Από το Κέντρο Ιστορίας Νέας Φιλαδέλφειας κυκλοφορεί εδώ και λίγο καιρό το βιβλίο του Κώστα Π. Παντελόγλου Πλατεία Πατριάρχου, η καρδιά της Νέας Φιλαδέλφειας. Δημοσιεύουμε εδώ στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας τον πρόλογο του βιβλίου. Υπενθυμίζουμε ότι μπορείτε να βρείτε το βιβλίο στα βιβλιοπωλεία “Βιβλιοπωλείο των Αγγέλων” (Μυριοφύτου 3), Δούκας (Πίνδου 49) και Γραφική-Ροκκάς (Ν. Τρυπιά 17) ή να το ζητήσετε από το Κέντρο Ιστορίας Νέας Φιλαδέλφειας στα τηλέφωνα 2102531983 και 6976116653 και στο e-mail [email protected].
Τον Ιούλιο του 2017 η Νέα Φιλαδέλφεια συμπληρώνει 90 χρόνια ζωής. Ήταν τέλη Ιουλίου του 1927, όταν οι πυροπαθείς Μικρασιάτες πρόσφυγες απ’ τις ξύλινες παράγκες των Αμπελοκήπων περνούσαν το κατώφλι των προσφυγικών που είχαν χτιστεί στον Ποδονίφτη την περίοδο 1924-1926 με ευθύνη της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων. Μ’ αφορμή τη συμπλήρωση των 90 χρόνων της πόλης, το Κέντρο Ιστορίας Νέας Φιλαδέλφειας (Κ.Ι.ΝΕ.ΦΙΛ.) προγραμματίζει μια σειρά εκδόσεων που αφορούν την ιστορία της περιοχής μας.
Το βιβλίο του Κώστα Π. Παντελόγλου Πλατεία Πατριάρχου, η καρδιά της Νέας Φιλαδέλφειας, που κρατάτε στα χέρια σας, είναι η πρώτη απ’ αυτές τις εκδόσεις και σηματοδοτεί τη νέα φάση των δραστηριοτήτων του Κ.Ι.ΝΕ.ΦΙΛ., που συμπλήρωσε κι αυτό, πριν λίγο καιρό, 30 χρόνια από την ίδρυσή του (Ιανουάριος 1986).
Το Κ.Ι.ΝΕ.ΦΙΛ. προσπαθεί όλα αυτά τα χρόνια να καλύψει ένα κενό που δεν κάλυψαν και δεν καλύπτουν, για τους λόγους τους, οι δημόσιοι φορείς της πόλης, ακόμη κι εκείνοι που ιδρύθηκαν με σκοπό και τη διαφύλαξη της τοπικής ιστορίας. Σ’ αυτά τα 30 χρόνια, το Κ.Ι.ΝΕ.ΦΙΛ. έχει χτίσει λίγο-λίγο μια μοναδική συλλογή: αρχείο φωτογραφιών, αρχείο τεκμηρίων, αρχείο τοπικού τύπου και τη φιλαδελφειώτικη και μικρασιατική βιβλιοθήκη. Πρακτικοί λόγοι και οι περιορισμένοι πόροι του Κ.Ι.ΝΕ.ΦΙΛ. δεν επιτρέπουν, δυστυχώς, αυτό το υλικό να είναι επισκέψιμο από το ενδιαφερόμενο κοινό. Ωστόσο το Κ.Ι.ΝΕ.ΦΙΛ. έχει προβεί σε αρκετές εκδόσεις που αντλούν απ’ αυτό το υλικό, σε επιμέλεια πάντοτε του ιδρυτή του, παλαιού Φιλαδελφειώτη, Μικρασιατοπροσφυγικής καταγωγής, πολιτικού μηχανικού και συγγραφέα Κώστα Π. Παντελόγλου.
Τριάντα χρόνια δεν είναι λίγα και υπήρξαν άκρως μοναχικά για το Κ.Ι.ΝΕ.ΦΙΛ. και τον Κώστα Π. Παντελόγλου: σ’ όλο αυτό το διάστημα, τα πρόσωπα που συνεισέφεραν στην καταγραφή της ιστορίας του τόπου μας μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού· αν κι αναμφίβολα παρήγαγαν χρήσιμο υλικό, δεν κατάφεραν πάντοτε να κινηθούν πέραν των τρεχουσών σε κάθε στιγμή σκοπιμοτήτων τους. Αλλά κι αυτοί που στήριξαν τις προσπάθειες του Κ.Ι.ΝΕ.ΦΙΛ. δεν ήταν πολλοί.
Όμως κι από το 1927 έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι της τοπικής κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ιστορίας. Η πόλη μεγάλωσε σε έκταση, ο αρχικά Μικρασιατικός πληθυσμός της εμπλουτίστηκε με τους εσωτερικούς μετανάστες της μετεμφυλιακής περιόδου, η ζωή άλλαξε ριζικά, ειδικότερα τις τελευταίες δεκαετίες, οι παλιότερες γενιές πέθαναν, νεότερες γενιές Φιλαδελφειωτών και Φιλαδελφειωτισσών δίνουν πια ζωή στην πόλη.
