Η Ανώτατη Εκπαίδευση, τα ζητήματα που την αφορούν, έχουν από καιρό εισέλθει ορμητικά στο προσκήνιο και της εθνικής μας ζωής.
Υποστηρίζω την άποψη ότι για την σε ορθή κατεύθυνση αντιμετώπισή τους χρειάζεται απαραίτητα και η σπουδή του περί Ανωτάτης Εκπαιδεύσεως ουσιαστικού λόγου του παρελθόντος.
Μια προσέγγιση λόγου ουσιαστικού του παρελθόντος περί Ανωτάτης Εκπαιδεύσεως, ειδικότερα δύο εξαιρετικών κειμένων, μ’ αυτό το γραφτό μου στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” θα επικυρώσει θαρρώ την άποψή μου αυτή.
Πρόκειται για δύο κείμενα του Καθηγητή και Πρύτανι του Ε.Μ. Πολυτεχνείου Νίκου Κιτσίκη, κείμενα των χρόνων της Γερμανικής Κατοχής.
Αρχίζω με την λογοδοσία του επί τη λήξει της πρυτανικής του θητείας 1939-1941, λογοδοσία που πραγματοποιήθηκε την 8η Σεπτεμβρίου 1941 (υπενθυμίζω πως οι Γερμανοί είχαν μπει στην Αθήνα στις 27 Απριλίου 1941), ενώπιον της Συνελεύσεως των Καθηγητών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.
Το κτιριακό πρόβλημα και ειδικότερα η πολυτεχνική λέσχη (που τόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε τα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής), τα εργαστήρια, οι έδρες, οι σπουδές και ειδικότερα οι εξετάσεις και η βιβλιοθήκη, οι νόμοι και τα διατάγματα, είναι τα κεφάλαια της λογοδοσίας του Πρύτανι Καθηγητή Νίκου Κιτσίκη, που μαζί με τα συνοδεύοντα σχέδια, διαδέχονται το ένα το άλλο για να φτάσουν στην εξαιρετική κατακλείδα της:
“Κατά την διετή πρυτανικήν θητείαν μου έλαβον χώραν γεγονότα κολοσσιαίας ιστορικής σημασίας. Η ανάληψις των καθηκόντων μου κατά την 1ην Σεπτεμβρίου 1939 εσημειώθη με την κήρυξιν του Ευρωπαϊκού (Παγκοσμίου) Πολέμου, της διεθνούς αυτής λαίλαπος τερατώδους σφοδρότητος. Κατά το δεύτερον έτος η Ελλάς παρεσύρθη από την λαίλαπαν αυτήν, το Πολυτεχνείον έκλεισε, εκλήθη δε το διδακτικόν προσωπικόν και η φοιτώσα νεότης να εισφέρουν τα πάντα υπέρ του αγώνος. …
Πριν η περατώσω την λογοδοσίαν μου έχω υποχρέωσιν να υπομνήσω την χαρακτηριστικώς έντιμον και γενναίαν στάσιν, ην ετήρησαν οι διοικήσαντες το Ίδρυμα κατά την τελευταίαν πενταετίαν (από το 1936 και μετά δηλαδή). …
Εμείναμεν μακράν επιρροών υποβιβαζουσών Επιστημονικά Ιδρύματα και τους ανήκοντας εις αυτά, αλλά κυριώτατα εις ουδεμίαν περίπτωσιν υπήρξαμεν ταπεινοί κόλακες, ανειλικρινείς υμνηταί καθεστώτων και καταστάσεων, ουδέ εδέχθημεν να προπαγανδίσωμεν ιδέας εις τας οποίας δεν επιστεύαμεν.
Είμαι υπερήφανος υποστηρίζων ότι κατ’ εμέ η μεγαλυτέρα αξία του απολογισμού της παρελθούσης διετίας συνίσταται εις την άκαμπτον και πλήρη αξιοπρεπείας στάσιν, την οποίαν ετήρησεν η Πρυτανεία του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου έναντι ισχυρών ολεθρίων επιρροών, χωρίς παρά την στάσιν της ταύτην να παραβλάψη τα συμφέροντα και την προαγωγήν του Ιδρύματος. Αντιθέτως επέτυχε να καταστήση τούτο σεβαστόν εις πάσαν περίπτωσιν.
