε Γεδεών. Ο παππούς του Μανουήλ, καπετάν Μανώλης Γεδεών, στα 1806 και 1807 είχε να λαβαίνει 6000 παράδες τόκο από χρήματα που δάνεισε στον Ναό της Παναγίας του Κάστρου, ενώ ο πατέρας του Ιωάννης, ναύτης στα πλοία της Λέρου, έφτασε στην Πόλη το 1828, όπου τον προσέλαβε στην υπηρεσία του ο Χατζή-Νικόλαος Νικητειάδης, συμπατριώτης και συγγενής του, ο οποίος υπήρξε ανακτορικός αρχιτέκτων. Ο Ιωάννης υπηρετούσε ως σχεδιαστής στου Χατζη-Νικολάου σε κυβερνητικές οικοδομές και σε ανοικοδομήσεις ή επισκευές ναών. Ο Μανουήλ γεννήθηκε στην Πόλη στα 1851, φοίτησε σε σχολεία, αλλά είχε και οικοδιδάσκαλο, κατά την συνήθεια της εποχής, και στα 1869 τέλειωσε την Μεγάλη του Γένους Σχολή. Στα 1870 δημοσιεύει τα πρωτόλειά του στην “Πανδώρα” και σε εφημερίδες της Κωνσταντινουπόλεως, άρθρα κανονικού δικαίου, εκκλησιαστικής ιστορίας και κοινωνίας. Στους κύκλους των δημοσιογράφων της εποχής φαίνεται πως τον σύστησε ο Βλάσης Γαβριηλίδης. Παρακολουθούσε σ’ όλη την μακρά ζωή του την επικαιρότητα την εθνική, δημοσιεύοντας παράλληλα με τις μελέτες του, άρθρα επώνυμα, αλλά και ανώνυμα ή ψευδώνυμα. Αναδιφούσε επίσημα χειρόγραφα, έγγραφα και επιστολές στα Πατριαρχεία, τις Μητροπόλεις και σε ιδιωτικά αρχεία, αλλά συνάμα περιέγραφε μνημεία, τόπους, προέβαινε σε ταυτίσεις, χρησιμοποιώντας την ζωντανή παράδοση με την άνεση του ανθρώπου που ζει την ιστορία. …
Ο ίδιος ο Γεδεών αναφέρει στα βιογραφικά του σημειώματα, πως ανέλαβε να ερευνήσει την “μεσήλικα του έθνους ιστορία” από τις πηγές, αλλά το φιλοπερίεργο πνεύμα του, η οξεία παρατηρητικότητά του και η συγγραφική του φλέβα, έδωσαν προεκτάσεις στο έργο του, όμοιες με εκείνες που δίνουν τα γνήσια έργα των χαρισματικών ανθρώπων. Ξεφυλλίζοντας τις μελέτες του έχεις την αίσθηση πως όλα όσα διαβάζει, βλέπει, ακούει, τα καταγράφει με τρόπο ώστε πραγματικά το παρελθόν να γίνεται παρόν. Επισκέφθηκε επανειλημμένα τις περιοχές της Μικράς Ασίας, της Θράκης και του Άθω, όπου πήγε οκτώ φορές προτού εκδώσει το ομώνυμο βιβλίο του· … Οι τίτλοι κάθε μιας από τις δέκα δημοσιεύσεις του τον χρόνο ξεχωρίζουν για την επιγραμματική τους ακρίβεια και τον ανεπαίσθητο λογοτεχνικό τόνο. Κανένας τίτλος όμως σχεδόν δεν αφήνει τον αναγνώστη να υποψιαστεί τον πλούτο που επικαλύπτει με τις άφθονες πληροφορίες και τις συχνές παρεκβάσεις του. …
… οι σύγχρονοι του Γεδεών – Κ. Σάθας, Α. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, Σπ. Λάμπρος και περισσότερο οι μεταγενέστεροί του ιστορικοί και ιστοριοδίφες του Βυζαντίου, του Νεώτερου Ελληνισμού και του Διαφωτισμού. όλοι τον χρησιμοποίησαν και τον αξιοποιούν λίγο-πολύ για να προωθήσουν τις έρευνές τους, ακόμη και για να τις βασίσουν, γι’ αυτό και δικαιολογημένα ελπίζουμε στην συνέχιση της σειράς αναδημοσιεύσεων των μελετών του από τους απογόνους συνεχιστές του”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
