Στο Τότε που ζούσαμε… ο Ασημάκης Πανσέληνος έχει σημειώσει σχετικά με τον τίτλο τα ακόλουθα:
“Ο μαρξισμός μένει πάντα η πληρέστερη θεωρία για την εξήγηση του κοινωνικού φαινομένου και του ανθρώπου στο πλαίσιο της κοινωνικής του ζωής, και σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Όμως καμμιά θεωρία δεν μπορεί να περιλάβει στο σύνολό της την ανθρώπινη περιπέτεια, εφ’ όσον μένει ακαθόριστο τελικά τι είναι ο άνθρωπος – εφ’ όσον οι θεωρίες έχουν συνέπεια και ο άνθρωπος είναι αντιφατικός. Πάντα είναι κάτι που του ξεφεύγει.
Ο φροϋντισμός, από την άλλη, όπως διαμορφώθηκε στον καιρό μας, δίνει και τούτος μια πειστική ερμηνεία του ανθρώπου στην ψυχολογική του δομή, υποταγμένη σε μια γενετική νομοτέλεια.
Από την άποψη αυτή (σκέφτομαι κάποτε) πως η πολιτική ελευθερία δεν είναι απλώς (και μόνο) το εποικοδόμημα μιας ωρισμένης κοινωνικής σχέσης, παρά είναι συνάμα η έκφραση αυτού του ίδιου του μαχητικού ενστίχτου του ανθρώπου, που στην κοινωνική του ζωή εξιδανικεύεται στην πάλη των ιδεών και της δίνει πνοή”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