Αι ημέραι τας οποίας διέρχεται η Πατρίς μας είναι σκληραί. Προ ολίγου ηνοίξαμεν και πάλιν τας πύλας εις την φοιτώσαν νεότητα. … Είμεθα πλήρεις ελπίδων ότι εντός ολίγου θα υπάρξουν και πάλιν ωραίαι ημέραι εξόχου τιμής και δόξης δια την Ελλάδα. Οι νέοι μας σφυρηλατούμενοι δια της Τεχνικής και προσλαμβάνοντες χάρις εις αυτήν εκλεκτήν ηθικήν και πνευματικήν οντότητα θα κληθώσι τότε εις έν υπέροχον έργον: Την αναστήλωσιν και την αναδημιουργίαν της κατερειπωθείσης Πατρίδος μας”.
Περνώ τώρα στο σάλπισμα για αντίσταση και στράτευση προς δημιουργίαν της Νέας Ελλάδος, που είναι του Νικολάου Κιτσίκη ο πρυτανικός λόγος προς τους σπουδαστάς των Ανωτάτων Σχολών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, ο εκφωνηθείς την 13ην Νοεμβρίου 1943 επ’ ευκαιρία της ενάρξεως του ακαδημαϊκού έτους.
Είναι γι’ αυτόν του τον λόγον που ο Καθηγητής Νίκος Κιτσίκης έχει πει:
“Τον Νοέμβρη του 1943, όταν η Κατοχή και οι συνεργάτες της προσπαθούσαν με τ’ αγριώτερα μέσα να πνίξουν το κίνημα της ηρωικής Εθνικής Αντίστασης και να βαραθρώσουν το ηθικό του Ελληνικού λαού, στον πρυτανικό μου λόγο που προσπάθησα να είναι κήρυγμα αισιοδοξίας για την νεότητα, όμως βασισμένο ασάλευτα στην Ελληνική πραγματικότητα, τόνιζα την πεποίθησή μου ότι η εκβιομηχάνιση της Χώρας πρέπει να είναι ο σκοπός όλων εκείνων που θα ρυθμίζουν στο μέλλον τις τύχες του Έθνους. Ξεκινώντας με το αναμφισβήτητο δεδομένο ότι είμαστε πολύ πλούσιοι σ’ ενεργειακό απόθεμα ικανό να δώσει εντελώς άλλη μορφή στην οικονομία της Χώρας μας και από την επιστημονική εξακρίβωση ότι το έδαφος της Ελλάδας κρύβει μεταλλεύματα σε μεγάλη ποικιλία, εξαιρετική ποιότητα και ικανοποιητική ποσότητα, εζήτησα από τότε την δημιουργία και του άλλου παράγοντα που είναι απαραίτητος για την αξιοποίηση του φυσικού μας πλούτου και την δημιουργία τεχνικού πολιτισμού: την κατάρτιση των στελεχών που θα δώσουν την μάχη της Τεχνικής”.
Τον υψηλής στάθμης πατριωτικό, ενωτικό και συνάμα σε συνάρθρωση με τις σε ορθή κατεύθυνση ιδεολογικές επιλογές της αντιφασιστικής Ανθρωπότητας τότε, χαιρετισμό του προς τους νέους και τους παλαιούς σπουδαστές του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, διεδέχθη η εκ μέρους του ενημέρωσή τους για τον Καταστατικό Χάρτη του Πολυτεχνείου – έργο της Συγκλήτου με ιδιαίτερη την υπογράμμιση ότι “αυτός είναι αποτέλεσμα αναγνωρίσεως των τεχνικών αναγκών της Ελληνικής πατρίδος, αι οποίαι κατέστησαν ιδιαιτέρως έκδηλοι και έντονοι κατά τα τελευταία έτη, και αποτελεί στοιχειώδη προσπάθειαν αντιμετωπίσεως αυτών από της απόψεως της δημιουργίας των καταλλήλων προς τούτο τεχνικών, στοιχειώδη συμβολήν εις την λύσιν του χωρονομικού προβλήματος της Ελλάδος”.
