Η πρόσφατη απόπειρα καθυπόταξης της κληρονομιάς του Πιοτρ Κροπότκιν σε αλλότριους σκοπούς από τον Διαμαντή Σεϊτανίδη μ’ αφορμή ορισμένες εξελίξεις στα τοπικά μας πράγματα, δίνει μια καλή ευκαιρία να θυμίσουμε μερικά επίκαιρα λόγια του, γραμμένα το 1920 σε μια επιστολή του προς τον Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν.
Ο Κροπότκιν είχε επιστρέψει τον Ιούνιο του 1917 στη Ρωσία μετά από 41 χρόνια εξορίας και είχε αρνηθεί να αναλάβει υπουργός Εκπαίδευσης στην Προσωρινή Κυβέρνηση του Κερένσκι. Τον Μάιο του 1919, συναντήθηκε με τον ηγέτη της νεαρής Σοβιετικής Ένωσης Λένιν και διαχωρίζοντας την ιδεολογική του θέση από τους μπολσεβίκους, του είπε: “Οι φίλοι μου κι εγώ δε θα αρνηθούμε να σε βοηθήσουμε· αλλά η βοήθειά μας θα συνίσταται μόνο στο ότι θα σου αναφέρουμε όλες τις αδικίες που διαπράττονται οπουδήποτε και κάνουν το λαό να υποφέρει”.
Σε συνέχεια αυτής της συνάντησης, ο Κροπότκιν έγραψε μια σειρά επιστολών προς τον Λένιν, απ’ τις οποίες σώζονται μόνο δύο. Δημοσιεύουμε παρακάτω αποσπάσματα της μιας απ’ αυτές τις επιστολές, με την προτροπή να τα διαβάσουν και να τα θυμούνται όσοι έχουν μυαλό να σκεφτούν: είτε είναι κομμουνιστές, είτε αναρχικοί, είτε σοσιαλδημοκράτες, είτε και δεξιοί ακόμη· είτε ασκούν εξουσία, είτε φιλοδοξούν να το κάνουν, είτε κινούνται στους διαδρόμους της, είτε την αποστρέφονται. Να τα διαβάσουν και να τα θυμούνται, για άλλους λόγους ο καθένας, φυσικά…
Οι δυο επιστολές πρωτοδημοσιεύτηκαν στα ελληνικά στο περιοδικό “Πανοπτικόν“, τεύχος 14, Οκτώβριος 2010, σελ. 3-12, που εκδίδει στη Θεσσαλονίκη ο χαλκέντερος Κώστας Δεσποινιάδης, σε δική του μετάφραση και συνοδευόμενες από ένα εισαγωγικό σημείωμα του ίδιου με τίτλο “Για τα γράμματα του Κροπότκιν στον Λένιν”, απ’ όπου αντλήθηκαν και οι παραπάνω πληροφορίες. Η αναδημοσίευση γίνεται με την ευγενική συντροφική άδεια του εργάτη του βιβλίου Κώστα Δεσποινιάδη, ο οποίος εδώ και πολλά πλέον χρόνια δίνει γνήσια τη μάχη των ιδεών μέσα σε ένα γενικότερο περιβάλλον όπου κυριαρχεί η μάχη των σκοπιμοτήτων – όπως, άλλωστε, συμβαίνει και στην πόλη μας…
π.
Νμιτρόφ, 4 Μαρτίου 1920
Σεβαστέ Βλαντιμίρ Ίλιτς,
Αρκετοί υπάλληλοι της τηλεγραφικής-ταχυδρομικής υπηρεσίας έχουν έρθει σε έμενα ζητώντας να σας ενημερώσω για την πραγματικά απελπιστική τους κατάσταση. Καθώς το πρόβλημα αυτό δεν αφορά μόνο το κομισαριάτο των ταχυδρομείων και των τηλέγραφων, αλλά τις γενικές συνθήκες της καθημερινής ζωής στη Ρωσία, σπεύδω να ικανοποιήσω το αίτημά τους.
