Δεν είναι λίγοι εκείνοι που άφησαν την καρδιά τους στην Ελλάδα – περιηγητές, ερωτευμένοι, ποιητές. Υπάρχει όμως ένας επιστήμονας που άφησε κυριολεκτικά την καρδιά του στην Αθήνα, υπογράφοντας με τ’ όνομά του έναν από τους δρόμους που οδηγούν στο κέντρο της πόλης: πρόκειται για την οδό Λένορμαν, που, ελαφρά παρατονισμένη, ώστε να μη μαρτυρά τη σχέση της με το γάλλο αρχαιολόγο Λενορμάν, φτάνει ως την Κολοκυνθού, τα Σεπόλια και το ποτάμι του Κηφισού με κατεύθυνση το Περιστέρι, διασχίζοντας πρώτα το Μεταξουργείο και περνώντας δίπλα από την Ακαδημία Πλάτωνος.
Η Εγκυκλοπαίδεια της Πρωΐας[i] γράφει: «Λενορμάν [Κάρολος] (1802-1859): «Γάλλος αρχαιολόγος και νομισματολόγος. Έγραψε πολλά και αξιόλογα έργα, ανεκάλυψε το αντίγραφον της Αθηνάς του Φειδίου και απέθανεν εν Αθήναις, ταφείς εις τον λόφον του Κολωνού, όπου έχει στηθή καλλιμάρμαρον μνημείον».
Κι όμως ο Λενορμάν, που άφησε την τελευταία του πνοή στην Αθήνα το 1859, δεν τάφηκε εδώ. Η καρδιά του ήταν εκείνη που δεν επέστρεψε ποτέ στη Γαλλία απ’ αυτό το ταξίδι. Την κρατά μέχρι σήμερα μια υδρία που στέκει πάνω στο λόφο του Ίππειου Κολωνού. Φρόντισε γι’ αυτό ο τότε Δήμαρχος Αθηναίων Γεώργιος Σκούφος[ii]. Από το λόφο του Κολωνού τα χρόνια εκείνα η ματιά αγκάλιαζε την Αθήνα με την Ακρόπολη από ασυνήθιστη οπτική γωνία, έφτανε στον Πειραιά κι ύστερα ταξίδευε πάνω απ’ το Σαρωνικό ως την Αίγινα. Από τη στιγμή που βρήκε τη θέση της δίπλα στο μνημείο του γερμανού κλασικιστή Μύλλερ, που είχε ταφεί από το 1840 εκεί, η καρδιά του Λενορμάν μέτρησε στους κρυφούς της χτύπους την πόλη να υψώνεται και να μεγαλώνει. Στις μέρες μας, τα παιδιά παίζουν μπάλα στο λόφο και τα ζευγαράκια ερωτεύονται κάτω απ’ τα πεύκα του, ανυποψίαστα για την κρυμμένη καρδιά. Λίγο παρακάτω, συνεργεία, παλιά εργοστάσια, η γειτονιά του Σωτήρη Πέτρουλα, η Λένορμαν να φωτίζεται σιγά σιγά στο σούρουπο.
Ο Charles Lenormant, εκτός από αρχαιολόγος και νομισματολόγος, ήταν αφοσιωμένος μελετητής των αρχαίων γλωσσών, σύντροφος του Σαμπολιόν στα ταξίδια του στην Αίγυπτο κι ένας πολύ ιδιαίτερος καθηγητής της Σορβόνης, που λάτρεψε την ομορφιά στην ολοκλήρωσή της: «Η ομορφιά είναι συνέπεια της ατμόσφαιρας … Χωρίς αυτήν δεν υπάρχουν ούτε ήχοι, ούτε χρώματα, ούτε φόρμες … Το αίσθημα του ωραίου γεννιέται στον άνθρωπο μαζί με την αγάπη», γράφει ο Λενορμάν στην επιμελημένη από το γιο του μεταθανάτια έκδοση του έργου του Beaux Arts et Voyages (Καλές Τέχνες και Ταξίδια, Παρίσι 1861)[iii]. Η απώλειά του τάραξε βαθιά όσους γνώριζαν τον άνθρωπο και το έργο του: «Υπάρχουν θάνατοι που σου παγώνουν την καρδιά … Ήταν από κείνους που δεν αντικαθίστανται», γράφει ένας φίλος του αγαπητός προλογίζοντας την έκδοση. Φαίνεται πως η ματιά του Λενορμάν πάνω στην αρχαία ελληνική αγγειογραφία ήταν πρωτοπόρα[iv]. Ο Λενορμάν στο βιβλίο του Εκλογή μνημείων κεραμικής, υλικό για την ιστορία των ηθών και των θρησκειών της αρχαιότητας[v] αντιμετώπισε την εικόνα σαν ιερογλυφικό που χρειάζεται αποκρυπτογράφηση, μεταφέροντας τη σημειολογία από το κείμενο στην εικόνα. Το έργο αυτό έμεινε ανολοκλήρωτο λόγω του θανάτου του.
Ο γιος του, Φραγκίσκος Λενορμάν, ακολούθησε το δρόμο του πατέρα του, όπως μαρτυρούν οι ανασκαφές του στην Ιερά Οδό και την Ελευσίνα, έναν άλλο ειδυλλιακό τόπο, που πέρασε κι αυτός τη φάση της εκβιομηχάνισης, όπως η περιοχή της Λένορμαν και της Ακαδημίας Πλάτωνος. Εκεί που ο αθέατος μα πάντα ρέων Κηφισός πρασινίζει τις αρχαίες πέτρες, ορίζει το κέντρο και τα δυτικά προάστια κι έχει και άλλες ιστορίες να μας πει.
λ.
[i] Λήμμα στο Ἐπίτομον Ἐγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν «Πρωΐας», 1955 (β΄ ἔκδοσις ἐπηυξημένη καί ένημερωμένη), τόμος Β΄. Άθῆναι: Έκδοτικός οἶκος Πέτρου Δημητράκου.
[ii] Μάρω Βουγιούκα & Βασίλης Μεγαρίδης, 1990. Οδωνυμικά. Η σημασία των ονομάτων των δρόμων της Αθήνας, τόμος Α΄. Δήμος Αθηναίων, Πνευματικό Κέντρο.
Θανάσης Σκρουμπέλος, «Αναζητώντας την καρδιά του Λενορμάν», 12/1/2012, http://akadimia-platonos-istoria.blogspot.gr/2012/01/blog-post.html.
[iii] Charles Lenormant, 1861. Beaux Arts et Voyages (2 τόμοι). Paris: Michel-Lévy frères.
[iv] Βλ. Sabine Jaubert, Institut national d’ histoire de l’ art, http://www.inha.fr/fr/ressources/publications/ publications-numeriques/dictionnaire-critique-des-historiens-de-l-art/lenormant-charles.html.
[v] Charles Lenormant & Jean de Witte, 1837-1861. Élite des monuments céramographiques: matériaux pour l’histoire des religions et des mœurs de l’Antiquité. Paris : L. Bourgeois-Maze / Leleux, 4 vol.
