Το 1974 κυκλοφόρησε μια έκδοση της Εθνικής Τραπέζης για τη Μονή Σταυρονικήτα του Αγίου Όρους. Λίγο αργότερα, στα Αρχιτεκτονικά Θέματα του φίλου μου Ορέστη Δουμάνη (9/1975, σελ. 26), η Λασκαρίνα Μπούρα έγραψε γι’ αυτή την έκδοση τα ακόλουθα, που κρίνω χρήσιμο να διαβαστούν και από τους αναγνώστες του Κόσμου της Ν. Φιλαδέλφειας:
“… Στο πρώτο μέρος του βιβλίου ο Καθηγητής Χρ. Πατρινέλλης δίνει με ενάργεια μιαν εικόνα για τη θέση, το πρόβλημα του ιδρυτή, τις φάσεις, την κτηματική περιουσία και τα μετόχια, τα χειρόγραφα και τη νεότερη ιστορία του μοναστηριού.
Στο δεύτερο μέρος η διδάκτωρ Αγάπη Βασιλάκη Καρακατσάνη αρχίζει με μια εισαγωγή γύρω από τη θέση και τη λειτουργία της εικόνας στους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους και συνεχίζει με τη μετάβαση από την παλαιολόγεια στη μεταβυζαντινή ζωγραφική. Ακολουθεί μια αναδρομή στη ζωή και το έργο του Θεοφάνη στον οποίο αποδίδεται το πιο σημαντικό μέρος των εικόνων της Μονής … Το μέρος αυτό του βιβλίου κλείνει με λεπτομερή περιγραφικό κατάλογο των εικόνων που παρουσιάζονται.
Το τρίτο μέρος, γραμμένο από τη βυζαντινολόγο Μαρία Θεοχάρη, που έχει αποκτήσει ειδικότητα στη μελέτη των χρυσοκεντημάτων, αρχίζει με μια σύντομη εισαγωγή για τα κεντήματα αυτά στους βυζαντινούς χρόνους και την περίοδο της τουρκοκρατίας, καθώς και για τη σημασία του Αγίου Όρους σαν κέντρου παραγωγής που διατηρεί και σήμερα μοναδικές συλλογές του είδους. Ακολουθεί ανάλυση των τύπων στους οποίους ανήκουν τα κεντήματα της Μονής και περιγραφικός κατάλογος με εικονογραφική ανάλυση των θεμάτων και ενδιαφέρουσες συγκρίσεις με αντίστοιχα έργα άλλων συλλογών.
Τα κείμενα συνοδεύονται από μια σειρά φωτογραφιών εξαιρετικά υψηλής ποιότητας, που οφείλονται στους φωτογράφους Κ. Πασχαλίδη και Μ. Σκιαδαρέση, και ένα αριθμό επεξηγηματικών σχεδίων της Ειρήνης Νομικού.
Η δομή του βιβλίου φαίνεται λιτή και σαφής. Η επιστημονική συμβολή των τριών συγγραφέων είναι πρωτότυπη και από κάθε πλευρά αξιόλογη. Η λαμπρή δουλειά των φωτογράφων και του τυπογραφείου δίνει πραγματικά νέες δυνατότητες για τη μελέτη των έργων τέχνης που παρουσιάζονται …
Η έκδοση αυτή αποτελεί πολύτιμη προσφορά γιατί κλείνει μέσα της ένα κομμάτι από τον θαυμαστό κόσμο του Αγίου Όρους, δεμένο με την ιστορία και τις παραδόσεις του Γένους κι ωστόσο απρόσιτο στους πολλούς, η επιβίωση του οποίου γίνεται με το πέρασμα του χρόνου όλο και πιο προβληματική. Με αυτή την αίσθηση ίσως, και με επίγνωση της ξεχωριστής σημασίας και της ποιότητας των έργων που παρουσιάζονται, όσοι εργάστηκαν για το βιβλίο αυτό, επώνυμοι και αφανείς, έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους”.
Τελειώνοντας η Λασκαρίνα Μπούρα υπογραμμίζει την ανάγκη η διάθεση των εκδόσεων αυτού του τύπου να βρει μια λογική λύση “που να κάνει τα βιβλία αυτά ευρύτερα προσιτά”, ενώ ξεκινώντας σημειώνει ότι την έκδοση προλογίζει ο καθηγούμενος της Μονής Σταυρονικήτα του Αγίου Όρους αρχιμανδρίτης Βασίλειος.
Κώστας Π. Παντελόγλου
