Του Σμυρναιογράφου Χρήστου Σ. Σολομωνίδη είναι όσα θα καταχωρήσω σήμερα και αύριο στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” και αναφέρονται σε ένα μείζονος σημασίας ζήτημα -και ποιος δεν το αντιλαμβάνεται σαν τέτοιο;- εκείνο των σεισμών στην πόλη της Σμύρνης, στο διάβα χρόνου.
Προσθέτω πως ο Χρήστος Σ. Σολομωνίδης έγραψε τα παρακάτω εδραζόμενος και σε δώδεκα βοηθήματα, τα οποία και παραθέτει στο τέλος του γραφτού του αυτού:
“Η Σμύρνη, η “πρώτη της Ασίας κάλλει και μεγέθει”, στην τρισχιλιόχρονη ιστορία της πολλές φορές καταστράφηκε από σεισμούς. Δονήσεις υποχθόνιες, κραδασμοί υπόγειοι, σε λίγα μέσα δευτερόλεπτα, μετέβαλαν σ’ ερείπια την ωραία πόλη της Ιωνίας.
Ένας από τους πρώτους σεισμούς, που προκάλεσε την πλήρη καταστροφή της, ήτανε το 178 μ.Χ., την εποχή του Μάρκου Αυρηλίου. Τον σεισμόν αυτόν, είναι το περίεργο, πως πολύ χρόνο πριν τον είχε προμαντεύσει ο Απολλώνιος, ο περίφημος Έλληνας μαθηματικός. Όταν είχε βρεθεί σε μια γιορτή των Πανιωνίων στην Σμύρνη, πήρε τον κρατήρα για να κάνει σπονδές και είπε:
Ω θεοί Ιώνων ηγεμόνες, δοίητε τη καλή αποικία ταύτη θαλάττη ασφαλεί χρήσθαι και μηδεν τη γη κακόν εξ αυτής προσκωμάσαι, μηδ’ Αιγαίωνα σεισίχθονα τινάξαι ποτέ τας πόλεις.
Τα λόγια αυτά του Απολλώνιου τα θεώρησε ο Φιλόστρατος προμαντευτικά για όσα ύστερα έπαθε η Σμύρνη από τον σεισμό. Την καταστροφή της θρήνησε με μια μονωδία του ο σοφιστής Αίλιος Αριστείδης (129-189 μ.Χ.), που την αφιέρωσε στον αυτοκράτορα των Ρωμαίων Μάρκον Αυρήλιο και στην οποία τον παρεκάλει να δείξει όλα τα φιλανθρωπικά του αισθήματα για τους δυστυχισμένους Σμυρναίους. Ο Μάρκος Αυρήλιος τόσο συγκινήθηκε από την μονωδία του Αίλιου, που αμέσως διέταξε να ξανακτιστή η Ιωνική πρωτεύουσα. Οι Σμυρναίοι, από ευγνωμοσύνη προς τον Αίλιο Αριστείδη, που δίκαια τον θεώρησαν ως οικιστή της πόλης των, του έστησαν ανδριάντα. Επειδή δε στην ανέγερσή της επιστάτησε ο Σμυρναίος Δημοχάρης “βουλευτής εκστρατηγηκώς”, έστησαν οι συμπολίτες και σ’ εκείνον ανδριάντα, στην βάση του οποίου χάραξαν το ακόλουθο επίγραμμα:
Δημόχαρι κλυτόμητι, δικασπόλε, σοι τόδε κύδος.
Όττι για την Σμύρναν μετά λοίγια πήματα σεισμού
Εσσυμένως πονέων, αύθις πόλιν εξετέλεσσας.
Φοβερή καταστροφή από σεισμό έπαθε η Σμύρνη και την Βυζαντινή εποχή, το 1048 μ.Χ. Τα καλύτερα οικοδομήματά της είχαν πέσει και πολλοί κάτοικοι βρήκαν τον θάνατο κάτω από τα ερείπια. Ο Βυζαντινός ιστορικός του ΙΑ’ αιώνα Γ. Κεδρηνός γράφει σχετικά: “Φεβρουαρίου δε μηνός β’ ινδικτ. η’ έτους αμη’ σεισμός φρικώδης· εγένετο δε η Σμύρνη ελεεινόν θέαμα, καταπεσόντων των καλλίστων οικοδομημάτων αυτής και πολλούς των οικητόρων αναλωσάντων”.
Άλλος σεισμός αρκετά ισχυρός, που προκάλεσε σημαντικάς καταστροφάς στην Σμύρνη, έγινε την άνοιξη του 1664, όπως βεβαιώνει ο Γάλλος περιηγητής Ιωάννης Ταβερνιέ (1605-1689), ο οποίος βρέθηκε κατά την θεομηνία αυτή στην Ιωνική πρωτεύουσα. Γράφει τα εξής χαρακτηριστικά: “Τόσον δυνατός ήταν ο σεισμός, ώστε ο ανεψιός μου, ένδεκα χρονών, έπεσε από το κρεββάτι του, πράγμα που παρ’ ολίγο να πάθαινα κι εγώ”.
