Γιατί αυτοκίνητα και πόλεις είναι κακός συνδυασμός

Μια που εδώ και χρόνια κανείς άλλος δε θέλησε να συζητήσει στα σοβαρά τι θα σημάνει ακριβώς για τη Νέα Φιλαδέλφεια ο μετασχηματισμός της σε πόλη-πέρασμα και πόλη για τους επισκέπτες της, αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” ορισμένες πτυχές του συγκεκριμένου προβλήματος, αλλά και έναν απαραίτητο ευρύτερο προβληματισμό γύρω από τα ζητήματα του χώρου, χωρίς τον οποίο δεν μπορεί να δει κανείς με σαφήνεια τι ακριβώς συμβαίνει. Θα το κάνουμε είτε με πρωτότυπα κείμενα που θα επιδιώκουν να ξεπερνούν την άμεση επικαιρότητα, είτε με μεταφράσεις χρήσιμων κειμένων από ποικίλες πηγές. Αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε με ένα κείμενο που δημοσιεύτηκε πριν τέσσερα χρόνια στην υπεράνω κάθε αντικαπιταλιστικής υποψίας “Washington Post“, έτσι για να μη λένε οι πάντοτε εκ δεξιών κριτικοί μας ότι είμαστε τίποτε μονόπλευροι κολλημένοι καπεταναίοι κι ότι αυτά που υποστηρίζουμε είναι “αντιαναπτυξιακά” και “εκτός πραγματικότητας”.

π.

Τα αυτοκίνητα δε λειτουργούν καλά στις πόλεις και ο λόγος είναι απλός: 1) Η πόλη είναι ένας τόπος όπου οι άνθρωποι ζουν κοντά μεταξύ τους, οπότε δεν υπάρχει πολύς χώρος ανά άνθρωπο. 2) Τα αυτοκίνητα πιάνουν πολύ χώρο ανά άνθρωπο. 3) Άρα οι πόλεις σύντομα δεν έχουν πια χώρο για αυτοκίνητα.

Το πρόβλημα αυτό ονομάζεται κυκλοφοριακή συμφόρηση. Όταν συμβαίνει οι επιλογές μιας πόλης είναι:

Α. Να σταματήσει να μεγαλώνει – διότι η κυκλοφοριακή συμφόρηση έχει γίνει τρομακτική και η ανάπτυξη θα την κάνει χειρότερη.

Β. Να πλατύνουν οι δρόμοι. Αυτό απαιτεί τεράστιες εκτάσεις γης και η γη στις πόλεις είναι πολύ ακριβή. Επιπλέον, αν γκρεμίσεις κτίρια για να πλατύνεις τους δρόμους, ουσιαστικά καταστρέφεις την πόλη σου για να τη σώσεις.

Γ. Να επικεντρωθεί στο να βοηθήσει τους ανθρώπους να μετακινηθούν χρησιμοποιώντας λιγότερο χώρο απ’ αυτόν που απαιτούν τα αυτοκίνητα – μέσω του βαδίσματος, του ποδηλάτου και των μαζικών μεταφορών.

Με δεδομένες τις επιλογές, δεν είναι έκπληξη που οι ηγεσίες των πόλεων – ανεξαρτήτως πολιτικής ιδεολογίας – αποφασίζουν τελικά ότι το τρίτο είναι η μόνη πραγματική απάντηση.

Οι περισσότεροι σχολιασμοί για τις αστικές μεταφορές αγνοούν αυτή την απλή αριθμητική. Ορισμένοι σχολιαστές επικρίνουν κάποιον “πόλεμο εναντίον των αυτοκινήτων”, λες κι ο πόλεμος μπορεί να αλλάξει τα γεωμετρικά δεδομένα. Οι επιχειρηματίες της τεχνολογίας μάς υπόσχονται πιο ασφαλή αυτοκίνητα, πιο σέξι αυτοκίνητα, πιο πράσινα αυτοκίνητα και, τελικά, αυτοκίνητα χωρίς οδηγό. Πολλές απ’ αυτές τις βελτιώσεις θα είναι υπέροχες, αλλά καμιά δε θα αλλάξει αυτό το απλό πρόβλημα: Οι πόλεις έχουν σχετικά λίγο χώρο για κάθε άτομο. Τα αυτοκίνητα είναι μεγάλα. Τα μεγάλα αντικείμενα δε χωράνε σε μικρούς χώρους.

Μπορεί η βασισμένη στα αυτοκίνητα τεχνολογία να βοηθήσει στην επίλυση αυτού του προβλήματος; Εξαρτάται απ’ το πώς θα τη χρησιμοποιήσουμε. Τα οχήματα χωρίς οδηγούς ίσως να ήταν σπουδαίο πράγμα για τις πόλεις, αλλά θα αντιμετωπίσουν το γεωμετρικό πρόβλημα μόνο αν χρησιμοποιηθούν ως ταξί, αντί να είναι ιδιοκτησία μας. Σ’ αυτή την περίπτωση, θα καταργήσουν το μεγαλύτερο μέρος των απαιτήσεων στάθμευσης. Ωστόσο θα απαντήσουμε χτίζοντας πάνω σε όλους τους υπαρκτούς χώρους στάθμευσης. Αυτό θα σήμαινε ακόμη μεγαλύτερη πυκνότητα, που θα σήμαινε ακόμη περισσότεροι άνθρωποι να προσπαθούν να χωρέσουν στους ίδιους δρόμους, που θα σήμαινε ότι η ανάγκη για εναλλακτικές προς το αυτοκίνητο θα γινόταν ακόμη πιο επείγουσα.

