Άλλη φορά εδώ, στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”, θα αναφερθώ στον άθλο των Ελλήνων αρχαιολόγων προς σωτηρίαν των αρχαιοτήτων μας, άθλο που έλαβε χώραν από την πρώτη κιόλας ημέρα της κήρυξης του Πολέμου από τον Ιταλικό φασισμό και επί εξάμηνο περίπου μέχρι την κατάρρευση του μετώπου με την επίθεση και του Γερμανικού ναζισμού – ο άθλος των Ελλήνων αρχαιολόγων συνίστατο στο ότι οι προγονικοί μας θησαυροί βρήκαν καταφύγιο στο ελληνικό χώμα και με την αποφασιστική τους στάση πέτυχαν να κρατήσουν την κατάσταση στα χέρια τους ως προς αυτό, μη αφήνοντας τους Γερμανούς να πάρουν στην κατοχή τους τις αρχαιότητες αυτές ξεχώνοντάς τες.
Όμως έναν ολόκληρο τόμο, που εκδόθηκε μεταπολεμικά από το Κράτος, γεμίζουν οι ενέργειες που δείχνουν πώς συμπεριφέρθηκε ο Γερμανικός ναζισμός και ο Ιταλικός φασισμός στην αρχαία μας κληρονομιά τα χρόνια της Κατοχής – σαν δείγμα καταχωρώ αμέσως παρακάτω μερικές περιπτώσεις, που τις αντλώ από σχετικό δημοσίευμα του καλού περιοδικού γραμμάτων και τεχνών “Επιθεώρηση Τέχνης”:
“Οι Γερμανοί αξιωματικοί απέκτησαν παράνομα ένα θαυμάσιο μαρμάρινο κεφάλι γυναίκας του 4ου αιώνα, και το χάρισαν στον στρατάρχη Λιστ, που το πήρε μαζί του.
Οι στρατοί Κατοχής έκλεψαν από παντού. Από όλες τις ανασκαφές που έκαναν παντού στην χώρα, παρά τα διεθνή νόμιμα, συγκέντρωσαν τα ευρήματα στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και τελικά κανείς δεν έμαθε ούτε τι βρέθηκε ούτε τι απέγιναν τα ευρήματα.
Στον Σκαραμαγκά οι κατακτητές βρήκαν μυκηναϊκούς τάφους κι έκλεψαν τα αγγεία που βρέθηκαν σ’ αυτούς. Στην Βούλα και στην Βάρη βρήκαν αρχαία όταν εκτελούσαν στρατιωτικά έργα και τα κράτησαν. Διέρρηξαν Μουσεία στο Κορωπί, στην Κερατέα και στην Ελευσίνα κι έκλεψαν αρχαία. Από την Αίγινα ο Γερμανός αρχαιολόγος Βέλτερ έκλεψε πέντε κιβώτια γεμάτα αρχαιότητες. Οι κατακτητές έκλεψαν ακόμα διάφορα αντικείμενα από το Μουσείο των Μεγάρων, ρήμαξαν κυριολεκτικά τις περίφημες συλλογές του Μουσείου των Θηβών. Έκλεψαν θησαυρούς από τα Μουσεία του Γαλαξιδιού, της Τανάγρας, της Χαιρώνειας, της Ερέτριας, της Κορίνθου, της Θεσσαλονίκης, της Ποτίδαιας, της Κομοτηνής. Οι περίφημες συλλογές των Μουσείων της Σάμου και της Κρήτης έπαθαν πραγματική πανωλεθρία απ’ τις αρπακτικές διαθέσεις των κατακτητών.
Έκλεψαν θησαυρούς από το Κορωπί, την Κερατέα, την περιοχή της Βραώνας, τα Μέγαρα, τις Θήβες, λεηλάτησαν το Ασκληπιείο της Παλαιάς Κορίνθου, και τα Μουσεία της. Έκλεψαν επίσης από το Άργος, το Ναύπλιο, την Πάτρα, τα Κύθηρα, την Ολυμπία, τον Αλμυρό, την Καστοριά, την Σάμο, την Μύκονο, την Σίφνο, την Δήλο, την Κρήτη (κυρίως την Ιεράπετρα και την Σητεία).
