Στα αναγγελτικά της παράστασης, την οποία σημειωτέον ανεβάζει το Ίδρυμα Πολιτισμού “Ιωνία” της Μητρόπολης Ν. Ιωνίας και Φιλαδελφείας, διαβάσαμε και αυτά τα υπερβολικά: “Ο δυναμικός χαρακτήρας, η τόλμη και η αποφασιστικότητα που διέκριναν τη Φιλιώ Χαϊδεμένου συνέδραμαν ως εφόδια στον αγώνα της για να μην εξαλειφθεί ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στη Μικρά Ασία”.
Αν αυτά γράφετε άγιοι πατέρες για τη Φιλιώ Χαϊδεμένου, για τη Μέλπω Λογοθέτη-Μερλιέ, επί παραδείγματι, τι θα γράφατε – γιατί δε φαντάζομαι να αγνοείτε ότι αυτή, αντιλαμβανόμενη την τεράστια εθνική και επιστημονική σημασία που θα είχε η διάσωση της πνευματικής κληρονομιάς, της οποίας φορείς ήταν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, δημιούργησε το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, το οποίο συγκρότησε το μεγαλύτερο Αρχείο προφορικής ιστορίας της χώρας, που αριθμεί 145.000 σελίδες, καρπό μαρτυριών 5.051 Μικρασιατών προσφύγων.
Το Αρχείο αυτό περιλαμβάνει πληροφορίες από 1.375 οικισμούς της Μικρασίας που κατοικούσαν Έλληνες· πληροφορίες για τους κατοίκους, τη γλώσσα, τη γεωγραφία, την οικονομία, την κοινωνική και θρησκευτική ζωή, την εκπαίδευση, την τοπική ιστορία κά.
Ο Γιώργος Γιαννακόπουλος, στον οποίο χρωστάμε τα παραπάνω μα και τα παρακάτω στοιχεία, έχει σημειώσει ακόμη: “… οι μαρτυρίες εμπεριέχουν και γλωσσική αξία, αφού σε αυτές συναντώνται ιδιωματισμοί και στοιχεία της ελληνικής, όπως τη μιλούσαν στις Μικρασιατικές κοινότητες. Από τις διηγήσεις των Μικρασιατών (προσφύγων) προκύπτουν επίσης η ιδιαίτερη ψυχοσύνθεσή τους, οι αρχές και οι αξίες με τις οποίες ανατράφηκαν: η αγάπη για την προγονική γη, το βαθύ θρησκευτικό αίσθημα, η έφεση προς τη μόρφωση, η φιλοπονία, η ιερότητα της φιλίας, ο ισχυρός δεσμός των μελών της οικογένειας” (βλ. Λέξη, τεύχος 112, Νοέμβρης Δεκέμβρης 1992, σελ. 771-772).
Στο Αρχείο περιλαμβάνοντα επιπλέον 495 χειρόγραφα, 40 κώδικες, πάνω από 2.000 έγγραφα, χάρτες, 5.000 περίπου φωτογραφίες, βιβλιοθήκη 10.500 τόμων και οι συλλογές του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου – η Μέλπω Λογοθέτη-Μερλιέ ήταν μουσικολόγος.
Κώστας Π. Παντελόγλου