Το βάδισμα και το ποδήλατο είναι σημαντικό μέρος της σύνθεσης των εναλλακτικών στο αυτοκίνητο, αλλά η μαζική μεταφορά είναι η μόνη λύση μετακίνησης μεγάλων αριθμών ανθρώπων σε μεγάλες αποστάσεις χωρίς χρήση του σπάνιου αστικού χώρου. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος που να παρέχει απελευθερωτικές μετακινήσεις σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους την ώρα σε πλάτος μιας λωρίδας.

Οι πιο πολλοί άνθρωποι δε ζουν σε μέρη όπου η κίνηση να γεμίζει λεωφορεία και τρένα, οπότε, βέβαια, τα μέσα μεταφοράς που βλέπουν γύρω τους οι περισσότεροι Αμερικανοί είναι απογοητευτικές και συχνά άδειες. Οι περισσότεροι αιρετοί θεωρούν ότι οι υπηρεσίες μεταφορών πρέπει να δρομολογούν λεωφορεία σε περιοχές χαμηλής ζήτησης για λόγους άλλους απ’ αυτούς της κίνησης, όπως ανάγκες βασικής υπηρεσίας ή ισότητας. Αυτά τα σχετικά άδεια λεωφορεία δεν είναι απόδειξη αποτυχίας των μεταφορών, γιατί αυτό που προσπαθούν να επιτύχουν δεν είναι η υψηλή πληρότητα.

Η πραγματική μαζική μεταφορά – γεμάτα λεωφορεία και τρένα που απελευθερώνουν τεράστιους αριθμούς ανθρώπων – αποτελείται από εντατικές υπηρεσίες επικεντρωμένες σε τόπους υψηλής πυκνότητας, καλής βαδισιμότητας και ευθειών οδών που η μεταφορά μπορεί να ακολουθήσει. (Κι αυτά είναι γεωμετρικά δεδομένα). Γι’ αυτό οι μεταφορές έχουν καλύτερη επίδοση στις πόλεις που περπατιούνται και εκεί είναι σχεδόν επιτακτικές.

Λίγα πράγματα φαίνονται πιο ντεμοντέ στις μέρες μας από τις δημόσιες συγκοινωνίες, αλλά μια άλλη τάση είναι πιο σημαντική: Όλο και περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να ζήσουν και να εργαστούν στις πυκνές πόλεις. Το αστρονομικό κόστος των ακινήτων σ’ αυτά τα μέρη είναι σημάδι ότι θα πρέπει να χτίσουμε κι άλλες τέτοιες. Αλλά αυτές οι πόλεις δε θα έχουν χώρο για το αυτοκίνητο του καθενός, με ή χωρίς οδηγό. Οι πιο πολλοί θα πρέπει να μάθουμε να ταξιδεύουμε μαζί με άλλους. Μπορεί να το κάνουμε με συνεπιβίβαση, βαν ή μικρά λεωφορεία, αλλά για ενδυναμώσουμε και να απελευθερώσουμε μεγάλο αριθμό ανθρώπων χωρίς αυτοκίνητα, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιούμε καλά τον αστικό χώρο που βρίσκεται σε σπάνη, θα χρειαστούμε μεγάλα δίκτυα μεταφοράς σταθερής τροχιάς.

Και αυτά, φυσικά, μπορούν να είναι αυτοματοποιημένα. Το σύστημα σιδηροδρομικών μεταφορών του Βανκούβερ δεν έχει οδηγούς εδώ και 30 χρόνια, και κατά πάσα πιθανότητα θα έχετε μπει σε τρένο χωρίς οδηγό σε κάποιο αεροδρόμιο. Όσο για τα λεωφορεία χωρίς οδηγούς, είναι απλούστερο πρόβλημα από το αυτοκίνητο χωρίς οδηγό και βρίσκονται υπό ανάπτυξη τόσο στην Κίνα όσο και στην Ευρώπη. Καθώς αυτές οι τεχνολογίες εξελίσσονται, θα γίνει δυνατή μια τεράστια έκρηξη στην αφθονία των συστημάτων μεταφοράς.

Για να προβλέψουμε το μέλλον, πρέπει να σκεφτούμε προσεκτικά τι είναι μόνιμο και τι μπορεί να εξαφανιστεί. Οι μόδες και τα γούστα αλλάζουν, αλλά τα γεωμετρικά δεδομένα είναι μόνιμα. Σε πενήντα χρόνια από σήμερα, η αίσθησή μας για το τι είναι σέξι ή μοδάτο ή πράσινο θα είναι πολύ διαφορετικά, αλλά τα μεγάλα αντικείμενα θα εξακολουθούν να μη χωρούν στους μικρούς χώρους.

Οι νέες τεχνολογίες των οχημάτων θα είναι χρήσιμες, αλλά οι μεγάλες, σταθερές, υψηλής χωρητικότητας συγκοινωνίες παραμένουν κλειδί για μια ευημερούσα πυκνή πόλη. Όλοι σ’ αυτά τα μέρη χρειάζονται μια επιλογή όπου το επόμενο λεωφορείο ή τρένο έρχεται σε λίγο, όπου δε χρειάζεσαι κράτηση, όπου το εισιτήριο είναι προσιτό και όπου μπορείς να προσπελάσεις ελεύθερα το μεγαλύτερο μέρος της πόλης σου, με τις ευκαιρίες και τις χαρές της.

Jarrett Walker, σύμβουλος σχεδιασμού δημόσιων συγκοινωνιών και πολιτικής, με έδρα το Πόρτλαντ του Όρεγκον. Συγγραφέας του βιβλίου “Ανθρώπινη μετακίνηση” (Island Press, 2011) και του blog HumanTransit.org. Washington Post, 2 Μαρτίου 2016