Η διαρρύθμιση των πραγμάτων της Ανωτάτης Σχολής Πολιτικών Μηχανικών δια “να αναλάβη το βάρος της καταρτίσεως μηχανικών ικανών αφ’ ενός δια τα συγκοινωνιακά λιμενικά στατικά και κατασκευαστικά προβλήματα [και] αφ’ ετέρου δια τα υδραυλικά και εμπλουτιζόμενα με γεωργικάς απόψεις” – η ανασυγκρότηση της Σχολής Τοπογράφων Μηχανικών προς “κατάρτισιν τοπογράφων και γεωδαιτών ανωτέρας μορφώσεως” προκειμένου να καταστεί δυνατή η εκτέλεση και η εν ενημερότητι τήρηση “του γενικού κτηματολογίου της Χώρας και του γενικού πλουτοπαραγωγικού χάρτου αυτής” “των δύο σημαντικωτέρων και μεγαλυτέρων έργων ευημερίας του Ελληνικού λαού” – η δημιουργία μεταλλειολόγων και μεταλλουργών από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο διότι “η Ελλάς έχει αξιόλογον ορυκτόν πλούτον” και “τα μεταλλεύματα αυτής … υποβαλλόμενα εις μεταλλουργικήν επεξεργασίαν δύνανται να συμβάλλουν σοβαρώς εις την κάλυψιν μέρους των τεραστίων αναγκών της ανθρωπότητος” (“πάντες οι τρόποι της μεταλλογενείας και πάντες οι τύποι κοιτασμάτων απαντώνται εν Ελλάδι”) – το ότι η Αρχιτεκτονική Σχολή είναι η “ενδεδειγμένη εν Ελλάδι να περιβληθή την εντολήν της συστηματικής μελέτης του παρελθόντος όσον αφορά γενικώς την ιστορίαν της τέχνης” (“βεβαίως ως κυριώτατον προορισμόν έχει την κατάρτισιν δημιουργικών αρχιτεκτόνων ικανοποιούντων τας ανάγκας και τας επιδιώξεις της σημερινής εποχής της χαρακτηριζομένης με το ίδιον αυτής κοινωνικόν και βιοτικόν φιλοσοφικόν και αισθητικόν περιεχόμενον”) – και τα “περί ιδρύσεως τακτικής έδρας “εισαγωγή εις την φιλοσοφίαν και θεωρίαν της τέχνης”, ης σκοπός είναι να εισαγάγη τους σπουδαστάς εις την έρευναν των κεντρικών φιλοσοφικών προβλημάτων και δια της διδασκαλίας των κυριωτέρων φιλοσοφικών κλάδων, ιδία δε της θεωρίας της τέχνης της γνωσεολογίας και της μεθοδολογίας των επιστημών, να δείξη την θέσιν και την συμβολήν της τέχνης και της γνώσεως της θεωρίας και της πράξεως εις την από περιωπής εξέτασιν και επίλυσιν των κοσμοθεωρητικών και βιοθεωρητικών ζητημάτων” – είναι τα επόμενα, τα αλληλοδιάδοχα σημεία αναφοράς του πρυτανικού λόγου της 13ης Νοεμβρίου 1943 του Καθηγητή Νικολάου Κιτσίκη του οποίου η κατακλείδα είναι η εξής:
“Πρέπει να εννοήσωμεν ότι η Ελλάς του αμέσου μέλλοντος έχει απόλυτον ανάγκην όλων των επιστημονικών μέσων που διαθέτει η Τεχνική, όχι απλώς δια να επουλώση τα τρομερά τραύματά της, αλλά δια να καταστή ικανή να προσφέρη εις τα τέκνα της, που απέδειξαν πόσο την ηγάπησαν, τα θεία δώρα ενός προηγμένου τεχνικού πολιτισμού. Ο κυριώτερος συντελεστής του πολιτισμού τούτου θα είναι το Ανώτατον Τεχνικόν Ίδρυμα της Χώρας, το Πολυτεχνείον. Πρέπει να ενισχύσωμεν παντοιοτρόπως τας προσπαθείας του προς ανάδειξιν και επιστημονικήν επικράτησιν. Τα εργαστήριά του πρέπει να πλουτισθούν με όλα τα μέσα και τα όργανα της επιστημονικής ερεύνης. Ουδεμία θυσία είναι υπερβολική όταν πρόκειται δια το Πολυτεχνείον. Το Έθνος ολόκληρον πρέπει να το περιβάλη με εξαιρετικήν στοργήν και ευλάβειαν, διότι το Πολυτεχνείον θα οδηγήση το Έθνος προς την ευημερίαν.
Σπουδασταί του Πολυτεχνείου, γρηγορείτε. Θα κληθείτε να δώσετε εντός ολίγου την μάχην της Τεχνικής. Είσθε Έλληνες. Πρέπει να κερδίσετε και την μάχην αυτήν”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
