Όσα σήμερα καταχωρώ στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” πρωτοδημοσιεύτηκαν στην “Επιθεώρηση Τέχνης” επί τω θανάτω της Αγγελικής Χατζημιχάλη (Αριθ. τεύχους 122-123, Φεβρουάριος-Μάρτιος 1965, Σελ. 225-226) – ας διαβαστούν με προσοχή:
“Η Αγγελική Χατζημιχάλη που πέθανε τελευταία, δεν ήταν μια λαογράφος… Ήταν μια εμπνευσμένη και πρωτοπόρα, μια φιλοσοφημένη ερευνήτρια. Είχε πλήρη την συνείδηση για την αποστολή που είχε αναλάβει, μια αποστολή αληθινά εθνική.
Η προσφορά της είναι τεράστια. Προσπάθησε να περισώσει, μέσα απ’ τον κατακλυσμό του χρόνου, μέσα απ’ την αδιαφορία, την προκατάληψη, αν όχι και την εχθρότητα, τις μορφές της λαϊκής τέχνης και δεν τα είδε σαν αντικείμενα πεθαμένα και μουσειακά, μα σαν ζωντανή τέχνη, γνήσια έκφραση ενός λαϊκού αισθήματος, προϊόντα μιας ομαδικής πολύχρονης επεξεργασίας, που εκτός από την εθνολογική τους σημασία, είχαν και μια τεράστια σημασία καλλιτεχνική.
Η Αγγελική Χατζημιχάλη με τον σκληρό, κάποτε και άνισο αγώνα της, μας έβαλε μπροστά μας το καλλιτεχνικό μας παρόν, μας έδειξε πως δεν οφείλουμε μόνο ν’ αγαπούμε μα και δημιουργικά ν’ αφομοιώσουμε αυτή την τέχνη, γιατί είναι η νόμιμη τέχνη μας που μπορεί να γίνει ακόμα αφετηρία μιας καλλιτεχνικής ανάπλασης του τόπου μας. Αν μάθαμε να μην ντρεπόμαστε για την καλλιτεχνική μας παράδοση, αν παραδεχτήκαμε αυτό που πραγματικά είμαστε, κι αν είδαμε σ’ αυτό μιαν αξία καλλιτεχνική που οφείλουμε να την παραδεχτούμε και να την προωθήσουμε, το χρωστάμε, πριν από οποιονδήποτε άλλο στην Αγγελική Χατζημιχάλη και στον Αριστοτέλη Ζάχο, δυο πρωτοπόρους ερευνητές.
Η Αγγελική Χατζημιχάλη μόχθησε όσο λίγοι άνθρωποι για να φέρει σε πέρας την αποστολή της. Γύρισε σ’ όλη την χώρα κι επεχείρησε να μάθει όλες τις τεχνικές σε κάθε δουλειά. Έφτασε σε μικρά χωριουδάκια, όπου συντελούντανε ακόμα το θαύμα της λαϊκής δημιουργίας κι έμαθε στους ταπεινούς λαϊκούς τεχνίτες να μην ντρέπονται μα να είναι περήφανοι για τη δουλειά τους. Η Πολιτεία πρέπει να τιμήσει κάποτε επάξια, έστω και μετά θάνατον, την εμπνευσμένη αγωνίστρια.
Η “Επιθεώρηση Τέχνης” … στο σημερινό (τεύχος της) δημοσιεύει τον σύντομο λόγο που εκφώνησε στην πάνδημη κηδεία της η κυρία Θάλεια Κολυβά:
“Ο θάνατος είναι κλήρος κοινός. Για τις εξέχουσες μορφές είναι είσοδος στην αιωνιότητα. Για την Αγγελική Χατζημιχάλη η αιωνία μνήμη δεν είναι ευχή και επίκληση, είναι πραγματικότητα. Από σήμερα τ’ όνομά της καταχωρείται στην εθνική βίβλο. Το έργο της ανήκει στο Έθνος. Ευτύχησε να δει τους καρπούς του, για τους οποίους τόσο εμόχθησε, και να το παρακολουθεί ως το τέλος της με την σκέψη και την καρδιά.
Ιέρεια της λαϊκής τέχνης, μιας άγνωστης χώρας πριν η Αγγελική Χατζημιχάλη αρχίσει την εξερεύνησή της, είναι την ώρα αυτή μακάρια, γιατί έδωσε στο πολύμορφο έργο της ολόκληρο τον εαυτό της. Στην πατρίδα αφήνει μια μεγάλη κληρονομιά και στις Ελληνίδες ένα υπέροχο παράδειγμα. Λύπη και θλίψη δεν ταιριάζουν στην θανή της, γιατί είναι περισσότερο ζωντανή από τους ζώντες. Ταιριάζει εγκώμιο και έπαθλο κι απόφαση να συνεχίσει κάθε Ελληνίδα το παράδειγμά της σ’ οποιονδήποτε αγώνα. Της ταιριάζει η τιμή που συνοδεύει όσους ξεπέρασαν τα χρονικά σύνορα και μπήκαν με τις πράξεις τους στο άχρονο και διηνεκές.
Η Πανελλήνια Ένωση Γυναικών, της οποίας ήταν ένα από τα πρώτα ιδρυτικά μέλη και που θα συνεχίσει να είναι μέλος της ιδεατό, σου απευθύνει αγαπημένη Αγγελική χαιρετισμό ευλαβείας και αγάπης και το στεφάνι που καταθέτει φόρο τιμής στο σκήνωμά σου, το συνοδεύει με την υπόσχεση ότι θ’ ακολουθήσει το παράδειγμά σου και θα κάνει πράξη το νόημά του που είναι ένα και μόνο: ότι η ζωή ένα σκοπό και μιαν αξία έχει, να υπηρετούμε το σύνολο”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
