Έγραψα στις 4 Νοεμβρίου 2020 σχετικά με το ντοκιμαντέρ της Monumenta που κατατόπιζε για τον τρόπο εργασίας προς καταγραφήν των προ του 1940 κτιρίων της Αθήνας και τη δημιουργία μιας σχετικής βάσης δεδομένων, ένα πρόγραμμα που στηρίχθηκε από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Σημειώνω τώρα πως και ένα βιβλίο με τίτλο Ανιχνεύοντας την Αρχιτεκτονική της Αθήνας, το οποίο εκτείνεται σε 344 σελίδες μεγάλου σχήματος, αναφέρεται, πιο αναλυτικά φυσικά, στο ίδιο πρόγραμμα.
Το βιβλίο αυτό, που είναι έκδοση της Monumenta, συγκροτούν τρία μέρη: Μέρος Α: Τα προγράμματα “Καταγραφή, τεκμηρίωση και ανάδειξη κτιρίων 19ου και 20ου αιώνα στην Αθήνα” (2013-2019) – Μέρος Β: Πτυχές της Αρχιτεκτονικής της Αθήνας – Μέρος Γ: Φωτογραφικός Κατάλογος Κτιρίων.
Ας μου επιτραπεί να σταθώ όσον αφορά το Α μέρος: στα αποσπάσματα των συνεντεύξεων, μεταξύ των οποίων του Αλέξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά, του Διονύση Ζήβα, του Μάνου Μπίρη – στα του 2ου Πειραματικού Γυμνασίου Αθηνών, αλλά και του 56ου Γυμνασίου Αθηνών – σε κείμενα εθελοντών συνεργατών του προγράμματος, όπως 1) της Κορνηλίας Ζαρκιά, αρχιτέκτονος, δρ. κοινωνικής ανθρωπολόγου (“Γειτονιά Προφήτη Δανιήλ, οδός Σερρών”) 2) Της Νάσιας Σκαρπερού, μηχανικού μορφολογίας και αναστήλωσης ΤΕ (“Καταγράφοντας στον Κολωνό, τα Σεπόλια, τον λόφο Σκουζέ, την πλατεία Αττικής, κλπ.”) – Στο κείμενο του Στέλιου Λεκάκη αρχαιολόγου-συμβούλου διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς με τίτλο “Η ψηφιακή διαχείριση της πληροφορίας του προγράμματος καταγραφής”.
Όσον αφορά το Β μέρος: “Πτυχές της Αρχιτεκτονικής της Αθήνας” στέκομαι – 1) “Στα κτίρια δημόσιας υγείας στην Αθήνα, 19ος, αρχές 20ου αιώνα” (Γεωργία Αναγνωστοπούλου δρ. αρχιτέκτων) – 2) Στο κείμενο “Αναζητώντας την Αθήνα” (Νίκος Καββαδάς αρχιτέκτων), ιδίως για τα αναφερόμενα στην Κυψέλη, αλλά και εκείνα για τους αρχιτεκτονικούς περιπάτους – 3) Στο κείμενο “Ένθεν και ένθεν της Πατησίων, από τον εκλεκτικισμό στο μοντέρνο, στον χώρο εξάπλωσης της μεσοπολεμικής αστικής κατοικίας” (Βάσω Ρούσση), που παρουσιάστηκε σε ημερίδα της Monumenta κά. τον Δεκέμβριο του 2013 / Ας μου επιτραπεί να καταχωρήσω ένα μικρό απόσπασμα από το κείμενο αυτό: “Οι αρχιτέκτονες Αλέξανδρος Νικολούδης, Κώστας Κιτσίκης, Βασίλειος Τσαγρής, Βασίλειος Κουρεμένος χτίζουν από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1920. Ο Δημήτρης Πικιώνης προβάλλει με τρία διακεκριμένα κτίριά του. Οι Εμμανουήλ Λαζαρίδης, Νικόλαος Νικολαΐδης, Λεωνίδας Μπόνης δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Ο Γεώργιος Κοντολέων και ο Πάνος Νικολή Τζελέπης κάνουν την εμφάνισή τους με τα πρώιμά τους έργα. Και βεβαίως η νέα γενιά, η οποία θα εκφραστεί μέσα από το δικό της λεξιλόγιο, αυτό του μοντέρνου: Άγγελος Σιάγας, Θουκυδίδης Βαλεντής, Πολύβιος Μιχαηλίδης, Ισαάκ Σαπόρτα, Παύλος Μιχαλέας, Πάτροκλος Καραντινός και άλλοι των οποίων το έργο δεν έχει εντοπιστεί”.
