Καταχωρώ τώρα εδώ, στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας, και το δεύτερο μέρος του κειμένου του τίτλου:
“Και όταν τον Αύγουστο 1922 επήλθε η Καταστροφή, τα ξεριζωμένα βλαστάρια του Μικρασιατικού Ελληνισμού, όσα περισώθηκαν από τη συμφορά, μεταφυτεύθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ελλάδα και ρίζωσαν βαθειά και βλάστησαν θαλερά στα εδάφη της. Ο απολογισμός του εποικισμού των προσφύγων υπήρξε και υπάρχει θετικότατος. Με τη συμβολή των προσφύγων η εθνική σύνθεση του πληθυσμού της χώρας ακεραιώθηκε, η γεωργία, η βιοτεχνία, η βιομηχανία, το εμπόριο αναπτύχθηκαν σε ρυθμούς αφάνταστους πριν, η παιδεία, οι επιστήμες, τα γράμματα και οι καλές τέχνες ενισχύθηκαν έξοχα.
Εξάλλου, όμως, είναι τεράστιες οι αρνητικές συνέπειες της συμφοράς του 1922 για το μέλλον του Ελληνισμού σε μακροδιάστατη προοπτική.
Ας μας παρηγορεί όμως η κατορθωμένη από την αρχαιότητα κρίσιμη συμβολή του Μικρασιατικού Ελληνισμού στην προαγωγή του ανθρώπινου γένους.
Η απελευθέρωση του ανθρώπινου πνεύματος από τα δεσμά των προλήψεων και δεισιδαιμονιών και φαντασιώσεων, η απαλλαγή του δηλαδή από τον πέπλο της μαγείας και από την αχλύ του μύθου, που συσκότιζαν είτε θόλωναν τον λογισμό του ανθρώπου, συντελέσθηκε ή έστω εγκαινιάσθηκε αποφασιστικά στην Ιωνία του έκτου π.Χ. αιώνα, προπάντων από τους τρεις Μιλήσιους φιλοσόφους, τον Θαλή, τον Αναξίμανδρο και τον Αναξιμένη, αλλά και συνεχίσθηκε στην Έφεσο με τον Ηράκλειτο και ταυτόχρονα σχεδόν στο Ιταλιώτικο παρέκταμα της Ιωνίας, την Ελέα, με τον Κολοφώνιο Ξενοφάνη και τους Ελεάτες Παρμενίδη και Ζήνωνα, και ύστερα στο Θρακικό παρέκταμα της Ιωνίας, τα Άβδηρα, με τον Λεύκιππο και τον Δημόκριτο ή και τον Πρωταγόρα.
Σύνδρομα όμως προς την φιλοσοφία γεννήθηκε στην Ιωνία, είτε πρόβαλε καθαρή από εξω-λογικές περιπλέξεις, η επιστήμη, που έφτασε να γιγαντωθεί στους νεότερους χρόνους και να προσδιορίζει τον βίο της ανθρωπότητας. Οι τρεις Μιλήσιοι φιλόσοφοι υπήρξαν και σπουδαίοι για την εποχή τους επιστήμονες, καθώς επίσης ο Δημόκριτος υπήρξε και μέγας επιστήμων. Ολίγον πρεσβύτερός του ο Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό ή και πριν από αυτόν ακόμη ο Μιλήσιος Εκαταίος εγκαινίασαν την Ιστορία ως επιστήμη, στην Ευρώπη τουλάχιστον.
Μικρασιάτες όμως υπήρξαν όχι μόνο οι πρώτοι αυτοί επιστήμονες και φιλόσοφοι. Η λαμπαδηφορία του πνεύματος επάνω στη Μικρασιατική γη είτε από ξενιτεμένα τέκνα της δεν έπαυσε και στους επόμενους αιώνες. Ο Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος, φιλόσοφος τολμηρός και αυτός, είχε φέρει τη φιλοσοφία στην κοινωνία των Αθηνών, και προετοίμασε το έδαφος για τις φιλοσοφικές επιδόσεις του Σωκράτους και των Σωκρατικών, άρα και του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους.
Οι δύο εταίροι του Πλάτωνος, που διηύθυναν την Ακαδημία στη διάρκεια των απουσιών του, διορισμένοι από αυτόν, ήταν και οι δύο Μικρασιάτες:ο μεγαλοφυής Εύδοξος από την Κνίδο και ο πολυμαθέστατος Ηρακλείδης από τον Πόντο. Επίλεκτος επίσης εταίρος του Πλάτωνος και δεύτερος διάδοχός του ως Σχολάρχης της Ακαδημίας ήταν κι αυτός Μικρασιάτης: ο Ξενοκράτης από τη Χαλκηδόνα. Μικρασιάτης επίσης ήταν ο πέμπτος διάδοχος του Πλάτωνος και ανανεωτής θεωρούμενος της Ακαδημίας, ο Αρκεσίλαος από την Αιολία.
Στην Τρωάδα της Μικρασίας έδρασε για πρώτη φορά ως αρχηγός Σχολής ο φιλόσοφος Αριστοτέλης, φιλοξενημένος και πλαισιωμένος από Έλληνες της περιοχής, μαθητές παλαιούς του Πλάτωνος. Και στη γη της Τρωάδας έμειναν φυλαγμένα τα χειρόγραφα των έργων του Αριστοτέλους επί δύο αιώνες. Μικρασιάτης από τη Λάμψακο ήταν και ο δεύτερος διάδοχος του Αριστοτέλους στη Σχολαρχία, ο Στράτων. Εκτός όμως από το Στράτωνα, Μικρασιάτες επίσης είναι και ο τρίτος Σχολάρχης της Περιπατητικής Σχολής, ο Λύκων από την Τρωάδα, και ο πέμπτος Σχολάρχης της ο Κριτόλαος από τη Λυκία, και ο έβδομος Σχολάρχης της ο Έρμιππος ο Σμυρναίος.
