Όσα καταχωρώ σήμερα στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” έχει γράψει στο περιοδικό “Διαβάζω” (τεύχος 13, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1978) ο λαογράφος Βασίλης Πλάτανος, παρουσιάζοντας το βιβλίο “Παραδοσιακές καλλιέργειες. Κείμενα Νίκης Ψαρράκη-Μπελεσιώτη. Επιμέλεια εκδόσεως Αιμιλίας Γερουλάνου. Μουσείον Μπενάκη, Φωτογραφικό Αρχείο, Αθήνα 1978, Σελ. 128”.
Έχει τη χρησιμότητά της θαρρώ κι αυτή η καταχώρηση, όπως και μια παλιότερη που αναφερόταν στα βιβλία του Εθνικού Οργανισμού Ελληνικής Χειροτεχνίας γύρω από την λαϊκή μας τέχνη…
“Η έκδοση “Παραδοσιακές καλλιέργειες” του Μουσείου Μπενάκη ξεκίνησε από μια έξοχη πρωτοβουλία του Φωτογραφικού Αρχείου του· την Έκθεση φωτογραφιών και αντικειμένων στις αίθουσες του Μουσείου. Μια προσπάθεια που ξεπερνά τα στενά όρια του μουσειακού χαρακτήρα.
Η έκδοση, που έγινε με την επιμέλεια της Αιμιλίας Γερουλάνου, μετά από ένα προλόγισμα του Διευθυντή του Μουσείου Άγγελου Δεληβοριά κι ένα εισαγωγικό σημείωμα του Βασίλη Κρεμμυδά “ειδικού ιστορικού της ελληνικής οικονομίας”, περιλαμβάνει πέντε κείμενα της Νίκης Ψαρράκη-Μπελεσιώτη που αναφέρονται: “Από την κατασκευή του εργαλείου στην προετοιμασία της γης”, στο “Στάρι”, στην “Ελιά”, στο “Αμπέλι” και στο “Μπαμπάκι”. Η έκδοση συμπληρώνεται με πολλές κατατοπιστικές, βιβλιογραφικές κυρίως, σημειώσεις, και με ένα πλούσιο εικονογραφικό υλικό από 163 φωτογραφίες.
Πριν χαράξω πέντε αράδες γι’ αυτή την έκδοση, θα ήθελα να κάνω μια διευκρίνιση: Το κείμενο αυτό δεν είναι “κριτική βιβλίου” με την γνωστή άποψη, γιατί κριτική δεν κάνω και γιατί την θεωρώ πάρα πολύ υπεύθυνη [πράξη], πράγμα που αμφισβητώ αν γίνεται στον τόπο μας. Την έκδοση την βλέπω με το μάτι του αγρότη (στα εφηβικά μου χρόνια ήμουνα αγρότης) και του λαογράφου. Οι αράδες αυτές είναι απλές απόψεις κι όχι κριτική.
Στον αγρότη, λοιπόν, ο “ειδικός ιστορικός της ελληνικής οικονομίας” Βασίλης Κρεμμυδάς, με το πάρα πολύ σύντομο εισαγωγικό σημείωμά του, δεν έδωσε τίποτα, αλλά ούτε και στην ίδια την έκδοση. Αντίθετα, η Νίκη Ψαρράκη-Μπελεσιώτη, με τα πέντε κατατοπιστικά κείμενά της για τις παραδοσιακές καλλιέργειες – ένα για τα εργαλεία και την προετοιμασία της γης και τέσσερα για βασικές ελληνικές καλλιέργειες, το στάρι, την ελιά, το αμπέλι και το μπαμπάκι, που δίνουν τα απαραίτητα για την επιβίωση του ανθρώπου, το ψωμί, το λάδι, το κρασί και την φορεσιά – προσφέρει πάρα πολλά πράγματα στον αγρότη και τον λαογράφο.
Τα κείμενά της είναι εξαντλητικά, κυρίως σε λαογραφικές κι εθιμικές πληροφορίες, και με ορισμένα ιστορικά στοιχεία, όπου φυσικά υπήρχαν. Δίνουν μια πλήρη εικόνα για κάθε παραδοσιακή καλλιέργεια. Θαυμάσια διαλεγμένο είναι και το φωτογραφικό υλικό που συμπληρώνει τα κείμενα.
Μέσα στο πλούσιο όμως λαογραφικό υλικό δεν υπάρχει ένα γλωσσάρι, που να μας κατατοπίζει… Τα έθιμα για τις καλλιέργειες αναφέρονται σαν να γίνονται σήμερα. Αλλά πολλά απ’ αυτά υπάρχουν [πια] μόνο στις σημειώσεις της έκδοσης. Για τον ειδικό μελετητή έχει ξεχωριστή σημασία η χρονολόγηση των γεωργικών εργαλείων, που δεν υπάρχει πουθενά σ’ αυτή την έκδοση, [ενώ υπάρχουν] και πολλές παραλείψεις στην προέλευση των εργαλείων. …
Η πρωτοβουλία για την έκδοση αυτή του Φωτογραφικού Αρχείου του Μουσείου Μπενάκη ήταν θαυμάσια κι ευχόμαστε να συνεχιστεί και με άλλα ενδιαφέροντα θέματα”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
