Στο 11ο Συνέδριο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Προσφύγων (ΠΟΠ 1922), που συνήλθε στο Δημαρχείο των Αθηνών στις 24 και 25 Απριλίου 1977, διαβάστηκε η Ανακοίνωσή μου με τον παραπάνω τίτλο και περιλήφθηκε στα πρακτικά του Συνεδρίου – ήμουν τότε Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων και Μέλος της Αντιπροσωπείας του ΤΕΕ.
Η Ανακοίνωσή μου αυτή δημοσιεύθηκε τότε στο επίσημο όργανο της Κεντρικής Ενώσεως Δήμων και Κοινοτήτων της Ελλάδος Επιθεώρησις της Τοπικής Αυτοδιοικήσεως (Απρίλιος 1977) και στην έκδοση του ΤΕΕ Τεχνικά Χρονικά (Ιούλιος-Αύγουστος 1977) – αργότερα, τον Ιανουάριο του 1979, δημοσιεύτηκε και στα υπ’ εμού συντασσόμενα Δημοτικά Ζητήματα (βλ. φυλλάδιο 6).
Η Ανακοίνωση αυτή είχε ως ακολούθως:
Ένα από τα ζητήματα που πρέπει κατά τη γνώμη μου ν’ απασχολούν τους Πρόσφυγες και όχι μόνο αυτούς είναι η τύχη των Προσφυγικών Οικισμών.
Οι Προσφυγικοί Οικισμοί δεν είναι κάτι αμελητέο· σύμφωνα με ορισμένα στοιχεία είναι περίπου δυόμιση χιλιάδες· στέγασαν πάνω από 1 εκατομμύριο 200 χιλιάδες Πρόσφυγες σε εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα. Κοντά 35 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα δόθηκαν για τη στεγαστική αποκατάσταση των αστών προσφύγων, ενώ σε 143 χιλιάδες οικογένειες δόθηκαν γεωργικοί κλήροι που κυμαίνονταν, για τις πιο πολλές από αυτές, ανάμεσα στα 30 με 40 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία.
Οι Προσφυγικοί Οικισμοί συντέλεσαν στην πολεοδομική διαμόρφωση του Ελλαδικού χώρου· στέγασαν στα όριά τους σε σημαντικό βαθμό και ξεριζωμένους της Κατοχής και του Εμφύλιου και εσωτερικούς μετανάστες.
Οι Προσφυγικοί Οικισμοί αποτελούν σοβαρό στοιχείο της πολεδομικής μας πραγματικότητας. Μας το υπογραμμίζουν η Καισαριανή, ο Βύρωνας, ο Υμηττός, η Καλλιθέα, τα Σφαγεία, το Αιγάλεω, το Περιστέρι, η Ν. Φιλαδέλφεια, η Ν. Ιωνία κ.ά. στην Αθήνα· η Κοκκινιά, η Δραπετσώνα, το Κερατσίνι, ο Κορυδαλλός, κ.ά. στον Πειραιά. Οι Αμπελόκηποι, η Καλαμαριά, η Τούμπα, η Σίνδος κ.ά. στη Θεσσαλονίκη.
50 χρόνια πέρασαν από τη δημιουργία των Προσφυγικών Οικισμών. Τα σπίτια ερειπώθηκαν αφού στέγασαν σχεδόν τρεις γενιές. Οι περιοχές που βρίσκονται οι Προσφυγικοί Οικισμοί της περιοχής Αθήνα-Πειραιά, και όχι μόνο, είναι υποβαθμισμένες.
Και η μελέτη Δοξιάδη για το Χωροταξικό της Πρωτεύουσας το παραδέχεται αυτό, λέει ακριβώς: “Οι περισσότερες από τις γειτονιές (που είναι υποβαθμισμένες) βρίσκονται στο δυτικό Λεκανοπέδιο και λιγότερες στις δυτικές υπώρειες του Υμηττού· εκεί δηλαδή όπου κατοικούν οικογένειες χαμηλότερων εισοδηματικών τάξεων”
1.
Οι προσφυγικές γειτονιές είναι από τις γειτονιές “του δυτικού Λεκανοπεδίου” και των “δυτικών υπωρειών του Υμηττού”, όπως τις ονομάζει η μελέτη Δοξιάδη για το Χωροταξικό της Πρωτεύουσας.
