Υπό τον γενικό τίτλο “Προσανατολισμός στον Αιώνα” συγκεντρώθηκαν σε ένα τόμο γραφτά του Άγγελου Τερζάκη, που είχαν δημοσιευθεί πρωτύτερα στην εφημερίδα “Το Βήμα” σε στήλη τακτική του κάθε Τετάρτη κάτω από την επικεφαλίδα “Οι άνθρωποι και το πνεύμα”, και κυκλοφόρησαν φθίνοντος του έτους 1963 από τις Εκδόσεις των Φίλων.
Τα κείμενα δεν είχαν τοποθετηθεί κατά χρονολογική σειρά· κατά την εννοιολογική τους συγγένεια απάρτιζαν τρεις ενότητες που επιγράφονταν α) της αγωνίας β) της επικοινωνίας και γ) της άλλης όχθης, και απλώνονταν σε 315 σελίδες συνολικά.
Οι αφορμές για την γραφή των κειμένων πολλές, η σκέψη του Άγγελου Τερζάκη πλούσια, ένα πανόραμα ιδεών και τοποθετήσεων επί καιρίας σημασίας ζητημάτων όντως συνιστά προσανατολισμό στον αιώνα – θα ήθελα να προσθέσω στον άπαντα.
Τα ανθρώπινα, τα κοινωνικά, τα πολιτικά, τα ελληνικά, τα ευρωπαϊκά, τα παγκόσμια, του πνεύματος και της τέχνης, της επιστήμης και του θρησκευτικού συναισθήματος, της Δύσης μα και της Ανατολής, οι σοβαρές προσεγγίσεις του Άγγελου Τερζάκη τα διαπραγματεύονται, τα διαφωτίζουν με τρόπο ενδιαφέροντα, σε υψηλό επίπεδο, με εκφραστική δύναμη που εντυπωσιάζει, με εξαιρετικά πυκνούς σε νοήματα συλλογισμούς, με συζητητικό τον τρόπο.
Από τα χρόνια του ’60, όταν ήμουν ακόμη νεαρός σπουδαστής στην Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, η δοκιμιακή επίδοση του Άγγελου Τερζάκη είχε συγκεντρώσει την προσοχή μου, ο “Προσανατολισμός στον Αιώνα” έκτοτε κοσμεί την βιβλιοθήκη μου· και άλλοι τόμοι με δοκίμιά του έχουν βέβαια κυκλοφορήσει, μα και οι επιφυλλίδες του στην εφημερίδα “Το Βήμα”, τα γραφτά του στο περιοδικό “Εποχές” (το οποίο και διεύθυνε), αλλά και στον “Οικονομικό Ταχυδρόμο” συνάντησαν συχνά την γεμάτη ενδιαφέρον υποδοχή των σκεπτομένων Ελλήνων, μαζί και των ανήσυχων νέων του ’60.
Θαρρώ πως σε τούτο το γραφτό μου, που βλέπει το φως της δημοσιότητας από τον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας”, πρέπει να περιλάβω δυο μικρά δείγματα γραφής από τον “Προσανατολισμό στον Αιώνα”.
Να το πρώτο, το αποσπώ από το γραφτό του Άγγελου Τερζάκη με τον τίτλο “Λήθης υπερβολή”:
“Ο τόπος αυτός εδώ πέρασε, μέσα στην τελευταία εικοσαετία, ώρες φοβερές. Αιματοκυλίστηκε από ξένους κι από ντόπιους. Πείνασε και μαρτύρησε. Είδε τα παιδιά του να τουφεκίζονται ομαδικώς επειδή αγωνίζονταν για την τιμή του. Γνώρισε πράξεις υψηλής αυτοθυσίας όπως και ταπεινού συμβιβασμού. Γιατί στο διάστημα αυτό όπου μερικοί – όχι λίγοι – έδιναν παραδείγματα θάρρους και ηθικού μεγαλείου, άλλοι … τρύπωναν στα κενά που άφηναν οι απώλειες για να εκμεταλλεύονται την δυστυχία των πολλών, να πουλάνε τα πάντα, να θησαυρίζουν. Πλάι σ’ αυτούς, ελάχιστοι ευτυχώς, είτανε και οι προδότες, οι κάθε λογής δοσίλογοι. Κάθε λαός έχει τους Εφιάλτες του. Τι τον εξαγνίζει; Ο ηθικός κολασμός τους. Δίχως έναν τέτοιον έμπρακτο διαχωρισμό ευθυνών, τίποτα δεν στέκεται στο εξής, η ζωή χάνει κάθε νόημα και αξία.
Μπορούμε άραγε να πούμε πως έγινε στην Ελλάδα ηθικός καθαρμός; Ασφαλώς όχι”.
Ας διαβάσουμε τώρα και το δεύτερο, το αποσπώ από το γραφτό του Άγγελου Τερζάκη με τον τίτλο “Ανεξήγητα”:
“Ένα έξοχο παράδειγμα αμερόληπτης ευθυκρισίας δίνει το άρθρο του Άγγλου Εργατικού (πολιτικού) ηγέτη Α. Μπέβαν, που δημοσιεύτηκε στο “Βήμα” της περασμένης Κυριακής. Ας είναι γραμμένο από πολιτικό κι όχι από ανεξάρτητο διανοούμενο· προγενέστερο από τα γεγονότα της Ουγγαρίας διατηρεί ωστόσο την επικαιρότητά του. Πραγματικά μια πτώση της Σοβιετικής Ρωσίας, όσο και αν φαίνεται για μια στιγμή πως θα σήκωνε από το στήθος του Κόσμου την κατάθλιψη ενός επαπειλούμενου πολέμου δεν συμφέρει. Θα σήμαινε αμέσως αποθράσυνση του κεφαλαιοκρατικού τυχοδιωκτισμού, γονάτισμα της Ανθρωπότητας κάτω από το πέλμα της πιο στυγνής κι οργανωμένης κερδοσκοπίας. Στα χάλια που βρίσκεται ο Κόσμος ηθικά, ακόμα και σε τούτον τον παράδοξο εικοστόν αιώνα, ο φόβος φυλάει τα έρημα. … Η σημερινή καταθλιπτική έστω ισορροπία δυνάμεων στον Κόσμο, είναι προτιμώτερη από την ανισορροπία της ανατροπής της”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
