Αναφορά σε μια έκθεση φωτογραφιών χαρτών και νομισμάτων και μια έκδοση για την ζωή και το έργο των Ελλήνων στον Εύξεινο Πόντο
Όσα θα καταχωρήσω σήμερα στον “Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας” μας δίνουν μια πρώτη εικόνα της Ελληνικής παρουσίας στην Μαύρη Θάλασσα, στον Εύξεινο Πόντο – τα άντλησα από ένα δημοσίευμα ελληνικής εφημερίδας που αναφερόταν σε μια σχετική έκθεση και μια σχετική έκδοση.
Ας τα διαβάσουμε λοιπόν:
“Το 1857 οι έμποροι στο Γαλάτσι της Ρουμανίας ευχαρίστησαν τον Δήμαρχο Αλέξανδρο Μουρούζη για τα μεγάλα δημοτικά έργα που έκανε στην πόλη. Από τους 236 εμπόρους, που υπογράφουν την ευχαριστήρια επιστολή, οι 138 είναι Έλληνες. Λίγο αργότερα, ο Μαρασλής από την Οδησσό χτίζει στην Αθήνα την Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία και το Ιπποκράτειο (Νοσοκομείο) και ο Βαλλιάνος από το Αζόφ την Εθνική Βαλλιάνειο Βιβλιοθήκη. Γύρω στα 1900, οι Έλληνες στην Μαύρη Θάλασσα ξεπερνούν τα 3.000.000, ενώ στο επίσημο Ελληνικό κράτος ο αριθμός τους μόλις και αγγίζει τις 2 εκατομμύρια ψυχές.
… Είναι ίσως από τις αντιφάσεις της σύγχρονης ζωή, δεν παύει όμως να είναι αλήθεια ότι ουδέποτε έχει μελετηθεί και προβληθεί στο σύνολό της η επί 25 και πλέον αιώνες συνεπής παρουσία και δράση των Ελλήνων στην Μαύρη Θάλασσα. Και είναι αντίφαση γιατί 1 στους 3 Έλληνες σήμερα κατάγεται από τον Εύξεινο Πόντο. … ίσως από την Βάρνα, το κοσμοπολίτικο λιμάνι, όπου τόσες και τόσες οικογένειες Ελλήνων εμπόρων διέμεναν και πρόκοβαν.
Έκθεση και Έκδοση
Γι’ αυτό η έκθεση “Οι Έλληνες στην Μαύρη Θάλασσα”, που εγκαινιάστηκε στις 15 Απριλίου (1991) υπό την αιγίδα της Ελληνικής Πρεσβείας και της Μητρόπολης Θυατείρων στο “King’s College” του Λονδίνου και θα λειτουργεί ως τις 26 του μήνα, είναι η πρώτη συλλογική και συγκροτημένη προσπάθεια προβολής ενός καίριου ζητήματος εθνικής αυτογνωσίας. Και είναι πάνω απ’ όλα η πρόταση της πολιτιστικής εταιρείας “Πανόραμα” που οργανώνει την όλη εκδήλωση για την πρόκληση επιστημονικού και εξειδικευμένου ενδιαφέροντος με αντικείμενο την μελέτη της Μαύρης Θάλασσας ως χώρου ενιαίου.
… Το υλικό που παρουσιάζεται συνοδεύεται από μια πολυσήμαντη έκδοση, που κυκλοφορεί τώρα αρχικά στην αγγλική γλώσσα. Το “The Greeks in the Black Sea” της Μαριάννας Κορομηλά είναι ένα ολοκληρωμένο βιβλίο, που παρακολουθεί την Ελληνική περιπέτεια στον Εύξεινο Πόντο από την εποχή του χαλκού ως τις αρχές του 20ου αιώνα, και επωμίζεται την τεράστια ευθύνη να φέρει στις βιβλιοθήκες του εξωτερικού και στα χέρια των επιστημόνων ένα μοναδικό βιβλιογραφικό εργαλείο που θα φωτίζει την ιστορική αλήθεια.
Δεν έχει μόνο Ελληνικό ενδιαφέρον το εγχείρημα, αλλά είναι σημαντικό και για την Παγκόσμια ιστορία του πολιτισμού. Αυτό υποστηρίζει ο ιστορικός βυζαντινολόγος Σερ Στίβεν Ράνσιμαν, ο οποίος εγκαινίασε την έκθεση … Η άποψη αυτή ενισχύεται από την διοργάνωση της διήμερης ακαδημαϊκής συνάντησης … στο “King’s College” … με καθηγητές και επιστήμονες από πανεπιστήμια της Βρετανίας. Αλλά αυτή είναι μονάχα η … ακαδημαϊκή πτυχή της έκθεσης. Εξίσου σημαντική είναι η αίσθηση που προκαλεί στους απλούς επισκέπτες, στους μαθητές και φοιτητές, στους Έλληνες που ίσως ανασύρουν μνήμες ξεχασμένες ή στους Άγγλους που θα γνωρίσουν μια άλλη δυναμική όψη του Ελληνισμού.
