Δε θεώρησα ποτέ πως η αντικατάσταση του υπάρχοντος οικονομικού και κοινωνικού καθεστώτος από εκείνο της δημιουργικής, παραγωγικής, αυτοδιοικούμενης Ελλάδας θα είναι περίπατος· μάχη θα είναι, που απαιτεί ωστόσο πνευματική καλλιέργεια και ηθική συγκρότηση, γνώση πολύπλευρη και ανθρωπιά και στάθμιση σωστή κάθε στιγμή του συσχετισμού των δυνάμεων (που δεν έχει μόνο ποσοτικό χαρακτήρα), ώστε να πραγματοποιείται πορεία σταθερά προχωρητική, με βήματα μικρότερα ή μεγαλύτερα, προς τον αντικειμενικό σκοπό, επ’ ωφελεία της εργατικής τάξης και των συμμάχων της (λαϊκών τάξεων, κοινωνικών στρωμάτων ή και προσώπων).
Στα παραπάνω μπορεί θαρρώ να βοηθήσει – πέρα από τη σπουδή των κλασικών και όσων εργάστηκαν σοβαρά επί του εδάφους της κληρονομιάς τους προς την Ανθρωπότητα – και η σπουδή της ελληνικής, ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας, μαζί όμως και η σπουδή των σοσιαλιστικών χωρών που μετά τη Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και την Αντιφασιστική Νίκη των Λαών κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μα και αργότερα, έκαναν την εμφάνισή τους – είναι αυτός ο λόγος που εγκαινιάζω τη στήλη “Σπουδή των Σοσιαλιστικών Χωρών” (ζητήματα, απόψεις, πρακτικές) στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας, που τίποτε δεν του είναι ξένο.
Οι Μαΐλειες εκτιμήσεις και τα Μαΐλεια συμπεράσματα σχετικά δε με καλύπτουν φυσικά, διότι πρόκειται για χονδροειδείς κατεδαφιστικές επινοήσεις (επί του εδάφους, μάλιστα, του “ναι σε όλα” των προηγούμενων δεκαετιών, γεγονός που τις καθιστά από μόνο του αναξιόπιστες) – και όχι ενδελεχή σπουδή ενός πλήθους φαινομένων με τη βοήθεια σοβαρών κατατοπιστικών υλικών προς συναγωγή σε κάθε περίπτωση ασφαλών εκτιμήσεων και συμπερασμάτων. Προσωπικά έχω υπόψη μου από νέος ακόμα τέτοια υλικά (η σπουδή των οποίων καθόριζε τη στάση μου και τις προβλέψεις μου σχετικά, γι’ αυτό και δεν αιφνιδιάστηκα, μπορώ να πω, από τις εξελίξεις…) και θα τα καταχωρήσω εδώ.
Ξεκινώ με όσα σημειώσω στον τίτλο, τα οποία έχουν δει το φως της δημοσιότητας σε αριστερό ελληνικό περιοδικό το 1965:
“Η Λιτερατούρναγια Γκαζέτα δημοσίευσε … συνέντευξη με τον Αντιπρόεδρο της Ακαδημίας Παιδαγωγικών Επιστημών Α. Ι. Μαρκούσεβιτς, σαν κλείσιμο σε μια συζήτηση για διάφορα σχολικά προβλήματα. Στη συζήτηση πήραν μέρος δάσκαλοι, συγγραφείς και γονείς, και η συμβολή όλων ήταν ζωντανή, κριτική και εποικοδομητική Από διάφορες γνώμες πρόβαλε η άποψη: μήπως βρισκόμαστε μπροστά σε κάποια απο-ουμανιστικοποίηση της σχολικής μόρφωσης, που οφείλεται σ’ έναν γενικό προσανατολισμό προς τις φυσικομαθηματικές επιστήμες; Ο Μαρκούσεβιτς, στη συνέντευξή του, εκφράζει και αυτός τη γνώμη του πάνω στο θέμα. Αναγνωρίζει ότι υπάρχει το πρόβλημα και υποστηρίζει ότι είναι ανάγκη να γίνει μια ανακατανομή των ωρών διδασκαλίας στη Μέση Εκπαίδευση, προς όφελος των φυσικών και μαθηματικών επιστημών. Η γνώμη του αυτή θεωρήθηκε σαν σύνθημα για τον περιορισμό των ουμανιστικών επιστημών σ’ ένα βοηθητικό ρόλο. Μια ομάδα (εγκύρων προσώπων) της σοβιετικής κουλτούρας αντιδράσανε έντονα μ’ ένα γράμμα τους που δημοσιεύτηκε στην Ισβέστια. Το γράμμα υπογράφουν ο σκηνοθέτης Δ. Καμπαλέφσκη, ο συγγραφέας Β. Μουραντέλη, οι ζωγράφοι Β. Νεμένσκη και Ι. Πιμένοφ, ο σκηνοθέτης Μιχαήλ Ρομμ, ο καθηγητής της φιλοσοφίας Β. Σκατερσίκοφ και ο ζωγράφος Δ. Σμαρίνοφ.
“Για πολλούς από μας – γράφουν ανάμεσα στ’ άλλα στο γράμμα τους – οι απόψεις του Αντιπροέδρου της Ακαδημίας των Παιδαγωγικών Επιστημών ήταν μια δυσάρεστη έκπληξη. Δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε με την πρόταση που έκανε για την ουμανιστική μόρφωση και θεωρούμε χρέος μας να κάνουμε γνωστή τη γνώμη μας.
Ο σύντροφος Μαρκούσεβιτς γράφει: “Στην κοινωνία μας, τα τελευταία χρόνια, ενώ ανέβηκε αισθητά ο ρόλος των μαθηματικών, της φυσικής, της βιολογίας, της τεχνικής, έχει παραμείνει αμετακίνητος ο χρόνος διδασκαλίας τους στα σχολειά … Κατά τη γνώμη μου δεν πρέπει να υποστηρίξουμε με κάθε θυσία τον αριθμό των ωρών που διατίθενται για τη διδασκαλία των ουμανιστικών μαθημάτων … Μέσα λοιπόν στις σημερινές συνθήκες είναι αναπόφευκτο να γίνει μια ανακατανομή των ωρών του προγράμματος προς όφελος μιας πιο βαθειάς σπουδής της επιστημονικής ύλης και των τεχνικών μαθημάτων και με περιορισμό του χρόνου που είναι αφιερωμένος στα ουμανιστικά μαθήματα”. Και πιο πάνω υποστηρίζει ότι η σπουδή των ουμανιστικών μαθημάτων μπορεί και πρέπει να γίνεται με την “αυτοδιδασκαλία”, εφόσον “αναμφίβολα” στον τομέα της λογοτεχνίας και της ιστορίας αυτό είναι σχετικά πιο απλό από ό,τι στον τομέα των φυσικομαθηματικών επιστημών και φυσιογνωστικών επιστημών …” …
Τις απόψεις που υποστηρίζει ο σύντροφος Μαρκούσεβιτς πρέπει να τις προσέξουμε σοβαρά γιατί εκφράζουν τη θέση ενός επιστήμονα-παιδαγωγού, ενός από τους ιθύνοντες στο Ανώτατο Παιδαγωγικό Ίδρυμα της χώρας”.
Τελειώνει εδώ το πρώτο μέρος του γραφτού με το θέμα του τίτλου – στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας θα καταχωρήσω και το δεύτερο μέρος.
Κώστας Π. Παντελόγλου