Καλό θα ήταν να τις έλεγε ο μελετητής με τ’ όνομά τους που σημαίνει πολλά· τότε όμως θα ήταν δυσκολότερο να λέει: “Η ορθολογική ανάπτυξη της πρωτευούσης θα εξασφαλισθή κατά κύριο λόγο από έργα αναπτύξεως σε νέες περιοχές και κατά δεύτερο λόγο από έργα εξυγιάνσεως βελτιώσεως ή γενικότερης αναπλάσεως σε οικοδομημένες αλλά υποβαθμισμένες περιοχές”2. Και ότι: “¨Τα έργα εξυγιάνσεως ή βελτιώσεως δεν μπορεί παρά να έπονται των έργων αναπτύξεως των νέων περιοχών, ώστε με την δημιουργία της βασικής υποδομής και των βασικών έργων στις τελευταίες καθώς και των κυρίων αξόνων διασυνδέσεώς τους να δημιουργηθούν συνθήκες που ν’ ανταγωνίζονται τις υπάρχουσες προβληματικές περιοχές…”3.
Υποβαθμισμένες λοιπόν οι περιοχές των Προσφυγικών Οικισμών· πυο μάλλον σκέφτονται να μην ασχοληθούν άλλο πια μαζί τους οι αρμόδιοι, αφού φρόντισαν προηγούμενα τους πιο προβληματικούς απ’ αυτούς, τις “παράγκες”, να τις αντικαταστήσουν με πολυόροφες οικοδομές και πολλά καινούργια προβλήματα για τους Πρόσφυγες.
Ίσως να θυμηθεί μερικές από τις περιοχές των Προσφυγικών Οικισμών η “ΔΕΠΟΣ” [Δημόσια Επιχείρηση Πολεοδομίας και Στέγασης ΑΕ], σαν θα την εξυπηρετούν στα δικά της προγράμματα.
Στο σημείο αυτό επιτρέψτε μου να αναφερθώ στον τρόπο, που Πρόσφυγες και άλλοι κάτοικοι Προσφυγικών Οικισμών αντιμετωπίζουν την κατάσταση· έχω προσωπική αντίληψη για μερικούς τέτοιους οικισμούς. Στη Ν. Ιωνία, στην Καισαριανή, στην ίδια τη θέση την παλιά κτίζουν πολυόροφα εμβαδού 19 και 25 τετραγωνικών μέτρων για να καλύψουν νέες ανάγκες. Στην Καλογρέζα, στη Ν. Σμύρνη, στη Ν. Φιλαδέλφεια εργολάβοι κτίζουν πολυκατοικίες με αντιπαροχή.
Ωστόσο η ανοικοδόμηση γίνεται με όχι πολύ γρήγορους ρυθμούς. Η συνιδιοκτησία, τα κληρονομικά, άλλες εκκρεμότητες, μα και ο σχετικά χαμηλός συντελεστής εκμετάλλευσης των οικοπέδων είναι οι αιτίες.
Μπορούμε έτσι να προλάβουμε, ώστε να παρέμβουμε εμείς σχεδιασμένα, στο ζήτημα του μέλλοντος των Προσφυγικών Οικισμών.
Οι Πρόσφυγες και οι άλλοι κάτοικοι, που μαζί μοιράστηκαν τις δυσκολίες της ζωής όλα αυτά τα χρόνια, πρέπει να σκεφτούν και να ενεργήσουν συλλογικά με τη βοήθεια και των προοδευτικών Δημοτικών Αρχών, δημιουργώντας τις “Δημοτικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Οικιστικής Δραστηριότητας”, προχωρώντας σταδιακά στην πολεοδομική ανάπλαση των Προσφυγικών Οικισμών, μετά από μελέτες και σχέδια που θα συνταχθούν με επιστημονική γνώση και δημοκρατικό διάλογο και που θα εκφράζουν στον χώρο προοδευτικές αντιλήψεις για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.
Στις “Δημοτικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Οικιστικής Δραστηριότητας” θα μετέχουν οι Δήμοι, οι Πρόσφυγες και άλλοι κάτοικοι και οι Εργαζόμενοι στα Οικιστικά Έργα.