Σε πολλές περιπτώσεις για να ξεφύγουν τον έλεγχο των Ελληνικών αρχαιολογικών κύκλων που προσπαθούσαν να κρατούν κάτω από τον έλεγχό τους τις Ελληνικές αρχαιότητες οι Γερμανοί παραβαίνοντας τα διεθνή νόμιμα έβαζαν όχι μόνο αρχαιολόγους αλλά και απλούς μηχανικούς και έκαναν αυθαίρετες ανασκαφές και κρατούσαν τα ευρήματα που βρίσκονταν. Έτσι ο αρχαιολόγος Βέλτερ έκανε ανασκαφές χρησιμοποιώντας Γερμανούς στρατιώτες στην Αίγινα, στον ναό της Αφροδίτης. Το 1941-1942 οι αρχαιολόγοι Λάουφερ και Χάρτνερ έκαναν ανασκαφές γύρω απ’ την Χαλκίδα. Ο Λάουφερ έκανε ανασκαφές και στην Κωπαΐδα. Κοντά στην Τιθορέα βρήκαν είκοσι αρχαίους τάφους και κράτησαν οι ίδιοι τα ευρήματα. Τέτοιες παράνομες ανασκαφές ενήργησαν Γερμανοί και Ιταλοί και στην Λακωνία, στην Άρτα, στην Ζάκυνθο, στην Παραμυθιά, στην Νέα Αγχίαλο, στην Λάρισα, στον Βόλο, στην Θεσσαλονίκη, στην Βεργίνα Βεροίας. Ο Γερμανός Διοικητής Φρουράς Κρήτης διέταξε και έγιναν κανονικές ανασκαφές, χωρίς άδεια του Υπουργείου, υπό την διεύθυνση του αρχαιολόγου Ματς. Οι ανασκαφές έγιναν κυρίως στα 1942 σε πολλούς αρχαιολογικούς χώρους και τα ευρήματα τα κράτησαν οι Γερμανοί.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ανασκαφών στην Μεσσαρά της Κρήτης, το φθινόπωρο του 1942 από τον Γερμανό αρχαιολόγο Σεργκεντόρφερ. Επί δύο μήνες ανέσκαψαν έναν κυκλικό τάφο μινωϊκού συνοικισμού. Οι Ελληνικές αρχαιολογικές αρχές διαμαρτυρήθηκαν, θύμησαν στους Γερμανούς ότι προ του Πολέμου απήλαυαν της ευνοίας του νόμου και τους έλεγαν πως ο τάφος της Μεσσαράς ήταν γνωστός στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, αλλά δεν είχε προφτάσει να ανασκαφεί ακόμα. Ο Σένεμπεκ επέστρεψε το έγγραφο με τον ισχυρισμό πως οι Γερμανοί δεν είναι υποχρεωμένοι να ζητούν άδεια και πως οι Ελληνικές αρχές έπρεπε να το πάρουν πίσω για να μην αναγκαστεί να απαντήσει με πολύ τραχύ τρόπο. Ο Α. Κεραμόπουλος όμως αρνήθηκε να παραλάβει το έγγραφο που επιστρεφόταν, με την αιτιολογία ότι είχε την υπογραφή του υπουργού. Ο Σένεμπεκ έστειλε τότε το έγγραφο στον Λογοθετόπουλο κι αυτός το δέχτηκε, παρόλο που είχε πρωτοκολληθεί από τους Γερμανούς! Αργότερα ο Σένεμπεκ δικαιολογούσε τους στρατιωτικούς που έκαναν ανασκαφές λέγοντας ότι κάνουν έργα πολιτισμού, ενώ ο καθηγητής Μπαίρινγκερ δικαιολόγησε την κατάσταση με το επιστημονικό ενδιαφέρον των στρατιωτικών και θύμισε τον Ναπολέοντα που έκανε ανασκαφές στην Αίγυπτο και τους Έλληνες στην Μικρά Ασία (Έφεσσο!). Ο Α. Κεραμόπουλος τους απάντησε όπως τους χρειαζότανε.
