Όχι λίγοι θαρρούν πως η “φιλελευθεροποίηση” της δικτατορίας των συνταγματαρχών ξεκίνησε σταδιακά μετά το δημοψήφισμα της 29ης Ιουλίου 1973, τη δοθείσα και καλά γενική αμνηστία, την πρωθυπουργοποίηση του αρχηγού του Κόμματος των Προοδευτικών Σπύρου Μαρκεζίνη.
Δεν έχουν όμως έτσι τα πράγματα. Δεν θα γράψω ωστόσο πώς εγώ τα έζησα, θα αντιγράψω από το βιβλίο του Κωστή Κορνέτη Τα παιδιά της δικτατορίας (Εκδόσεις Πόλις 2015) τα παρακάτω:
“Ο στρατιωτικός νόμος, που ίσχυε από την 21η Απριλίου 1967, καταργήθηκε σε ολόκληρη τη χώρα εκτός από τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα στις 31 Δεκεμβρίου 1971. Η κατάργησή του επεκτάθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 12 Δεκεμβρίου 1972 και στην Αθήνα στις 20 Αυγούστου 1973. Ο νόμος περί του Τύπου του Νοεμβρίου του 1969 καταργούσε την προληπτική λογοκρισία … Η … Κυβέρνησις, τον Νοέμβριο του 1968, τον Απρίλιο του 1969 και τον Απρίλιο του 1970 εξέδωσε Διατάγματα που αποκαθιστούσαν αρκετά βασικά συνταγματικά δικαιώματα, ανάμεσά τους το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι, του οικιακού ασύλου και το δικαίωμα της προσωπικής ασφάλειας. Νίκος Αλιβιζάτος, Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση. Όψεις της ελληνικής εμπειρίας, Αθήνα 1983, 286. “Επαναφέρονται εις ισχύν τα άρθρα 10 και 11 του Συντάγματος. Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι”, Το Βήμα, 29 Μαΐου 1972” (βλ. σημείωση 63 του τρίτου κεφαλαίου του βιβλίου του Κορνέτη, σελ. 310).
Όσον αφορά το γιατί η σταδιακή “φιλελευθεροποίηση” της δικτατορίας των συνταγματαρχών, η αιτία ας αναζητηθεί στην ανάγκη της να σπάσει τη διεθνή και εσωτερική απομόνωσή της.
Αναφορά στη “φιλελευθεροποίηση” των χρόνων 1970-1972 έχει κάνει και ο Σωτήρης Βαλντέν στο βιβλίο του Δικτατορία και Αντίσταση 1967-1974. Προσωπική μαρτυρία, Εκδόσεις Θεμέλιο 2018, με τα παρακάτω λόγια:
“Εκφράστηκε κυρίως στον Τύπο, την ελευθερία της έκφρασης και την κυκλοφορία βιβλίων και περιοδικών. Όπως και αργότερα, η διαδικασία αυτή δεν υπήρξε ευθύγραμμη. Το καθεστώς κατά καιρούς έπαιρνε πίσω τις παραχωρήσεις που είχε κάνει και εξαπέλυε νέους διωγμούς, συχνά σκληρούς. Όμως η γενική τάση ήταν αδιάψευστη: Από τις αρχές του 1970 αρχίζει να υπάρχει (ως παραχώρηση ή ως κατάκτηση, τα δύο αυτά δεν χωρίζονται με σινικά τείχη) ένας συνεχώς διευρυνόμενος χώρος για “νόμιμη” δουλειά. … από το τέλος του 1969, οι εφημερίδες του Συγκροτήματος Λαμπράκη (“Το Βήμα” και “Τα Νέα”) και το “Έθνος” γράφουν σχεδόν τα πάντα, περιλαμβανομένων και των πρακτικών των δικών αντιστασιακών, επικρίνουν και σατιρίζουν το καθεστώς (π.χ. οι περίφημες γελοιογραφίες του Κώστα Μητρόπουλου στα “Νέα” ή η φοιτητική στήλη του Μηνά Παπάζογλου στην ίδια εφημερίδα). Βέβαια, η εικόνα στην επαρχία είναι διαφορετική και εξ άλλου … το “Έθνος” οδηγήθηκε σε κλείσιμο την άνοιξη του 1970. – Στις εκδόσεις βαθμιαία κυκλοφορούν και τυπώνονται τα πάντα: Έλληνες και ξένοι αριστεροί λογοτέχνες και ποιητές, οι κλασικοί του Μαρξισμού (Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν), οι γνωστοί σύγχρονοι μαρξιστές κλπ. Εκδίδεται και περιοδικό σχεδόν δηλωμένα τροτσκιστικό (“Νέοι Στόχοι”). Εμφανώς αριστερό είναι και το περιοδικό “Σύγχρονος Κινηματογράφος”. Όμως, δύο άλλα περιοδικά υποχρεώνονται να κλείσουν λίγο μετά την πρωτοεμφάνισή τους (“Αντί”, “Προσανατολισμοί”) – (Θεατρικές) επιθεωρήσεις όπως του “Ελεύθερου Θεάτρου” επικρίνουν και σατιρίζουν σχεδόν ανοικτά το καθεστώς”.
Συμφωνώ με τον Σωτήρη Βαλντέν και επαυξάνω, χωρίς ωστόσο να θέλω να φορτώσω το παρόν σημείωμα με περαιτέρω σχετικές αναφορές – το αφήνω για μιαν άλλη φορά.
Κώστας Π. Παντελόγλου