Η καταγραφή της τοπικής ιστορίας, κατά την αντίληψη του Κ.Ι.ΝΕ.ΦΙΛ., δεν γίνεται για να ανασυρθεί από το χρονοντούλαπο μια νοσταλγική κι αθώα εποχή που δεν υπάρχει πια. Πώς μπορεί άλλωστε να πει κανείς κάτι τέτοιο για μια γειτονιά που πήρε ζωή απ’ τους Μικρασιάτες πρόσφυγες της σκληρής πολεμικής περιπέτειας του 1919-1922 κι έζησε αργότερα δικτατορία, πόλεμο, κατοχή, δεκεμβριανά, εμφύλιο, ξανά δικτατορία…
Ο βασικός λόγος για να επιδιώκει κανείς σήμερα την καταγραφή όψεων της τοπικής ιστορίας είναι για να διασώσει τις ανθρώπινες επιλογές και πράξεις που διαμόρφωσαν το περιβάλλον όπου ζούμε και τις ταυτότητές μας ως κατοίκων αυτής της πόλης· είναι η προσπάθεια να ζυγίσουμε, χωρίς να κλέβουμε στο ζύγι, τη συλλογική μνήμη. Σε μια εποχή που «ό,τι δεν πουλάει δεν ζει», όπως έγραψε κάποτε εύστοχα ο ποιητής Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, και που μερικά αφηγήματα για το παρελθόν εμφανίζονται ως αδιαμφισβήτητα θέσφατα (ο Φρίντριχ Νίτσε θα γελούσε κάτω απ’ τα μουστάκια του γι’ αυτή την «ερμηνεία και καθυπόταξη» των πραγματικοτήτων της τοπικής ιστορίας στα εφήμερα συμφέροντα του παρόντος), μια ματιά σε ξεχασμένες όψεις του συλλογικού μας παρελθόντος βοηθά να διακρίνουμε έναν άλλο Τόπο. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε βέβαια τι ακριβώς μας επιφυλάσσει το μέλλον – αλλά δεν μπορούμε να ξεχάσουμε και τον Τζορτζ Όργουελ όταν έλεγε πως «εκείνος που ελέγχει το παρελθόν, ελέγχει το μέλλον· εκείνος που ελέγχει το παρόν, ελέγχει το παρελθόν»…
Το βιβλίο του Κώστα Π. Παντελόγλου Πλατεία Πατριάρχου, η καρδιά της Νέας Φιλαδέλφειας θέτει την αφετηρία του στο κέντρο της πόλης. Η Νέα Φιλαδέλφεια ήταν ένας από τους λίγους προσφυγικούς συνοικισμούς που χτίστηκαν πάνω σε συγκεκριμένο αστικό πολεοδομικό σχέδιο. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός εμπεριέχει τον κίνδυνο να επιβάλλει με τη βία τρόπους ζωής, σκέψης και συμπεριφοράς στους κατοίκους μιας σχεδιασμένης περιοχής. Από την άλλη, τι βάρος έχουν οι σχεδιασμοί όταν παίρνουν την πρωτοβουλία στα χέρια τους όσοι κατοικούν το σχεδιασμένο χώρο; Ο συγγραφέας εδώ επικεντρώνεται στους ανθρώπους και χρησιμοποιεί την καρδιά της πόλης ως όχημα για να διατρέξει όχι τους δρόμους, αλλά την κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Νέας Φιλαδέλφειας σε παλιότερες δεκαετίες. Η πλατεία Πατριάρχου ήταν (και είναι) η καρδιά της: ένας χώρος με μικτές δημόσιες και ιδιωτικές χρήσεις, ο χώρος που κατεξοχήν συγκροτείται η δημόσια σφαίρα· το κέντρο της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής μας.
Έγραφε κάποτε ο αρχιτέκτονας-πολεοδόμος Αριστομένης Προβελέγγιος: «Μέσα από τη μορφή που διατηρεί κάθε πόλη, διαβάζεις τις αξίες, την παράδοση, τον πολιτισμό που τη δημιούργησε. Τα κίνητρα των ανθρώπων, τον σεβασμό ή την ασέβεια, το θάρρος ή τον εγωισμό αυτών που την κατοίκησαν και την κατοικούν». Ο Κώστας Π. Παντελόγλου αυτά επιχειρεί να καταγράψει στο βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας. Στις σελίδες του θα βρείτε ένα γαλαξία προσώπων, συμπεριφορών, στάσεων, πρακτικών· ένα σύνολο αγκυρών μνήμης, με έντονα βιωματικό χαρακτήρα. Όμως μόλις απομακρυνθεί κανείς λιγάκι απ’ το βίωμα, διακρίνει το ρόλο της πόλης στη διαμόρφωση των πολιτικών υποκειμένων που την κατοίκησαν, την αγάπησαν, τη μίσησαν, την ανέχτηκαν, την έζησαν. Και την ανοιχτή σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους, τους δρόμους και τις πλατείες…
Το υλικό του βιβλίου προκαλεί και ένα σημαντικό ερώτημα για το σήμερα: Αν οι μορφές του χώρου παράγουν τη συλλογική μας αντίληψη για την πραγματικότητα, τι σημαίνει να δημιουργείς ένα κτισμένο αστικό περιβάλλον που καθιστά τη μνήμη αόρατη ή υποταγμένη σε άλλους σκοπούς; Γιατί επικρατεί στις μέρες μας η επιθυμία να ξεφύγει κανείς από την πολιτική, γιατί ο χώρος της πόλης, και της δικής μας πόλης, εμφανίζεται ως μια αποπολιτικοποιημένη ζώνη όπου η μόνη επιτρεπτή δραστηριότητα είναι η κατανάλωση;
Για το Κ.Ι.ΝΕ.ΦΙΛ.
Παντελής Παντελόγλου
