Γεννημένος στη Σμύρνη το 1913, απέθανε πλήρης ημερών ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος. Στον ηλεκτρονικό Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας έχω ήδη καταχωρήσει αναφορά σε έργα του. Αναφορά σε δημοσιεύματά του έχω κάνει και στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας ως έκδοση ιστορίας, παιδείας και πολιτισμού.
Τώρα θα καταχωρήσω σε δύο μέρη μια ομιλία του για το Μικρασιατικό Ελληνισμό. Έχουν περάσει πάνω από 30 χρόνια από τότε που έκανε αυτή την ομιλία ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος· ας τη μελετήσουν με προσοχή όλοι όσοι επιθυμούν να αναφέρονται στο Μικρασιατικό Ελληνισμό.
“Ο Μικρασιατικός Ελληνισμός”, ξεκίνησε την ομιλία του ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, “έχει απειροδύναμο ιστορικό μέγεθος, με προεκτάσεις οικουμενικής σημασίας”.
Και συνέχισε:
“Άρχισε να σχηματίζεται γύρω στα 1100 π.Χ. Εξοντώθηκε βάρβαρα στα 1922 μ.Χ., με τον σφαγιασμό δηλαδή ή την εκρίζωση της τελευταίας γενεάς των Μικρασιατών Ελλήνων από τις πανάρχαιες εστίες τους. Απομένει όμως ζωντανή πάντοτε, ως παράδοση εμπνευστική, η πνευματική μεγαλουργία του, καθώς και η ηθική ακτινοβολία του.
Εμείς τώρα εδώ, … αναπολούμε σε αχνή έστω παράσταση, τα κλέη και τα πάθη των ανθρώπων, τον πλούτο και το κάλλος των εδαφών, τις μεγάλες στιγμές δημιουργίας, τις καθημερινές παραγωγικές επιδόσεις, τις ηθικές εξάρσεις και τις πνευματικές ανατάσεις, τις ημέρες ευτυχισμένης ζωής και τις ώρες τραγικής δοκιμασίας, που στο σύνολό τους αποτελεί την τρισχιλιόχρονη ιστορική σύσταση του Μικρασιατικού Ελληνισμού.
Στα σύνορα της ιστορίας και του θρύλου διαφαίνεται η μεγαλουργία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, από την αρχαιότατη εγκατάστασή τους στις ακτές αλλά και στην εγγύς ενδοχώρα της έως τα χρόνια που άρχισε η επίμονη καταδρομή τους από τους Λυδούς πρώτα και τους Πέρσες ύστερα. Είναι η εποχή, που η φιλοπονία και η ευτολμία των πρωτοπόρων αυτών Ελλήνων, με την άοκνη καλλιέργεια της εύφορης γης τους, και με την εκπληκτική εμποροναυτική δράση τους, και με τις ιδρύσεις μακρινών αποικιών, δημιούργησαν τις οικονομικές προϋποθέσεις της ευμάρειας και της άλλης ευδαιμονίας τους. Είναι η εποχή, που από τους πρωτοπόρους αυτούς Έλληνες βλάστησε ακμαία η ποίηση, δημιουργήθηκε η φιλοσοφία και η επιστήμη, διαπλάστηκε η πολιτική δημοκρατία.
Και ακολουθεί περίοδος της Ιστορίας του Μικρασιατικού Ελληνισμού, κατάμεστη από ηρωισμούς και τραγωδίες, στους απεγνωσμένους αμυντικούς αγώνες εναντίον Λυδών και Περσών. Κορυφαίες στιγμές είτε φάσεις της: η καταστροφή της Σμύρνης από τους Λυδούς ύστερ’ από ηρωικοτάτη μέχρις εσχάτων αντίσταση των Σμυρναίων, γεγονός που συγκλόνισε την Ελλάδα στα πρώτα χρόνια του έκτου π.Χ. αιώνα· έπειτα, η συγκλονιστική επίσης για τους Έλληνες άλωση της Μιλήτου από τους Πέρσες και τους Φοίνικες, στα πρώτα χρόνια του πέμπτου π.Χ. αιώνα, ύστερ’ από εξάχρονο εθνικο-απελευθερωτικό αγώνα των Ιώνων, θλιβερά παραμελημένο στην ιστορική μνήμη του Έθνους.
