Όσα σήμερα καταχωρώ στον Κόσμο της Ν. Φιλαδέλφειας απόσπασμα είναι από ένα ευρύτερο κείμενο δημοσιευμένο στα Αρχιτεκτονικά Θέματα 21/1987, το οποίο φέρει τον τίτλο “Η αρχιτεκτονική θεωρία του Le Corbusier και η υποδοχή της στην Ελλάδα”.
“Ξεπερνώντας τις συμβατικές διακρίσεις και αντιθέσεις που έτρεφαν τις παλαιότερες διενέξεις οι πνευματικοί άνθρωποι του τόπου μπορούν πια να θαυμάζουν εξίσου και το ανατολικό και το δυτικό, το λόγιο και το λαϊκό, το ντόπιο και το ξένο, το παλαιό και το καινούργιο. Μια ματιά στα τεύχη του περιοδικού Το 3ο μάτι που εκδίδεται από τους Στρ. Δούκα, Δ. Πικιώνη, Ν. Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Σπ. Παπαλουκά, Σωκρ. Καραντινό, Τακ. Παπατσώνη, Μιχ. Τόμπρο και Α. Θεοδωρόπουλο (1935-1937) αρκεί για να κατανοήσει κανείς πώς λειτούργησε το νέο τούτο ιδεολόγημα που δικαιολογούσε ίσο ενδιαφέρον “για όποια πηγαία και πρωτότυπη εκδήλωση, είτε ανήκει στην Παράδοση, είτε στην Πρωτοπορία”, σύμφωνα με τη διακήρυξη της εκδοτικής ομάδας. Η διακήρυξη συνοδεύεται από φωτογραφίες “που διαλέχτηκαν για να δείξουν την σχέση ενός αρχαϊκού έργου με μια μορφή μηχανικής, αυτής μ’ ένα έργο του Πικάσσο, του βυζαντινού μ’ ένα σχέδιο πολεοδομικής του Λε Κορμπυζιέ, αυτών μ’ ένα λαϊκό και γενικά την ενότητα όλων των πηγαίων και αυθεντικών μορφών στην ζωή και στην τέχνη”. Στις σελίδες εξάλλου του περιοδικού συμβιώνουν αρμονικά ο Πλάτων με τον Nietzsche και τον Bergson, ο Γιαννόπουλος με τον Ruskin, ο Όμηρος, ο Ρωμανός ο Μελωδός, ο Κορνάρος και ο Σολωμός με τον Mallarme και τον Appollinaire, ο Μακρυγιάννης και ο Παπαδιαμάντης με τον Joyce, οι λαϊκές φυλλάδες με τον Alfred Jarry, η αρχαία ελληνική αγγειογραφία, τα μωσαϊκά του Δαφνιού και ο Παναγιώτης Ζωγράφος με τον Picasso, τον Mondrian και τον Klee. Γιατί αυτό που αναζητείται είναι “με ποια κριτήρια, με ποιο πνεύμα θ’ αντιμετωπιστεί το νέο που προσφέρει η εποχή μας από την εθνική μας μεριά”, χωρίς φοβίες απέναντι στις ξένες καινοτομίες, αφού “για μιαν ασχημάτιστη, όπως είναι η δικιά μας, πνευματική ζωή κάθε καινούργιο στοιχείο μπορεί – παρά τις ακρότητες, ουσιαστικά χάρη σ’ αυτές επειδή αποκαλύπτουν κάποια αγνοημένη πλευρά της αλήθειας – να συμβάλει ως μια ακόμα συνιστώσα εις την ανοικοδόμηση του ιδικού μας είναι”.
Μέσα σε αυτό το κλίμα οι Έλληνες αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες της πρωτοπορίας ανακαλύπτουν “ωραίο σαν Έλληνα”* και τον Le Corbusier. Και αν ανέφερα ειδικά Το 3ο μάτι είναι γατί στην υποδοχή του Κορμπουζιανού έργου, αρχιτεκτονικού και θεωρητικού, πρωτοστατούν ορισμένοι από τους εκδότες του περιοδικού. Ο Πικιώνης, που ήδη από το 1925 δίδασκε στο ΕΜΠ, ερμηνεύει στους μαθητές του αποσπάσματα από το Vers une architecture. Ο Τόμπρος δημοσιεύει έργα του Le Corbusier στο περιοδικό του 20ος αιώνας (1933-1934). Ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας, που γνωρίζει προσωπικά τον ξένο πρωτοπόρο, νιώθει γι’ αυτόν ειλικρινή πνευματική φιλία. Αλλά και ανάμεσα στους φίλους του περιοδικού, που αναφέρονται επώνυμα στο οπισθόφυλλο κάθε τεύχους, συγκαταλέγονται όλοι σχεδόν οι δημιουργοί των μοντέρνων σχολικών κτιρίων του προγράμματος [Γεωργίου] Παπανδρέου (Ν. Μητσάκης, Κ. Παναγιωτάκος, Πατρ. Καραντινός, Σ. Λέγγερης, Γ. Ζογγολόπουλος, Β. Δούρας και Γιαν. Δεσποτόπουλος), που είχαν αξιοποιήσει στην πράξη τα Κορμπουζιανά πρότυπα, καθώς και ο Π. Μιχαηλίδης, συνδημιουργός (με τον Θ. Βαλεντή) της πολυκατοικίας στην Ζαΐμη-Στουρνάρη, ο οποίος και έχει θητεύσει στο εργαστήρι της rue de Serves”.
* Ας μου συγχωρεθεί ο αναχρονισμός. Ο “Μπολιβάρ”, από τον οποίο δανείστηκα την εντός εισαγωγικών έκφραση, δημοσιεύτηκε βέβαια το 1944. Ωστόσο, ορισμένοι συνειρμοί στην ποίηση και τη ζωγραφική του Ν. Εγγονόπουλου εκφράζουν θαυμάσια αυτή την προσπάθεια συναίρεσης του οικουμενικού με το ελληνικό στοιχείο”.
Προσθέτω τώρα πως το κείμενο από το οποίο απέσπασα όσα παραπάνω καταχώρησα φέρει την υπογραφή του αρχιτέκτονα Σάββα Κονταράτου.
Κώστας Π. Παντελόγλου
