Όποιος ιχνηλατήσει το πεδίο της αυτοδιοικητικής επιστήμης, τις επιδόσεις της ιδιαίτερα των χρόνων του ’50 και του ’60, θα συναπαντηθεί ασφαλώς – και θα είναι καλό το συναπάντημά του – με τον Δημήτριο Κ. Ψαρό.
Στο γραφτό μου αυτό, εδώ στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”, δεν έχω πρόθεση ν’ αναφερθώ στο σύνολο του επιστημονικού του έργου, ούτε καν στο σύνολο της επιστημονικής εκ μέρους του διαπραγματεύσεως ζητημάτων της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως, ούτε φυσικά σε δικά μου δημοσιεύματα και εργασίες για τον Δημήτριο Κ. Ψαρό και το έργο του – έχω την πρόθεση απλώς να ανασύρω από την λήθη έναν κορυφαίο της αυτοδιοικητικής επιστήμης.
Ο Δημήτριος Κ. Ψαρός, όντας πάρεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, υπήρξε εισηγητής στο Τέταρτο Συνέδριο των Πόλεων της Ελλάδος, που συνήλθε φθίνοντος του μηνός Νοεμβρίου του έτους 1951.
Είχαν προηγηθεί: ο τερματισμός του εμφυλίου πολέμου στο τέλος Αυγούστου 1949, βουλευτικές εκλογές στις 5 Μαρτίου 1950 και δημοτικές-κοινοτικές εκλογές στις 15 Απριλίου 1951, 17 χρόνια μετά τις προηγούμενες της 11ης Φεβρουαρίου 1934, ενώ η Ένωση των Δήμων και Κοινοτήτων της Ελλάδος είχε καταργηθεί με μια από τις πρώτες πράξεις της Γερμανικής Κατοχής – βλ. το Ν.Δ. υπ’ αριθ. 71 της 17ης Μαΐου 1941 “περί καταργήσεως της Ενώσεως των Δήμων και Κοινοτήτων της Ελλάδος”, Εφημερίς της Κυβερνήσεως, Τεύχος Α’, Αρ. Φύλλου 172 της 23ης Μαΐου 1941 και δεν είχε ακόμη επανασυσταθεί. Το Τέταρτο Συνέδριο των Πόλεων της Ελλάδος συνήλθε με πρόσκληση του Δημάρχου Αθηναίων Κώστα Κοτζιά, την κυβέρνηση μετά από νέες βουλευτικές εκλογές στις 9 Σεπτεμβρίου 1951 είχαν συγκροτήσει η ΕΠΕΚ και το Κόμμα των Φιλελευθέρων με πρωθυπουργό τον Νικόλαο Πλαστήρα, ενώ μόλις είχαν κάνει την εμφάνισή τους ο Ελληνικός Συναγερμός του Αλέξανδρου Παπάγου και η ΕΔΑ με επικεφαλής τον παλαίμαχο και νουνεχή πολιτικό Γιάννη Πασαλίδη, η δε Αμερικανική Αποστολή ήταν πανταχού παρούσα.
Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες ο Δημήτριος Κ. Ψαρός εισηγήθηκε στο Τέταρτο Συνέδριο των Πόλεων της Ελλάδος περί των συγχρόνων προβλημάτων της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως εν Ελλάδι. Σε πάνω από 70 πυκνοτυπωμένες σελίδες, ανατέμνοντας της Ελληνικής κοινωνίας την κατάσταση, ανακεφαλαιώνοντας την αιώνων παρουσία της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως στον Ελληνικό χώρο, εδραζόμενος σε πλούσια και υψηλού επιπέδου βιβλιογραφία εκλεκτών Ελλήνων και ξένων επιστημόνων, σκιαγράφησε Τοπική Αυτοδιοίκηση άξια του ονόματός της, με πρωτοτυπία σκέψεως και διορατικότητα, διαθέτων γνώση εξαιρετική του οικονομικοκοινωνικού βίου στην Ελλάδα, των πολιτικών της δεδομένων καθώς και εκείνων άλλων χωρών, μα και πίστη βουνό στην αξία της προχωρημένης Δημοκρατίας.