Όμως ο πιο καταστρεπτικός σεισμός και με τα περισσότερα θύματα, που είχε η Σμύρνη, ήταν του 1688. Τα τρία τέταρτα των σπιτιών γκρεμίστηκαν, σκοτώθηκαν δε πάνω από τους 15.000 κάτοικοι. Σαν να μην έφτανε δε ο σεισμός, προσετέθη και η φωτιά, που αποτελείωσε ό,τι είχε σωθεί. Γλώσσες πύρινες επισφράγισαν τον όλεθρο. Ερείπια και σποδός παντού. Λίθος επί λίθου δεν έμεινε. Συντρίμμια και ξεσκλίδια. Οι χιλιάδες σκοτωμένοι έμεναν επί μέρες άταφοι και οι σκύλοι και τα κοράκια είχαν πέσει σε κοπάδια κι έτρωγαν τα πτώματα! Τότε σκοτώθηκε και ο Μητροπολίτης Σμύρνης Ιγνάτιος, καθώς κι ο Πατριάρχης της Αλεξανδρείας Παρθένιος, που παρεπιδημούσε στην Σμύρνη· ακόμη τότε σκοτώθηκε κι ο Γάλλος Πρόξενος Φαμπρ.
Ο Καισάριος Δαπόντες στον “Χρονογράφο” του, που εξέδωκε ο Σάθας, αναφέρει: “Κατ’ εκείνον τον καιρόν έγινεν μεγαλώτατος σεισμός και μάλιστα εις την Σμύρνην εγκρέμισαν πολλά σπίτια και επλάκωσαν πολλούς· τότε όντας εκεί εις την Σμύρνην ο κυρ Παρθένιος, Πατριάρχης Αλεξανδρείας, τον επλάκωσεν το σπίτι και απέθανεν· ομοίως και τον Ιγνάτιον Μητροπολίτην Σμύρνης”.
Στον σεισμόν αυτόν κατέπεσε σε ερείπια κι ο ναός της Αγίας Φωτεινής. Μαρμάρινη επιγραφή στην καθολική θύρα της ανεγερθείσης εκ νέου εκκλησίας, που υπήρχε ίσαμε την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, ανέφερε:
Κατά το ΑΧΠΗ έτος δια σφοδρού σεισμού κατεδαφίσθη ο πάνσεπτος ούτος ναός της αγίας και ενδόξου μεγαλομάρτυρος Φωτεινής και ανωκοδομήθη εκ βάθρου γης κατά το ΑΧΥον τη συνδρομή των κατ’ εκείνον τον καιρόν κατοικούντων ενταύθα ορθοδόξων Χριστιανών, τη επιστασία Χατζή Ζαχαρίου τινός, αρχιερεύοντος τότε του κ. Γρηγορίου Κονταρή.
Μια ζωηρόχρωμη εικόνα της καταστροφής της Σμύρνης από τον τρομερό αυτό σεισμό μάς δίνει ο Σλαρς, που είναι παρμένη απ΄τα αρχεία του Γαλλικού προξενείου:
Λίγο πριν το μεσημέρι της 28ης Ιουνίου 1688, σφοδρή δόνηση κρήμνισε το φρούριο της Σμύρνης, που βρίσκεται στην είσοδο του κόλπου της, κατέστρεψε δε όλα τα γύρω σπίτια και ξερρίζωσε τα δέντρα. Μέσα στην πόλη τα τρία τέταρτα των σπιτιών καταπέσανε και σκοτώθηκαν 15.000-16.000 κάτοικοι. Ουδ’ ένας τοίχος δεν έμεινε όρθιος. Έπιασε και πυρκαϊά, που άρχισε από τον Φραγκομαχαλά κι έφτασε έως στην Αρμένικη συνοικία. Κανένα σπίτι δεν έμεινε κατοικήσιμο. Στην πρώτη δόνηση άνοιξε η γη κι έβγαλε ένα μαύρο νερό που ανάδινε φοβερή δυσωδία. Στα ερείπια βρέθηκαν ψάρια ψόφια, πράγμα που σε κάνει να υποθέτεις πως το νερό αυτό ήταν θαλάσσιο. Το έδαφος κατακάθισε πάνω από ένα πόδι, μπορούσε δε κανείς να το παρατηρήση αυτό όταν ερχότανε από το μέρος της θάλασσας. Στο Σεβδίκιοϊ ξηράθηκαν πολλές πηγές, αναβρύσανε δε άλλες. Η πόλη παρουσιάζει αξιοθρήνητο θέαμα. Τα σκυλιά και άλλα ζώα τρώνε στους δρόμους τα άταφα πτώματα. Το εμπόριο καταστράφηκε. Οι κάτοικοι, που διασώθηκαν, σκέπτονται να μετοικήσουν στην Χίο· αλλ’ επειδή στο λιμάνι της είναι αδύνατη η προσέγγιση καραβιών, δεν το αποφασίζουν. Άλλοι σκέπτονται να πάνε να εγκατασταθούν στην Φώκαια, μα ο τόπος είναι άθλιος και έρημος από σπίτια κι εργαστήρια. Άλλοι τέλος σκέπτονται να πάνε στην Μαγνησία, που απέχει 7 λεύγες από την Σμύρνη, κι έχει “καραβανσεράια”, μα δεν υπάρχει εκεί ασφάλεια και διστάζουν, πάντως πολλοί κάτοικοι μεταναστεύουν. Τριανταπέντε Γάλλοι υπήκοοι σκοτώθηκαν. Το Γαλλικό νοσοκομείο μεταφέρθηκε στον Βουτζά.
Τελειώνει εδώ το πρώτο μέρος του γραφτού του τίτλου – αύριο θα καταχωρήσω το δεύτερο μέρος.
Κώστας Π. Παντελόγλου