Αλλά και από τους Επικούρειους φιλοσόφους, δύο εγγύτατοι προς τον Επίκουρο είναι και αυτοί Μικρασιάτες: ο Μητρόδωρος ο Λαμψακηνός και ο Κολώτης ο Λαμψακηνός.
Μικρασιάτης ήταν, από τη Σινώπη του Πόντου, και ο περίφημος Διογένης ο Κυνικός.
Μικρασιάτες επίσης ήταν ο δεύτερος και ο τρίτος διάδοχος του Ζήνωνος στη Σχολαρχία της Στοάς: ο Κλεάνθης από τη Τρωάδα, και ο κατ’ εξοχήν φιλόσοφος μεταξύ των Στωϊκών, ο Χρύσιππος από την Κιλικία. Και άλλοι όμως εκπρόσωποι της Αρχαίας Στοάς ήταν Μικρασιάτες, όπως ο Άρατος από τη Κιλικία, ο Διονύσιος από την Ηράκλεια του Πόντου, και οι τρεις από τη Ταρσό της Κιλικίας: Ζήνων ο Ταρσεύς, Αντίπατρος ο Ταρσεύς και Αρχίδημος ο Ταρσεύς.
Εξάλλου πολυάριθμοι στους Ελληνιστικούς χρόνους ήταν οι επιστήμονες και οι ρήτορες που γεννήθηκαν ή έδρασαν γόνιμα στις πόλεις της Μικράς Ασίας. Διαπρεπέστεροι από τους επιστήμονες είναι ο Θέων ο Σμυρναίος έξοχος μαθηματικός, ο Ζηνόδοτος ο Εφέσιος κορυφαίος στην Αλεξάνδρεια φιλόλογος, ο Κράτης από τη Κιλικία κορυφαίος στην Πέργαμο φιλόλογος, και προ πάντων ο Ίππαρχος από τη Νίκαια της Βιθυνίας, ο σπουδαιότερος αστρονόμος της Ευρώπης έως τότε και ίσως όχι μόνο έως τότε. Διάσημοι επίσης υπήρξαν οι Μικρασιάτες ρήτορες: Ηγησέας από τη Μαγνησία του Σιπύλου, Μύρων από την Πριήνη, Ξενοκλής από το Αδραμύττιον, και οι δύο Απολλώνιοι, ο Μαλακός και ο Μόλων, από την Καρία, ο δεύτερος δάσκαλος στη ρητορική του μεγάλου Ρωμαίου ρήτορος Κικέρωνος και του μεγάλου Ρωμαίου πολιτικού Καίσαρος.
Μικρασιάτης ήταν ακόμη, από την Πέργαμο, και ο μέγας ιατρός και φιλόσοφος Γαληνός, ο μέγιστος ύστερ’ από τον Ιπποκράτη ιατρός της Αρχαιότητας.
Ανεξάντλητος όμως είναι ο κατάλογος των Μικρασιατών εκπροσώπων του Ελληνικού πνεύματος, που με Γενάρχη τον Όμηρο άλλωστε, υπήρξαν οι σκαπανείς της παιδείας των λαών της Ευρώπης και οι πρωτοπόροι της πνευματικής δημιουργίας, της προσδιοριστικής ακόμη και σήμερα του πολιτισμού της Οικουμένης.
Διστάζω, ήδη, να υπομνήσω έστω απλώς, τους Ελληνικά θρεμμένους λειτουργούς της χριστιανικής πνευματικότητας, όσοι επάνω στο έδαφος της Μικράς Ασίας, από τη Σμύρνη έως την Καισάρεια της Καππαδοκίας, από τη Νίκαια έως την Τραπεζούντα, διακόνησαν ευλαβικά, γνήσια και με ηθική έξαρση, την θεολογία και τη φιλοσοφία για την υθική σωτηρία και την υπαρξιακή λύτρωση του ανθρώπου. Σημειώνω απλώς τη θετική συμβολή της Βυζαντινής λογιωσύνης, Μικρασιατικής σε μέγα βαθμό, και για την ανάπτυξη του Νεοελληνικού ανθρωπισμού και για τη διάπλαση του ανθρωπισμού της Ευρώπης.
Δικαιωματικά υποστηρίξαμε ότι η πνευματική ανταύγεια του Μικρασιατικού Ελληνισμού, έμμεσα έστω, απλώνεται ακόμη στην πολιτισμένη Ανθρωπότητα.
… ως θησαυρός αξιών και ως πηγή εμπνεύσεων ο Μικρασιατικός Ελληνισμός είναι ζωντανός πάντοτε, και μάλιστα ύστερ’ από τις φλόγες της Σμύρνης καθαγιασμένος και άχραντα ωραίος στη μνήμη του Έθνους”.
Τελειώνει εδώ το δεύτερο μέρος και η όλη ομιλία του Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου, ομιλία εναρκτήρια σε εκδήλωση της “Ενώσεως Σμυρναίων”, που έλαβε χώραν 9 και 10 Νοεμβρίου 1984.
Κώστας Π. Παντελόγλου