Αργότερα, μετά την επανασύσταση της Κεντρικής Ενώσεως των Δήμων και Κοινοτήτων της Ελλάδος, επανεκδόθηκε (από το φθινόπωρο του έτους 1953) και το επίσημο όργανο των Δήμων και Κοινοτήτων της Ελλάδος, δηλαδή η “Επιθεώρησις της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως”, διευθυνόμενη μεν από τον Διευθυντή της Κεντρικής Ενώσεως των Δήμων και Κοινοτήτων της Ελλάδος Πάνο Χαλδέζο, ξεχωριστό παράγοντα της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως και πνευματικό άνθρωπο, με την επιστημονική ωστόσο επιμέλεια και συνδρομή του Δημητρίου Κ. Ψαρού – και με σκοπό να ασχοληθεί “με την θεωρητικήν έρευναν και την πρακτικήν εξέτασιν των προβλημάτων της Δημοτικής και Κοινοτικής Ζωής” και να θέσει στην διάθεση των Δήμων και Κοινοτήτων και των ασχολουμένων με την Τοπική Αυτοδιοίκηση “άπαντα τα σχετικά προς αυτήν στοιχεία τα οποία η Κεντρική Ένωσις Δήμων και Κοινοτήτων θα συγκεντρώνει είτε δι’ ιδίων μέσων, είτε αρυόμενη αυτά εκ των ομοίων Οργανώσεων Ευρώπης και Αμερικής, μεθ’ ων συνεργάζεται αύτη”.
Η “Επιθεώρησις της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως”, από της επανεκδόσεώς της το φθινόπωρο του 1953, εκδιδόταν τα πρώτα χρόνια κατά δίμηνο σε ογκώδη τεύχη εκατοντάδων πυκνοτυπωμένων σελίδων το καθένα, εν πολλοίς και διπλής στήλης. Τα επόμενα χρόνια, και επί δεκαετίες έκτοτε, εκδιδόταν κατά μήνα όχι βεβαίως σε ογκώδη τεύχη εκατοντάδων σελίδων το καθένα, αλλά πάντως σε τεύχη επαρκούς αριθμού σελίδων εκάστοτε προς εκπλήρωσιν της αποστολής της.
Οι σελίδες της “Επιθεωρήσεως της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως” των χρόνων του ’50 και του ’60, έχουν φιλοξενήσει σειρά μελετών και του Δημητρίου Κ. Ψαρού επί ζητημάτων καίριας σημασίας για τους Δήμους και τις Κοινότητες, τον θεσμό της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως, με την υπογραφή του ή και όχι. Επί των τοποθετήσεων και των εγγράφων της Κεντρικής Ενώσεως των Δήμων και Κοινοτήτων της Ελλάδος, το έμπειρο μάτι του μελετητή των δημοτικών και κοινοτικών ζητημάτων, των αυτοδιοικητικών πραγμάτων, αναγνωρίζει και την δική του συμβολή.
Ο Δημήτριος Κ. Ψαρος, και ως Σύμβουλος της Επικρατείας και Καθηγητής του Δημοσιονομικού Δικαίου στην Ανωτάτη Βιομηχανική Σχολή Πειραιώς, δεν παρέλειψε να προσφέρει την επιστημονική του υποστήριξη στους Δήμους και στις Κοινότητες της Ελλάδος. Και ως εισηγητής στα Συνέδριά τους, και ως μέλος επιτροπών μικτής συνθέσεως (κυβερνητικής αυτοδιοικητικής και επιστημονικής εκπροσωπήσεως), εισηγητικών περί του πρακτέου όσον αφορά την αντιμετώπιση των προβλημάτων των Δήμων και Κοινοτήτων, ο Δημήτριος Κ. Ψαρός πάντοτε εμπνεόταν από το όραμα ουσιώδους ρόλου της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως στον οικονομικοκοινωνικό και πολιτικό βίο της Ελλάδος.
Η συνταγματική κατοχύρωση της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως, ο Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων, τα έσοδα των Δήμων και Κοινοτήτων, το ζήτημα της φορολογικής τους εξουσίας, η πιστωτική τους εξυπηρέτηση, η επιχειρηματική τους δραστηριότητα, η ιδιοποίηση αρμοδιοτήτων και πόρων της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως από ποικιλώνυμους Οργανισμούς και Επιχειρήσεις, τα οικονομικά και η διοίκηση των μεγάλων πληθυσμιακών συγκεντρώσεων, η κατάσταση της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως στις Χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ, οι επιπτώσεις επί της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως εκ της πορείας προς την Ευρωπαϊκή ενοποίηση, απετέλεσαν αντικείμενα επιστημονικής διαπραγματεύσεως του Δημητρίου Κ. Ψαρού.
Στο τέλος του γραφτού μου αυτού στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” θέλω να υπογραμμίσω τούτο: ασφαλές κριτήριο ειλικρινείας κάποιου αλλά και της γνώσεως περί τα αυτοδιοικητικά είναι η στάση του, συν τοις άλλοις φυσικά, απέναντι στον Δημήτριο Κ. Ψαρό και το περί Τοπικής Αυτοδιοικήσεως έργο του. Ασυνεπής και όχι συνεπής πρέπει να λογαριάζεται κάθε προσπάθεια περί τα αυτοδιοικητικά όταν είτε αγνοεί είτε παρακάμπτει την γεμάτη επιστημοσύνη συμβολή του Δημητρίου Κ. Ψαρού για την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Κώστας Π. Παντελόγλου
