Όσα καταχωρώ σήμερα στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” απόσπασμα είναι από ένα χρονογράφημα του μεγάλου μας Κώστα Βάρναλη, που συμπληρώθηκαν πριν λίγες βδομάδες 40 χρόνια από τον θάνατό του – αναφέρονται στην πρωτοφανή δραστηριότητα των Ελλήνων τον καιρό της Κατοχής στον αγώνα για το ψωμί, και είναι χρήσιμη θαρρώ αυτή η αναφορά τώρα που συμπληρώθηκαν 70 χρόνια από την Απελευθέρωση από τους Γερμανούς και ενώ τα λαϊκά στρώματα –και ειδικότερα η νέα γενιά– πορεύονται και πάλι στη ζωή εν μέσω εξαιρετικών δυσχερειών.
“[…] καθώς σταματήσανε οι περισσότερες δουλειές, οι περισσότεροι Έλληνες […] αλλάξανε επάγγελμα. Κι όλοι κάνουν ο,τιδήποτε για να βγάλουν το ψωμί τους. Είναι συνήθως άνθρωποι φαμελίτες, που δεν έχουνε να θρέψουν μονάχα τον εαυτό τους, παρά και πολλούς άλλους: παιδιά, γονιούς, γυναίκα. Γι’ αυτούς ισχύει το γνωμικό του του αρχαίου ποιητού: “έργον δ’ ουδέν όνειδος, αεργίη δε τ’ όνειδος”. […]
[…] Βλέπεις π.χ. πρώην σωφέρ να πουλάνε τώρα πορτοκάλια με το καλαθάκι· πρώην χασάπηδες να πουλάνε καρότα και μαϊντανό· πρώην μπακάληδες να πουλάνε πάστες από χαρουπάλευρο και παστέλια και μαντολάτο· … πρώην ψαράδες να πουλάνε φασκόμηλο και τσάι του βουνού· … πρώην ψιλικατζήδες να πουλάνε μεταχειρισμένες αρβύλες και μανδύες, παλιά ρολόγια του τραπεζιού και θερμόμετρα.
Αλλά το κυριώτερο εμπόριο της ευκαιρίας είναι οι πάστες και τα γλυκά. Τα Χαυτεία, η Αγορά, οι Συνοικίες – όλη η Αθήνα έγινε ένα απέραντο ζαχαροπλαστείο. Παντού ταψιά με γλυκά και πάστες δίχως αλεύρι, δίχως βούτυρο, δίχως ζάχαρη και δίχως αυγό. Ακόμα και οι δρόμοι είναι γεμάτοι ταψιά, που τα περιφέρουν συνήθως παιδάκια:
-Τέσσαρα τάληρα οι … κομματάρες! Φωνάζει ο μικρός. Τρως μια και χορταίνεις. Κι όποιος πάρη, ξαναπαίρνει! …
Πολλοί όμως από τους ανέργους βρήκανε μιαν άλλη, βαρύτερη μεν, αλλά περισσότερο αποδοτική δουλειά. Πηγαίνουνε στα γύρω δάση και μαζεύουνε κουκουνάρια και φρύγανα· βγάζουνε ρίζες από σκίνα· κόβουνε κλαριά – κι αν δεν κόβανε και τα δέντρα,θα ήσαν απόλυτα συμπαθητικοί άνθρωποι. Όλ’ αυτά τα φορτώνουνε στα καροτσάκια τους και τα κατεβάζουνε στην Αθήνα, όπου τα μοσκοπουλάνε.
Άλλοι βρήκανε πιο απλή την λύση του προβλήματος. Πήρανε μια κάσα, την στήσανε απάνου σε δυο μικρές σιδερένιες ρόδες, γράψανε στο πίσω μέρος ή στα πλάγια της κάσας “ΕΚΤΕΛ. ΜΕΤΑΦΟΡΕ” και μ’ αυτό το … όχημα σταθμεύουν στις πλατείες, στη Αγορά, έξω από τις αποθήκες των συνεταιρισμών και περιμένουνε αγώγι. Και πληρώνονται πολύ καλά, ανάλογα με το βάρος που θα μεταφέρουν και το μάκρος του δρόμου που θα κάνουν.
Κι όπως ένα σωρό άνθρωποι κάνουν ό,τι δουλειά μπορούνε, […] έτσι υπάρχουνε και μερικοί που κάνουνε τον “καλλιτέχνη” […] Είναι κάτι τρομεροί τραγουδιστάδες […] Φέρνουνε βόλτα τα καφενεία και τις ταβέρνες με μια λύρα δικής τους κατασκευής, με κόρδα και δοξάρι από κλωστές που δεν βγάζουν ήχο. Στέκονται σε μια γωνιά κι ανοίγουν το στόμα. Ο Κέρβερος υλακτούσε γλυκύτερα απ’ αυτούς τους τραγουδιστάδες. Ο κόσμος όλος γυρίζει και τους βλέπει και σκάει στα γέλια. Αυτό θέλουνε κι εκείνοι. Να κάνουνε τον κόσμο να γελάσει. Κι έτσι ο δίσκος της επαιτείας γεμίζει δίφραγκα εν ονόματι της τέχνης”.
Πρέπει τώρα να προσθέσω πως το χρονογράφημα του Κώστα Βάρναλη απ’ όπου απέσπασα όσα παραπάνω καταχώρησα είχε δημοσιευθεί στην “Πρωΐα” στις 18 Ιανουαρίου 1942, και ότι περιλαμβάνεται και στο βιβλίο: Κώστας Βάρναλης, “Φέιγ Βολάν της Κατοχής. Χρονογραφήματα”, Επιλογή-Επιμέλεια-Εισαγωγή Γιώργος Ζεβελάκης, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2007, Σελ. 133-135. Το βιβλίο αυτό περιέχει και επιλεκτική εργοβιογραφία Κώστα Βάρναλη που υπογράφουν ο Αλέξανδρος Αργυρίου και ο Δημήτρης Πασαντζής, ενώ κοσμείται με καρτ-ποστάλ του 1942, προερχόμενες από το αρχείο του εραστή των τεχνών, των γραμμάτων και του τύπου , γεωπόνου Γιώργου Ζεβελάκη, γνωρίμου μου από την Νεολαία της ΕΔΑ και τους Λαμπράκηδες.
Κώστας Π. Παντελόγλου
Φίλε απ τα παλιά Κώστα. Μόλις τώρα διάβασα το κείμενό σου για τον Κώστα Βάρναλη και ένοιωσα αμέσως την ανάγκη να σε ευχαριστήσω για την ευγενική αναφορά σου στο πρόσωπό μου. Σ ευχαριστώ πολύ και σου εύχομαι καλή χρονιά.
Φιλικά
Γ.Ζ.
ΥΓ. Στις 19/12/2014 έγινε εκδήλωση στην Ηλιούπολη για τα χρονογραφήματα του Βάρναλη. Η εκδήλωση ηχογραφήθηκε και μπορείς αν θες να την ακούσεις στην ηλ/κη διεύθυνση:https://sarantakos.wordpress.com/2014/12/28/feigvarnalis/