Όσα ακολουθούν απέσπασα από το βιβλίο του Χένρυ Μόργκενταου Η Αποστολή μου στην Αθήνα. 1922 – Το έπος της εγκατάστασης, Εκδόσεις Τροχαλία 1994, σελ. 333-341 και αναφέρονται στον Αρχιτέκτονα Κώστα Σγούτα (1897-1983), στον οποίο ο Μικρασιατοπροσφυγικός συνοικισμός της Νέας Φιλαδέλφειας πολλά χρωστά για την ανθρώπινη λειτουργικότητα του και την εξαιρετική ομορφιά του:
“… Η Επιτροπή επικέντρωσε τη σκέψη της, όσον αφορούσε τους αστούς πρόσφυγες, σε ένα ευρύ πρόγραμμα κατασκευής και απόδοσης στους τελευταίων μονίμων κατοικιών. Έπρεπε να χτιστούν ολόκληρες νέες πόλεις … Έπρεπε να επιλεγούν οι τοποθεσίες, να αποκτηθούν οι σχετικές εκτάσεις, να ανεγερθούν τα κτίρια, να δημιουργηθούν υδροδοτικά και αποχετευτικά συστήματα, να επιλεγούν και να κατανεμηθούν οι οικογένειες που θα κατοικούσαν εκεί και να γίνουν οι διευθετήσεις για την μελλοντική αγορά εκ μέρους τους των κατοικιών με δόσεις. Επρόκειτο για ένα πολύπλοκο εγχείρημα, το οποίο αφορούσε όχι μόνο σε μεγάλα χρηματικά ποσά αλλά και προβλήματα επιλογής, σχεδιασμού, υλικών, διαφόρων μορφών συμβάσεων με τους κατασκευαστές κλπ. κλπ.
Ευτυχώς, ένας ιδιοφυής νεαρός βρέθηκε ανάμεσα στους ίδιους τους Έλληνες, ο οποίος αποδείχτηκε ικανός να αντιμετωπίσει το μεγάλο πρόβλημά τους υπό την καθοδήγηση της Επιτροπής. Ο κύριος Σγούτας ήταν ένας λαμπρός νέος Μηχανικός, τον οποίο η Επιτροπή βρήκε να συνεργάζεται με το Ταμείο Προσφύγων, την Οργάνωση η οποία αντιμετώπιζε το πρόβλημα πριν από τη δημιουργία της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων. Αν και μόλις εικοσιέξι ετών όταν τον προσλάβαμε, αποδείχτηκε ικανός να φέρει σε πέρας τη διαχείριση και εκτέλεση του ευρύτατου προγράμματός μας και όταν γράφονταν αυτές οι γραμμές ήταν ακόμη επιφορτισμένος με το σχετικό έργο. Ο νεαρός Σγούτας είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη, είχε σπουδάσει Μηχανικός στο Παρίσι, είχε εργαστεί ως μεταφραστής στις βρετανικές στρατιωτικές μονάδες της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια του πολέμου, είχε μετατεθεί στο επιτελείο του αείμνηστου Χένρυ Π. Νταίηβισον, του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, με την ίδια ιδιότητα και όταν συνέβη η Καταστροφή της Σμύρνης υπηρετούσε ως αξιωματικός στο Σώμα Μηχανικού του Ελληνικού Στρατού. Όταν δημιουργήθηκε το Ταμείο Προσφύγων ο Στρατός τον έστειλε να εργαστεί σ’ αυτό ως Μηχανικός και όταν αναλάβαμε εμείς το έργο του Ταμείου ο Σγούτας μετατέθηκε αυτομάτως στο επιτελείο μας.
Ο Σγούτας αποδείχτηκε όχι μόνο εξαιρετικός Μηχανικός αλλά και γεννημένος οργανωτής και εκτελεστής. Μικρόσωμος και όμορφος, με στρογγυλό πρόσωπο και μαύρα φωτεινά μάτια έχει όλους τους τρόπους του κοινωνικού Έλληνα αλλά και την αποφασιστικότητα και σταθερότητα ενός σκληρού επιχειρηματία. Με προσωπικό μόνο δεκαπέντε ατόμων οργάνωσε το έργο κατασκευής οικισμών σε τέσσερα τμήματα τα οποία διεκπεραίωσαν επιτυχώς αυτό το περίπλοκο έργο: 1) Αρχιτεκτονικός και στατικός σχεδιασμός 2) Νομικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων και των συμβολαίων 3) Επιθεώρηση και 4) Λογιστικά.
