Καταχωρώ σήμερα στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” το δεύτερο μέρος του γραφτού με το θέμα του τίτλου – χτες καταχώρησα το πρώτο μέρος.
“Ορθά και δίκαια θέτει το ζήτημα ο κ. Νίκος Μηλιώρης, αν και δεν είναι νέο, γιατί πολλές φορές μας απασχόλησε δημοσία και από των στηλών του “Ελευθέρου Βήματος” με σχετικά άρθρα.
Ανάμεσα σ’ αυτά τα χρόνια που πέρασαν μετά την Καταστροφή του 1922 έπρεπε να έχη πραγματοποιηθή ο μεγάλος πνευματικός και ιστορικός σκοπός. Αλλά έλειψαν, δυστυχώς, οι πρακτικοί άνθρωποι, ή απησχολήθησαν με άλλα ζητήματα και έμεινε ανεκπλήρωτη στο σύνολό της αυτή η ιστορική επιταγή.
Για να είμαστε όμως δίκαιοι πρέπει να θυμηθούμε την εργασία πούγινε προ ολίγων ετών από την Επιτροπή των “Μικρασιατικών Χρονικών” υπό την Προεδρίαν του Μητροπολίτη Μυτιλήνης Ιακώβου. Η Επιτροπή αυτή έβαλε τα θεμέλια του Αρχείου με την έκδοσι των πρώτων τόμων, με περιεχόμενα τα Μικρασιατικά ιερά και ιστορικά όσια. Και το έργο της θα προχωρούσε ευρύτερα αν δεν μεσολαβούσε ο Πόλεμος. Οι εντεταλμένοι άνθρωποι σκόρπισαν, τα οικονομικά μέσα έλειψαν, το γραφείο της Επιτροπής περιέπεσε στην αφάνεια και ουσιαστικά διελύθη. Η βιοτική ανάγκη επανέφερε εκείνους που μπορούσαν να δουλέψουν γι’ αυτό τον σκοπό, λίγο ή πολύ, στην δραματική κατάστασι του 1922.
Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι πρέπει και να σταυρώσουμε τα χέρια, γιατί η ιστορία είναι ιστορία, και όσο είναι νωπή αποζητάει την δικαίωσί της. Η υπόμνησι είναι επιβεβλημένη σε κάθε περίστασι και ευκαιρία. Πρέπει το έδαφος να προπαρασκευάζεται για να δεχθή στην κατάλληλη στιγμή τον ευλογημένο καρπό. Όσοι λατρεύουν την ιστορία των Μικρασιατικών περασμένων ας δουλεύουν έστω και χωριστά, έστω και ανοργάνωτα. Και όταν γαληνέψουν οι άνθρωποι, όταν ξαναβρούν τους εαυτούς των, τότε ας αναπληρώσουν εκείνο που στην γενικότητά του δεν έγινε τόσα χρόνια.
Ίσως παρατηρηθή ότι οι Θράκες εξακολουθούν τον πνευματικό αγώνα και ο φίλτατος λογοτέχνης και λαογράφος κ. Πολύδωρος Παπαχριστοδούλου πρόκειται κατ’ αυτάς να κυκλοφορήση νέο τόμο των “Θρακικών”. Σ’ αυτό στάθηκαν ευτυχέστεροι οι Θράκες γιατί και σ’ αυτούς τους δύσκολους χρόνους διετήρησαν την συνοχή και την πνευματική ψυχραιμία των.
Επί του παρόντος οι Μικρασιάτες ας παρηγορηθούν με την προσεχή έκδοσι του πρώτου τόμου των “Χρονικών της Ανατολής”, που συνέγραψε και θα θέση σε κυκλοφορία ο κ. Μιχ. Αργυρόπουλος. Πιστεύω ότι το ιστορικό βιβλίο του ανταποκρίνεται κατά ένα μέρος σ’ αυτά που αναφέρει ο επιστολογράφος μας (ο Νίκος Μηλιώρης δηλαδή). Το πλούσιο υλικό είναι η απήχησι του Μικρασιατικού πολιτισμού όπως τον έζησε και τον εδημιούργησε σε όλες τις εκδηλώσεις του ο πέραν του Αιγαίου Ελληνισμός, και όπως τον περιέγραψαν περιηγητές και διανοούμενοι Ευρωπαϊκών κρατών.
Ας παρηγορηθούν ακόμη με την ιστορική εργασία καταρτισμού Αρχείου που συνετελέσθη, και συντελείται και τώρα, στην “Εστία” Νέας Σμύρνης. Έχουν τεθή αι θετικαί βάσεις μεγάλου έργου με την θερμουργό προσπάθεια του Προέδρου της κ. Πάνου Χαλδέζου και των άλλων συνεργατών του. Ό,τι έγινε ως σήμερα είναι πολύ ενθαρρυντικό. Το πρόγραμμα είναι ευρύτατο, γιατί εκτός από την συγκέντρωσι του ιστορικού υλικού και την ίδρυση Μουσείου, προβλέπεται η ανέγερσις, εν καταλλήλω καιρώ, Μεγάρου που θα περιλάβη κάθε πνευματική Μικρασιατική εκδήλωσι των παλαιοτέρων χρόνων όσο και των νεωτέρων. Ήδη έχει εξασφαλισθή οικόπεδο 6.000 τετραγωνικών μέτρων και η εκπόνησι σχετικών σχεδίων ανετέθη στον αρχιτέκτονα κ. Εμμ. Λαζαρίδη. Η “Εστία” Νέας Σμύρνης ιδρύθη κατά το 1938 και μέχρι σήμερα έχη συγκεντρώσει στην βιβλιοθήκη της 2.300 τόμους. Και ο πλουτισμός εξακολουθεί με ό,τι αφορά τον (Μικρασιατικό) Ελληνισμό.
Με την ευκαιρία αυτή προβαίνω στην δήλωσι ότι από ετών έχω έτοιμη την Ιστορία της Σμύρνης και του τριγύρω κόσμου της από του 1914 μέχρι της Καταστροφής του 1922, μια Ιστορία έγκυρη όχι μόνον προσωπικών εντυπώσεων, αλλά και βγαλμένη από τα Αρχεία του Γραφείου Τύπου της Αρμοστείας, του Στρατηγείου και της όλης ζωής και δράσεως των τελευταίων χρόνων όλων εκείνων που εμόχθησαν για τα ιδεώδη του πολιτισμού στην χώρα της Ομηρικής Ελλάδος. Ο Παύλος Καρολίδης μού είπε λίγους μήνες προτού πεθάνη: “Είναι τ’ αυθεντικώτερα ιστορικά στοιχεία των τελευταίων χρόνων της Μικρασιατικής ζωής”. Και αν δεν εξεδόθη, πιστέψτε με, το σφάλμα δεν είναι δικό μου”.
Μένει τώρα να σημειώσω πως όσα χτες και σήμερα καταχώρησα στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” φέρουν την υπογραφή του Μιχαήλ Ροδά, και έχουν δημοσιευθεί στην εφημερίδα “Ελεύθερον Βήμα” την 1η Ιουλίου 1943.
Κώστας Π. Παντελόγλου