Ατέλειωτη η σειρά των καταστροφών που έκαναν οι στρατοί Κατοχής στις αρχαιότητες στην Ελλάδα. Και φυσικά δεν σεβάστηκαν ούτε την Ακρόπολη. Οι Γερμανοί στρατιώτες και αξιωματικοί έκοβαν κομμάτια από γλυπτά, κιονόκρανα κλπ. Οι Ιταλοί πάλι είχαν την μανία να σκαλίζουν στα μνημεία της Ακρόπολης τα ονόματά τους που μένουν ακόμα ως τα σήμερα. Οι Ιταλοί έχτισαν πάνω στην Ακρόπολη βάθρα προβολέων. Από τις 14.11.1941 ως τις 14.4.1942 απαγορευόταν στους Έλληνες να μπαίνουν στην Ακρόπολη. Ο Κράϊκερ δικαιολογούσε τις φθορές και το ότι οι Γερμανοί είχαν καταντήσει τον Παρθενώνα αποχωρητήριο! Όμως οι Ιταλοί προξένησαν τις μεγαλύτερες φθορές στον Ιερό Βράχο. Μετέφεραν πυρομαχικά, όλμους, αντιαεροπορικά κλπ. πάνω στην Ακρόπολη. Μέσα στο Μουσείο εγκατέστησαν πλυντήριο, μαγειρείο κλπ. Άναβαν φωτιές που μουτζούρωναν τα μνημεία και έκαναν τις ανάγκες τους κατά προτίμηση στον Παρθενώνα και τα Προπύλαια. Ιταλοί στρατιώτες φωτογραφίζονταν ανεβασμένοι πάνω στο Ερέχθειο και έχοντας αγκαλιασμένες τις Καρυάτιδες! Τέλος ήταν πάντα καταφανή πάνω στην Ακρόπολη τα ίχνη από τα όργια που γίνονταν εκεί τα βράδυα. Οι Γερμανοί εγκατέστησαν πάνω στην Ακρόπολη τον Ιούλιο του 1941 αντιαεροπορικό πυροβολικό κι επειδή ύστερα από έντονες διαμαρτυρίες των Ελλήνων αρχαιολόγων αναγκάστηκαν να το αποσύρουν έβαλαν τους Ιταλούς να εγκαταστήσουν δικά τους αντιαεροπορικά πυροβόλα. Οι Ελληνικές αρχαιολογικές υπηρεσίες έσπευσαν να διαμαρτυρηθούν πάλι, έντονα θυμίζοντας πως με τον τρόπο αυτό μπορούσε και η Ακρόπολη να γίνει θέατρο πολέμου και να πάθει ανεπανόρθωτες καταστροφές. Όμως τα αντιαεροπορικά απομακρύνθηκαν μόνο στο τέλος Φεβρουαρίου 1942.
Απίθανη είναι η σειρά των καταστροφών που έγιναν από τους στρατούς Κατοχής. Όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι γνώρισαν την πολιτιστική διάθεση του φασισμού (και του ναζισμού). Τα κατορθώματά τους στο Σούνιο, στην Ελευσίνα, στην Τανάγρα, Ερέτρια, Κόρινθο, Μυκήνες, Τύρινθα, Ολυμπία, τα Μετέωρα, Καστοριά, Θεσσαλονίκη, Νάξο, σ’ ολόκληρη την Κρήτη μιλούν με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο για το τι σκοτάδι περίμενε την ανθρωπότητα αν νικούσαν οι φασίστες (και ναζιστές).
Τέλος από τις πολεμικές ενέργειες σημειώθηκαν σοβαρές βλάβες σ’ αρχαία κτίσματα και καταστράφηκαν αρχαία αντικείμενα στην Κέρκυρα, στην Άρτα, Πρέβεζα, στα Γιάννενα, στην Θεσσαλονίκη, στο Μουσείο Ηρακλείου. Κι όλα αυτά χωρίς ν’ αναφέρουμε πόσες φορές Γερμανικές και Ιταλικές μονάδες για να προστατευθούν καταυλίζονταν σε αρχαιολογικούς χώρους αναγκάζοντας έτσι τις δυνάμεις της Αντίστασης και τους Συμμάχους να μην τους χτυπούν ή πόσες φορές εγκαθίσταντο μέσα σε Μουσεία και τι καταστροφές έκαναν στο υλικό ανασκαφών και αναστηλώσεων”.
Μένει τώρα να σημειώσω πως όσα παραπάνω καταχώρησα άντλησα από σχετικό δημοσίευμα της “Επιθεώρησης Τέχνης” (Τεύχη 76 και 77 Απρίλιος και Μάιος 1961) το οποίο υπογράφεται από τον Γ. Πετρή.
Κώστας Π. Παντελόγλου
