Ο Γιώργης Βαλέτας στα γραφόμενά του για την πνευματική ιστορία της Σμύρνης, γράφει και τα ακόλουθα για το Μουσείον της Σμύρνης το 1939:
“Το Μουσείον της Σμύρνης είχε τον χαρακτήρα φιλολογικού συλλόγου, που η οργάνωση, ο σκοπός και η δράση του σε κείνα τα χρόνια προκαλούν την συμπάθεια και τον θαυμασμό μας. Οφείλεται δε εξ ολοκλήρου και η ιδέα και η πρωτοβουλία της ίδρυσής του στον πολύτιμο Νεοκλή Παπάζογλου…
Ο Νεοκλής ήταν οργανωτικό μυαλό και είχε γνωρίσει στην Ευρώπη που πήγε παρόμοια ιδρύματα αναμορφωτικά και συλλόγους πνευματικούς. … κατά την δεύτερη σχολαρχία [στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης] στα 1838 μάζεψε πολλούς ανεπτυγμένους Σμυρνιούς και σύστησε φιλολογικό ή καλύτερα μορφωτικό σύλλογο με τον τίτλο: Μουσείο, και έκαμαν και τον Κανονισμό του. Σε μια αίθουσα της παλαιάς Σχολής ο Παπάζογλου μάζεψε και τακτοποίησε τα … βιβλία της Σχολής και έκανε μια καλή βιβλιοθήκη, που ήταν στην διάθεση των μελών του Μουσείου. Εκεί συγκεντρώθηκαν και όσες αρχαιότητες υπήρχαν σκορπισμένες στην Σμύρνη.
Κατά τον Κανονισμό σκοπός του Συλλόγου αυτού ήταν “η άσκησις και ανάπτυξις των νοητικών δυνάμεων δια της αναγνώσεως ωφελίμων βιβλίων, δια της παραδόσεως ποικίλων μαθημάτων και δια της συζητήσεως εμπορικών, φιλολογικών και ειδικών υποθέσεων (ζητημάτων)”.
Φως, φως ζητούσε να σκορπίσει ο Νεοκλής…
“Και ιδού, μαρτυρεί ο Σκυλίσσης, καθ’ εκάστην εφοίτουν οι συνδρομηταί και ιδού κατά πάσαν Κυριακήν εδίδετο μάθημα τι ή ιστορίας ή φιλοσοφίας ή ανατομίας κλπ. Καθείς εξ ημών συνεισέφερε το κατά δύναμιν”. Προσκαλεστήκανε όλοι οι μορφωμένοι – δάσκαλοι, γιατροί, έμποροι, νέοι, προ παντός νέοι.
Το Μουσείο … κρατήθηκε και μετά την αποχώρηση του υπερόχου Νεοκλή. Και συνεχίστηκε η δράση του και επί της σχολαρχίας του Σακελλαρίου, που είχε αναλάβει σειρά διαλέξεων για διάφορα φιλολογοϊστορικά ζητήματα. …
Δεν ξεύρω αν παρόμοια οργάνωση υπήρξε αλλού πουθενά πρωτύτερα, το Μουσείο όμως αποτελεί πάντα τον σπουδαιότερο τίτλο τιμής για την πνευματική ιστορία της Σμύρνης. Είναι ο πρώτος αναμορφωτικός σύλλογος της Ανατολής. Η σφραγίδα του είχε ως έμβλημα ένα λύχνο αναμμένο. Φλόγα που πολεμούσε το σκοτάδι”.
Ο Γιώργης Βαλέτας για το Νεοκλή Παπάζογλου, αλλά και για το Μουσείον της Σμύρνης, έχει ακόμη σημειώσει:
1. “Ήταν ο Νεοκλής μορφωμένος, ικανός, κοσμογυρισμένος, ενεργητικός δάσκαλος. Ξεχωρίζει μέσα στους λογίους τους ντόπιους της Σμύρνης” – 2. “Πολύ χαρακτηριστική – αληθινός τίτλος τιμής – είναι η πρωτοβουλία του Νεοκλή να συστήσει Βιβλιοθήκη και Αναγνωστήριο μέσα στην Σχολή, το Μουσείο … Το Μουσείο ήταν εξ ολοκλήρου σύλληψη υπέροχη και έργο θαυμάσιο του Νεοκλή. Στάθηκε η εστία της πρώτης πνευματικής κίνησης στην Σμύρνη. Κι αυτό ιδιαίτερα πρέπει να τονιστεί στο χαρακτηριστικό της φυσιογνωμίας του Παπάζογλου, που δεν ήταν απλός μεταπράτης και γραμματοδιδάσκαλος αλλά λόγιος με μόρφωση και παίδευση”.
Για τον Σακελλάριο, ο Γιώργης Βαλέτας – παραπέμποντας και στον Τρύφωνα Ευαγγελίδη και τον Ματθαίο Παρανίκα – έχει γράψει:
“Τον Αύγουστο του 1839 έρχεται διευθυντής [της Ευαγγελικής Σχολής] ο Ηπειρώτης Αναστάσιος Σακελλάριος, για τον οποίο αρκετά γράφει ο Παρανίκας, που ήταν και μαθητής του στα Γιάννενα. Όμως μόλις με την διεύθυνση του άρχισε να μπαίνει σε κάποιο δρόμο η Σχολή η φωτιά … την έκανε ερείπια. Ο Σακελλάριος έμεινε ως τον Αύγουστο του 1843. Η Σχολή στεγαζόταν στα κελλιά της Αγίας Φωτεινής. Ο Σακελλάριος είχε επιβληθεί στους Σμυρνιούς. Έφυγε μόνος του, προσκαλεσμένος απ’ τον Ζωσιμά στην διεύθυνση της Ζωσιμαίας Σχολής, στα Γιάννενα”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