Όσον αφορά το Β μέρος στέκομαι και 4) στις ενδιαφέρουσες απόψεςι που διετύπωσε ο Καθηγητής της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Ε.Μ. Πολυτεχνείου Παναγιώτης Τουρνικιώτης, απαντώντας στις ερωτήσεις της συντονίστριας της Monumenta Ειρήνης Γρατσία / Μεταξύ άλλων είπε: “Μοντέρνα σπίτια και μοντέρνα κτίρια σχεδίασε ο Στάμος Παπαδάκης που είχε τελειώσει τις σπουδές του το 1929 στο Παρίσι, αλλά και ο Πάτροκλος Καραντινός που είχε σπουδάσει στην Αθήνα. Ο Εμμανουήλ Βουρέκας, ο Περικλής Γεωργακόπουλος και ο Ρένος Κουτσούρης που είχαν τελειώσει τις σπουδές στη Δρέσδη, μαζί με τον Παναγιώτη Μιχελή, γύρω στα 1926-1927. Μοντέρνα αρχιτεκτονική σχεδίασε και ο Κυπριανός Μπίρης που τέλειωσε στην Αθήνα και έκανε πρόσθετες σπουδές στη Γερμανία. Ο Κώστας Κιτσίκης που είχε σπουδάσει στο Βερολίνο. Σίγουρα ξεχνάω πολλά ονόματα. Τον Δεσποτόπουλο και τον Μητσάκη για παράδειγμα…”. Ενώ ανέφερε ως τόπους που χτίζεται μοντέρνα αρχιτεκτονική την πλατεία Βικτωρίας, την Πατησίων, τη Μαυρομματαίων, την 3ης Σεπτεμβρίου, την Ομόνοια και γύρω από την Ομόνοια, τη Σκουφά, τη Σόλωνος, την Πατριάρχου Ιωακείμ κλπ., αλλά και γειτονιές όπως του Μακρυγιάννη, το Παγκράτι, τα Πατήσια, του Γκύζη και προάστια όπως του Ψυχικού, της Φιλοθέης, της Γλυφάδας, του Ελληνικού. Σημείωσε δε και την αναπτυχθείσα δημόσια δραστηριότητα επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου μετά το 1928 με το πρόγραμμα οικοδόμησης Σχολείων σε μοντέρνα γραμμή και το ομοτροπο πρόγραμμα των Σανατορίων και Νοσοκομείων.
Θαρρώ πως πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα η γνώμη του Καθηγητή Παναγιώτη Τουρνικιώτη που θησαυρίστηκε στο Ανιχνεύοντας την Αρχιτεκτονική της Αθήνας της Monumenta, κατά την οποία ο πιο μεγάλος κίνδυνος για τα κτίρια όπως και για τα δένδρα είναι οι άνθρωποι, επίσης η γνώμη ότι τα υλικά κατασκευής και η μαστοριά των τεχνιτών του παρελθόντος δεν υπάρχουν στις μέρες μας και τέλος η γνώμη ότι “Έχουμε χτίσει πολύ περισσότερο απ’ ό,τι χρειαζόμαστε και δεν χρειάζεται να χτίσουμε περισσότερο”, αλλά “χρειάζεται να ξανακερδίσουμε την αξία, τη σημασία και την ποιότητα αυτών που είναι ήδη χτισμένα”.
Ο φωτογραφικός κατάλογος κτιρίων, το Γ μέρος δηλαδή, ακολουθεί το Β μέρος, περιλαμβάνοντας 1362 κτίρια από τις 7 Δημοτικές Κοινότητες των Αθηνών, καταλαμβάνοντας τις σελίδες 166-341 του Ανιχνεύοντας την Αρχιτεκτονική της Αθήνας.
Νομίζω πως πρέπει να κλείσω την αναφορά μου στο βιβλίο σημειώνοντας τούτο που περιέχεται στον Χαιρετισμό του Προέδρου του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος Ανδρέα Δρακόπουλου: “… κάθε άνθρωπος, πέρα από την κάλυψη των βασικών αναγκών του, έχει δικαίωμα να ελπίζει, να ονειρεύεται, να περιτριγυρίζεται και να εμπνέεται από “ομορφιά” ιστορική και σύγχρονη, φυσική και κτισμένη, υλική και άυλη. Το πιστεύομε με όλη μας την καρδιά και προσπαθούμε να το επιβεβαιώσουμε με το έργο μας, υποστηρίζοντας δωρεές, όπως αυτή της καταγραφής και τεκμηρίωσης των κτιρίων της περιόδου 1830-1940 στην Αθήνα από τη Monumenta, ένας από τους καρπούς της οποίας αποτελεί αυτή εδώ η έκδοση”.
Κώστας Π. Παντελόγλου
πολιτικός μηχανικός ΕΜΠ
άλλοτε Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων
και Μέλος της Αντιπροσωπείας του ΤΕΕ