Και στους άμεσα επόμενους αιώνες άλλες δραματικές περιπέτειες για τους Έλληνες της Ιωνίας και της Αιολίδας, της Μυσίας και του Πόντου, απότοκες της γεωπολιτικής προπάντων δυστοπίας, έως την σταθεροποίηση της Ρωμαϊκής επάνω τους κυριαρχίας.
Μέσα από την δίνη των πολεμικών τότε και πολιτικών είτε και άλλων κοινωνικών περιπετειών και δοκιμασιών, παρήγορη προβάλλει η άνθιση των γραμμάτων και των επιστημών στην Πέργαμο και στην Σμύρνη και σε άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας, από τα πρώτα Ελληνιστικά χρόνια έως τους πρώτους αιώνες της Ρωμαιοκρατίας.
Επακολουθούν, στους επόμενους αιώνες της ιστορίας του Μικρασιατικού Ελληνισμού, η εμπέδωση της ηθικότητας, ως συναισθήματος προπάντων αλληλεγγύης προς τον πλησίον, και η εμβάθυνση της θρησκευτικότητας, ευσέβειας προπάντων αναβλυστής από τα βάθη της ψυχής, επιτευγμένες με βάση την χριστιανική πίστη, και διατηρημένες εξάλλου έως τον εικοστό αιώνα.
Στα χρόνια της ακμής του Βυζαντίου οι χριστιανικοί αυτοί πληθυσμοί της Μικράς Ασίας, ή έστω αυτοί κατ’ εξοχήν, τρέφουν και στηρίζουν και προασπίζουν την Αυτοκρατορία· και με τον καθημερινό μόχθο τους, με τον ηρωισμό και την καρτερία τους, με την έμπρακτη φιλανθρωπία τους, επιτελούν το μέγα έπος του χριστιανικού ανθρωπισμού. Στους αιώνες έβδομο, όγδοο και ένατο, βρίσκεται μάλλον στις επαρχίες της Μικράς Ασίας ή και στις επαρχίες της Μακεδονίας και της Θράκης το κέντρο βάρους του Ελληνισμού. Από Έλληνες της Μικράς Ασίας μάλιστα επανορθώθηκε η τότε δημογραφική συρρίκνωση του Ελληνισμού σε περιοχές της κυρίως Ελλάδος.
Και ύστερα, στους αιώνες της Τουρκοκρατίας, οι Έλληνες της Μικράς Ασίας δείχνουν πάλι, έστω με άλλο τρόπο, την ηθική μεγαλοσύνη τους: με την κατανυκτική προσήλωση προς τα κειμήλια της εθνικής αυτογνωσίας, γλώσσα, γράμματα, θέσμια, ήθη με την κρυφή επίγνωση εξαίσιας ιστορικής αποστολής του Γένους, ομόλογης προς την αρχαία μεγαλουργία του, και με την θερμουργό πίστη για μελλούμενη αναγέννηση της ελεύθερης Πολιτείας του, όπως και με την πρόθυμη ανάλωση οικονομικών αγαθών τους για να συμβάλουν σε κοινοτικά έργα φιλαλληλίας και στην συντήρηση και προαγωγή της Ελληνικής παιδείας.
Από τις δύο τελευταίες δεκαετίες του δέκατου όγδοου έως τις δύο πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα και παρά τους κατατρεγμούς ή και τις σφαγές και άλλες διώξεις κάποτε, όπως το 1821 προπάντων, ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, ιδιαίτερα των δυτικών ακτών της, παρουσιάζει εξαίρετες επιδόσεις, και στην οικονομία και στο πολιτιστικό πεδίο και στην ανθρώπινη αλληλεγγύη, ώστε να προκαλεί την εκτίμηση και τον θαυμασμό των Ευρωπαίων”.
Τελειώνει εδώ το πρώτο μέρος της καταχώρησης με το σημερινό τίτλο. Θα ακολουθήσει, πάλι εδώ, στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας, το δεύτερο μέρος.
Κώστας Π. Παντελόγλου