Υπό την καθοδήγηση αυτής της μικρής ομάδας ανεγέρθηκαν σχεδόν είκοσι χιλιάδες κατοικίες σε πέντε οικισμούς στις παρυφές της Αθήνας και σε τρεις οικισμούς σε μακρινές από την πρωτεύουσα πόλεις. Σύμφωνα με την πολιτική που είχε υιοθετήσει από την αρχή των εργασιών μας, θέσεις του κατασκευαστικού προγράμματος που μπορούσαν να πληρωθούν από πρόσφυγες δόθηκαν σ’ αυτούς και είναι αξιοσημείωτο ότι το 90% των όσων εργάστηκαν στην ανοικοδόμηση ήταν πρόσφυγες.
Η ανέγερση των κατοικιών πέρασε από τέσσερα εξελικτικά στάδια …
… καθώς το έργο μας προχωρούσε πειραματιζόμασταν διαρκώς για να βρούμε την ιδανική μορφή κατασκευής η οποία θα συνδύαζε τη μονιμότητα με τη φθηνή συντήρηση. Αυτά τα πειράματα συμπεριλάμβαναν δοκιμές με διάτρητα τούβλα, τσιμεντόλιθους και διάφορα άλλα υλικά.
Η πείρα έδειξε ότι σπίτια φτιαγμένα από εγχώρια πέτρα, επενδυμένη από σοβά και καλυμμένα στη στέγη με εγχώρια κεραμίδια, θα μπορούσαν να φτιαχτούν με λίγο μεγαλύτερο κόστος από εκείνο των ξύλινων σπιτιών και θα πρόσφεραν ένα κτίσμα που θα διαρκούσε για αρκετό διάστημα και δεν θα απαιτούσε σχεδόν καθόλου συντήρηση.
… Τελικά διαμορφώθηκαν δύο τύποι (σπιτιών). Ο ένας ήταν ένα μονώροφο σπίτι που θα χρησίμευε ως κατοικία δύο οικογενειών. …
Ο δεύτερος τύπος μόνιμης κατοικίας, που προέκυψε από τα πειράματα του Σγούτα, ήταν απλά μια διεύρυνση αυτής της κατοικίας για δυο οικογένειες με την προσθήκη ενός πανομοιότυπου δεύτερου ορόφου, ώστε να στεγάζονται τέσσερις οικογένειες. … Από αρχιτεκτονική άποψη επιτεύχθηκε τελικά ένα ευχάριστο αποτέλεσμα παρά την αυστηρή απλότητα που επέβαλε η αναγκαστική οικονομία. Το φυσικό κιτρινωπό χρώμα (του σοβά) και το φυσικό κόκκινο των κεραμιδιών της στέης δημιουργούν ένα ευχάριστο και γραφικό συνδυασμό.
Καθώς αυτοί οι νέοι οικισμοί χτίστηκαν σε μεγάλες εκτάσεις ανοικοδόμητης γης, στάθηκε δυνατό να σχεδιαστούν οι δρόμοι και τα σπίτια σύμφωνα με τις πιο σύγχρονες αντιλήψεις σχετικά με την άνεση και την υγιεινή διευθέτηση. Για κάθε κατοικία υπάρχει αρκετός αέρας και φως. Από αυτή την άποψη οι νέοι οικισμοί με το παράδειγμά τους θα ασκήσουν μια μόνιμη ευεργετική επίδραση στις Ελληνικές πόλεις.
Το κόστος ανέγερσης αυτών των κατοικιών υπήρξε εκπληκτικά χαμηλό. Κι αυτό οφείλεται εν μέρει στα φθηνά υλικά και εργατικά χέρια. Ωστόσο πολλά οφείλονται και στον Σγούτα και το επιτελείο του για την επιδεξιότητά τους στην χρησιμοποίηση που προσφέρουν τα φυσικά πλεονεκτήματα της μαζικής παραγωγής για να καταστήσουν αυτές τις κατασκευές όσον το δυνατόν φθηνότερες. …”
Κώστας Π. Παντελόγλου