Γνωρίζετε, ασφαλώς, ότι το να ζει κανείς στην περιοχή του Νμιτρόφ με τον μισθό που παίρνουν αυτοί οι εργαζόμενοι είναι απολύτως αδύνατο. Είναι αδύνατο να αγοράσεις έστω και 10 κιλά πατάτες με αυτόν [το μισθό]· αυτό το γνωρίζω από προσωπική πείρα. Σε αντάλλαγμα ζητάνε σαπούνι και αλάτι, τα οποία δεν υπάρχουν καθόλου. Δεδομένου ότι η τιμή απ’ το αλεύρι -αν καταφέρει να βρει κανείς- έχει ανέβει, είναι αδύνατο να αγοράσεις 4 κιλά σιτάρι και 2,5 κιλά σιτάλευρο. Κοντολογίς, αν οι εργαζόμενοι δεν λάβουν προμήθειες, είναι καταδικασμένοι σε πραγματικό λιμό. […]
Θεωρώ καθήκον μου να επιβεβαιώσω ότι η κατάσταση αυτών των υπαλλήλων είναι πραγματικά απελπιστική. Η πλειονότητα κυριολεκτικά λιμοκτονεί. Αυτό είναι εμφανές και στα πρόσωπά τους. Πολλοί ετοιμάζονται να αφήσουν τα σπίτια τους δίχως να ξέρουν πού να πάνε. Και εν τω μεταξύ, το λέω ανοιχτά, εκτελούν την εργασία τους ευσυνείδητα· έχουν εξοικειωθεί με τη δουλειά τους και το να χαθούν τέτοιοι εργάτες δεν θα είναι προς το συμφέρον της τοπικής ζωής με κανέναν τρόπο. […]
Τελειώνοντας, δεν μπορώ να μην σας αναφέρω κάτι γύρω από τη γενικότερη κατάσταση. Ζώντας σε ένα μεγάλο κέντρο -στη Μόσχα- είναι αδύνατο να γνωρίζετε την αληθινή κατάσταση της χώρας. Για να γνωρίζει κανείς την αλήθεια γύρω από τις πραγματικές συνθήκες θα πρέπει να ζει στην επαρχία, σε στενή επαφή με την καθημερινή ζωή, με τις ανάγκες και τις δυστυχίες της, με τους πεινασμένους -ενήλικες και παιδιά- με τα τρεξίματα από γραφείο σε γραφείο προκειμένου να λάβεις μια άδεια για να αγοράσεις μια φτηνή λάμπα πετρελαίου και ούτω καθεξής. […]
Ένα πράγμα είναι αναμφισβήτητο. Ακόμα κι αν η δικτατορία του κόμματος ήταν ένα κατάλληλο μέσο για την ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος (πράγμα για το οποίο πολύ αμφιβάλλω), είναι μολαταύτα βλαπτική για τη δημιουργία ενός σοσιαλιστικού συστήματος. Αυτό που είναι απαραίτητο και αυτό που χρειαζόμαστε είναι τοπικοί θεσμοί, τοπικές δυνάμεις· αλλά δεν υπάρχουν καθόλου, πουθενά. Αντ’ αυτών, όπου κι αν στρέψεις το κεφάλι βλέπεις ανθρώπους που δεν ξέρουν τίποτα για την πραγματική ζωή, που διαπράττουν τα πιο σοβαρά σφάλματα τα οποία έχουμε πληρώσει με χιλιάδες ζωές και με την ερήμωση ολόκληρων περιοχών. […]
Δίχως τη συμμετοχή τοπικών δυνάμεων, δίχως οργάνωση από τα κάτω των αγροτών και των εργατών, είναι αδύνατο να χτιστεί μια καινούργια ζωή.
Θα περίμενε κανείς ότι τα σοβιέτ θα υπηρετούσαν ακριβώς αυτή τη λειτουργίας της δημιουργίας μιας οργάνωσης από τα κάτω. Αλλά η Ρωσία έχει ήδη γίνει μια Σοβιετική Δημοκρατία μόνο κατ’ όνομα. Η αθρόα εισροή νεοφερμένων κυρίως μελών του κόμματος (οι ιδεολόγοι κομμουνιστές είναι περισσότεροι στα αστικά κέντρα) και η αντικατάσταση του λαού από το “κόμμα”, έχει ήδη καταστρέψει την επιρροή και εποικοδομητική ενέργεια αυτών των πολλά υποσχόμενων θεσμών – των σοβιέτ. Προς το παρόν, οι επιτροπές του κόμματος κι όχι τα σοβιέτ, είναι αυτές που κυβερνάνε τη Ρωσία. Και η οργάνωσή τους πάσχει από όλα τα ελαττώματα της γραφειοκρατικής οργάνωσης.
Η Ρωσία, για να απομακρυνθεί από την τωρινή αναταραχή θα πρέπει να επιστρέψει στη δημιουργική ευφυΐα των τοπικών δυνάμεων οι οποίες κατά τη γνώμη μου, μπορούν να συντελέσουν στη δημιουργία μιας καινούργιας ζωής. Και όσο πιο γρήγορα καταλάβουμε την αναγκαιότητα αυτού του δρόμου, τόσο το καλύτερο. Τότε θα είναι πιθανότερο να αποδεχτούν οι άνθρωποι [καινούργιες] κοινωνικές μορφές ζωής. Αν η παρούσα κατάσταση συνεχιστεί, η ίδια η λέξη “σοσιαλισμός” θα μετατραπεί σε κατάρα. Αυτό συνέβη και με την έννοια της “ισότητας” στη Γαλλία σαράντα χρόνια μετά την εξουσία των Γιακωβίνων.
Με συντροφικούς χαιρετισμούς
Π. Κροπότκιν