Η αίθουσα του “King’s College” έχει μόνο μια είσοδο-έξοδο, όπως ακριβώς η Μαύρη Θάλασσα. Αυτή η “χωροταξική σύμπτωση” έδωσε την ιδέα στο “Πανόραμα” να στήσει την έκθεση κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αναπαρίσταται γεωγραφικά η Μαύρη Θάλασσα. Η είσοδος της αίθουσας είναι ο Βόσπορος και η Κριμαία βρίσκεται βορείως της Τραπεζούντας, όπως ακριβώς στον χάρτη. Το δάπεδο είναι χρώματος μπλε όπου υπάρχει θάλασσα και τα πανώ εξιστορούν την ιστορία κάθε τόπου από την αρχαιότητα ως τους νεώτερους χρόνους. Το χαρτογραφικό, αλλά κυρίως το φωτογραφικό υλικό μεταφέρει ζωντανές εντυπώσεις που γίνονται πιο έντονες δίπλα στα άλλα εκθέματα. Αντικείμενα από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη, από … όσα μετέφεραν στην Ελλάδα οι πρόσφυγες μετά το 1923, παρουσιάζουν μοναδικό ενδιαφέρον. Μεγάλο μέρος των αντικειμένων προέρχεται από την Αργυρούπολη, το μεγάλο μεταλλουργικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (115 χιλιόμετρα νοτίως της Τραπεζούντας), που στην διάρκεια του 18ου κυρίως αιώνα διατηρούσε ένα δυναμικό και εύπορο Ελληνικό πληθυσμό.
Υπάρχει ακόμη η πληρέστερη στον Κόσμο συλλογή 30 νομισμάτων των αυτοκρατόρων της Τραπεζούντας. Είναι η συλλογή του οφθαλμίατρου καθηγητή Πέτρου Πρωτονοτάριου, που έχει ειδικά μελετήσει την νομισματοκοπία της Τραπεζούντας από τον 13ο ως τον 15ο αιώνα.
Το Ναυτικό Μουσείο Αιγαίου της Μυκόνου συμμετέχει με τρία μοντέλα πλοίων. Είναι ένα πενηντάκωπο αρχαίο πλοίο (σ’ αυτό τον τύπο ανήκει η “Αργώ”), μια ολκάς και ο “Φιλάδελφος”, μεγάλο ιστιοφόρο του 19ου αιώνα, για το οποίο γνωρίζουμε ότι έφερνε σιτάρι από τον Δούναβη. Ας σημειώσουμε εδώ ότι το 1900 στον Δούναβη και στον Προύθο από τα 77 ρυμουλκά τα 31 ήταν Ελληνικά και από τα 502 σλέπια (μεταφορικά ξύλινα σκάφη) με Ελληνική σημαία ήταν τα 271.
Μια βιτρίνα με ενδεικτικά αντικείμενα που προέρχονται από αστικές οικογένειες της βόρειας και ανατολικής Θράκης και κυρίως από την Βάρνα, δείχνουν την Ελληνική αστική ζωή τον περασμένο αιώνα που γνώριζε μεγάλη ανάπτυξη στα μέρη αυτά. Τα περισσότερα από τα αντικείμενα αυτά είναι επώνυμα, δηλαδή το “Πανόραμα” γνωρίζει επακριβώς την προέλευσή τους, αφού πολλές οικογένειες προσέφεραν προσωπικά είδη για την έκθεση αυτή.
… Χαρακτηριστικό είναι το σήμα της έκθεσης: ένας ερωδιός που έφτιαξε ένας Χιώτης τον 5ο π.Χ. αιώνα στο Αζόφ, εκεί που ο Βαλλιάνος πλούτισε με την εμπορία σίτου. Δεν είναι τυχαίες οι σχέσεις.
Το βιβλίο, που τώρα κυκλοφορεί στα αγγλικά … θα κυκλοφορήσει με ένα επιπλέον 16σέλιδο τον Σεπτέμβριο στα ελληνικά. … Πρέπει να σημειωθεί ότι η αγγλική μετάφραση έγινε από την Αλεξάνδρα Ντούμα, την Καίη Τσιτσέλη και τον Τζον Λίθαμ και το βιβλίο, που δεν είναι λεύκωμα, περιλαμβάνει 33 χάρτες και 240 έγχρωμες και ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Πουθενά όμως δεν αναφέρεται πώς παρήκμασε ο Ελληνισμός στην Μαύρη Θάλασσα. “Αυτό το αφήσαμε για τους επόμενους μελετητές”, λέει η Μαριάννα Κορομηλά, “ίσως γιατί είναι το πιο ευαίσθητο από τα θέματα…”.
Μένει τώρα να σημειώσω ότι όσα παραπάνω καταχώρησα υπογράφει ο Νίκος Βατόπουλος και έχουν δημοσιευθεί στην εφημερίδα “Η Καθημερινή” την Κυριακή 21 Απριλίου 1991.
Κώστας Π. Παντελόγλου
