Λίγο καιρό μετά την Ανταλλαγή η δημιουργός του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών Μέλπω Λογοθέτη-Μερλιέ με συνεργάτες της άκουσαν και κατέγραψαν το τι έζησαν οι Μικρασιάτες Έλληνες κατά τον ξεριζωμό τους από τα πατρώα εδάφη.
Η εργασία αυτή κράτησε περισσότερο από 25 χρόνια, έχει σημειώσει ο Πασχάλης Κιτρομηλίδης το 2003 (*) και συνεχίζει: “Έτσι συγκεντρώθηκε ένα τεράστιο υλικό, το οποίο αποτελεί ειδικό τμήμα του Αρχείου. Το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών υιοθέτησε τον όρο Έξοδος με το βιβλικό του νόημα και με τον όρο αυτόν χαρακτηρίστηκε το corpus των κειμένων των μαρτυριών αυτών. …
Η έκδοση του έργου αυτού εγκαινιάστηκε το 1980 με τη δημοσίευση του Α’ τόμου. Βλ. Η Έξοδος, τόμος Α’: Μαρτυρίες από τις επαρχίες των δυτικών παραλίων της Μικρασίας, Πρόλογος Γεώργιος Τενεκίδης, Εισαγωγή, επιλογή κειμένων, επιμέλεια: Φ.Δ. Αποστολόπουλος, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 1980, σελ. 363, εικ. + 1 χάρτης. Ακολούθησε ο Β’ τόμος το 1982, Τόμος Β’: μαρτυρίες από τις επαρχίες της κεντρικής και νότιας Μικρασίας, Εισαγωγή-Εποπτεία: Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Επιμέλεια: Γιάννης Μουρέλος, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα 1982, σελ. 541, εικ + 1 χάρτης.
Το έργο ολοκληρώνεται τώρα με την επικείμενη έκδοση από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών των τόμων Γ’ και Δ’, που θα παρουσιάσουν τις μαρτυρίες της Εξόδου του παράλιου και μεσογειακού Πόντου. …”
Ο Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης έχει σημειώσεις επίσης ότι οι μαρτυρίες του ξεριζωμού “συνιστούν μνημείο του πολιτισμού του Μικρασιατικού Ελληνισμού” (*), έργο βαθύτερης εθνικής αυτογνωσίας, για την παραγωγή του οποίου εμόχθησαν αθόρυβα, με αυστηρή προσήλωση στους κανόνες της επιστημονικής δεοντολογίας, πολλές γενιές συνεργατών του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών” (*)
(*) Βλ. εφημ. Τα Νέα Σαββατοκύριακο, 30-31 Αυγούστου 2003. Ήταν τότε ο Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης Καθηγητής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Γενικός Γραμματέας του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.
Κώστας Π. Παντελόγλου
