Τα καλοκαίρια των ετών 1967 και 1968 ο αρχιτέκτων Κωστής Χατζημιχάλης παρακολούθησε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Σάλτσμπουργκ τα μαθήματα του Καθηγητή J.B. Bakema.
Ένα κείμενό του, με βάση τις σημειώσεις που κράτησε, δημοσιεύθηκε με τίτλο “Σημειώσεις για την πολεοδομική αρχιτεκτονική” στην ετήσια έκδοση του Ορέστη Δουμάνη Αρχιτεκτονικά Θέματα (4/1970, σελ. 43-47) – από αυτό το κείμενο απέσπασα τα ακόλουθα, που δικαιώνουν θαρρώ τον τίτλο που έθεσα στο σημερινό σημείωμά μου:
“Στην Ολλανδία π.χ. υπήρχε πάντα η ανάγκη της οργανώσεως για την προστασία από το νερό. Αυτό ήταν η αφορμή της συνεργασίας για τα “αναχώματα” των πρώτων κατοίκων. Έτσι κι εμείς σε κάθε κοινωνία πρέπει να βρούμε το “ανάχωμά” της.
Στις διασταυρώσεις των δρόμων ή των καναλιών, εκεί μπορούσες να φτιάξεις την άμαξα και να αλλάξεις τα άλογά σου, εκεί άρχισαν να αναπτύσσονται οι πρώτοι οικισμοί. Αλλού το ποτάμι και ο λόγος δημιουργούσαν τις απαραίτητες οχυρές συνθήκες για διαμονή. Έκτιζαν τείχη, έφτιαχναν κάστρα, ύψωναν καμπαναριά. Πόλεις που αναπτύσσονταν και οργανώνονταν για την άμυνα. Όλες οι παλιές πόλεις δημιουργούσαν χώρους (η καθεμιά με τον τρόπο της), χώρους “κουτιά”, που συγκέντρωναν όλες τις κινήσεις και καθόριζαν λειτουργίες. Είχαν σημεία προσανατολισμού, ένα κάστρο, μια εκκλησιά, ένα λόφο. Κι οι σημερινές πόλεις μπορούν να έχουν τέτοια σημεία. Στην πόλη πρέπει να “μπαίνουμε” από κάπου και να “βγαίνουμε” από κάπου, να προσδιορίζουμε πού βρισκόμαστε και πού πάμε. Μικρά και μεγάλα στοιχεία μπορούν να δημιουργούν τους χώρους, τα “δωμάτια” της πόλεως. Ο καθορισμός των λειτουργιών πρέπει να γίνεται με ελαστικότητα (*).
(*) Βλ. τις μελέτες για νέες πόλεις του Bakema, όπως π.χ. το Pampus-plan (1966) για το νέο Άμστερνταμ και τη νέα πόλη Ashdod στο Ισραήλ.
Κώστας Π. Παντελόγλου