Οι “Δημοτικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Οικιστικής Δραστηριότητας” θα κατασκευάζουν κατοικίες, χώρους παραγωγής και εμπορίας, κτίρια κοινωνικής χρήσης, ενώ θα φροντίζουν για τα έργα υποδομής και τα δίκτυα.
Δημοτική γη, κονδύλια Δημοτικών προϋπολογισμών, συνιδιόκτητη γη των Προσφύγων και άλλων κατοίκων, εργασία των Εργαζόμενων στα Οικιστικά Έργα, χρηματικά μερίδια, δάνεια, μπορούν να αποτελέσουν σοβαρή οικονομική βάση των “Δημοτικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων Οικιστικής Δραστηριότητας”.
Οι “Δημοτικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Οικιστικής Δραστηριότητας” θα είναι δυνατό να δημιουργήσουν “Διαδημοτική Επιχείρηση Παραγωγής και Εμπορίας Υλικών και Προηγμένων Δομικών Μεθόδων”.
Δεν παραγνωρίζω τις δυσκολίες για να φτάσουμε στις “Δημοτικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Οικιστικής Δραστηριότητας” για την Πολεοδομική Ανάπλαση των Προσφυγικών Οικισμών. Μα πιστεύω πως συντρέχουν πολλοί λόγοι που ενθαρρύνουν για κάτι τέτοιο.
Υπάρχει μια ορισμένη υλική βάση, δεν υπάρχουν θεσμικά εμπόδια, υπάρχουν προοδευτικές αντιλήψεις και στους Δήμους, και στους Πρόσφυγες και στους Εργαζόμενους στα Οικιστικά Έργα.
Έτσι είναι δυνατό προσπαθώντας υπομονετικά και συλλογικά να προτείνουμε και να πραγματώσουμε κατά ένα μέρος εναλλακτική λύση στη σημερινή κατάσταση πραγμάτων.
Οι Προσφυγικοί Οικισμοί συνετέλεσαν στην πολεοδομική διαμόρφωση του Ελλαδικού χώρου· αποτελούν σοβαρό στοιχείο της πολεοδομικής μας πραγματικότητας και μπορούν να αποτελέσουν τον κρίκο εκείνο που κρατώντας τον, κρατάμε ολόκληρη την αλυσίδα.
Μέσα από την Πολεοδομική Ανάπλαση των Προσφυγικών Οικισμών με τις “Δημοτικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Οικιστικής Δραστηριότητας” μπορεί να μεθοδευτεί η προσπάθεια να γίνει πραγματικότητα – μερική γιατί πιο ολοκληρωμένη θα γίνει σε ένα διαφορετικό κοινωνικό καθεστώς από το σημερινό – μια άλλη αντίληψη για την οργάνωση των Οικισμών.
Και αυτό είναι πολύ σημαντικό, επίκαιρο και γι’ αυτό αναγκαίο.
Η σύντομη αυτή Ανακοίνωση δεν εξαντλεί το θέμα. Κάθε άλλο. Το βάζει μόνο. Μια Μελέτη για τις “Δημοτικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Οικιστικής Δραστηριότητας” θα ακολουθήσει.
Καλό θα ήταν να γίνει όσο γίνεται από πιο πολλούς και για πιο πολλές πλευρές του θέματος.
Αυτό όμως που θα μπορούσα να σας πω εγώ είναι πως θα συνεχιστούν οι προσπάθειες σ’ αυτή την κατεύθυνση.
ο
Προσθέτω τώρα εδώ: Όσα προηγήθηκαν της Ανακοίνωσής μου αυτής στο 11ο Συνέδριο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Προσφύγων (ΠΟΠ 1922), που συνήλθε 24 και 25 Απριλίου 1977 στο Δημαρχείο Αθηνών, αλλά και όσα από τότε ακολούθησαν, περιλαμβάνονται σε σχετικό βιβλίο μου, που ελπίζω να μπορέσουμε να το δημοσιοποιήσουμε όταν το ολοκληρώσω…
Κώστας Π. Παντελόγλου
Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ
άλλοτε Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων
και Μέλος της Αντιπροσωπείας του ΤΕΕ
