Το παρακάτω κείμενο δημοσιεύτηκε ως πρόλογος στην έκδοση “Περί των πλημμυρών εν τω λεκανοπεδίω Αθηνών-Πειραιώς” του Ιστορικού Αρχείου Τοπικής Αυτοδιοικήσεως Κώστα Π. Παντελόγλου, που κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία από τον Φεβρουάριο του 2018.
Στην ελληνική περίπτωση (αν και όχι μόνο στην ελληνική), η δημόσια σφαίρα τείνει να μονοπωλείται από εκείνους που διατείνονται ότι ανά πάσα χρονική στιγμή το καθετί συμβαίνει για πρώτη φορά. Οι «πρωτοφορίτες», ειδικά μάλιστα αν ασκούν εξουσία, δεν παύουν να μας θυμίζουν ότι βρισκόμαστε ενώπιον «πρωτοφανών συνθηκών», τις οποίες Εκείνοι είτε δαμάζουν όπως ο Αη Γιώργης το Δράκο, είτε είναι αδύνατο να δαμάσουν διότι πρόκειται περί Θεομηνίας· ανάλογα με την περίσταση και μέχρι την επόμενη «πρωτοφανή» επανεμφάνιση του ίδιου, άλυτου ακόμη, προβλήματος…
Αυτά τα ιδεολογικά μονοπώλια στερούν από την πολύπαθη δημόσια σφαίρα και την πολιτική πρακτική του ελλαδικού χώρου την ελάχιστη απαραίτητη μνήμη· κι εννοούμε εδώ τη μνήμη όχι ως εργαλείο διαχείρισης του παρόντος κατά τα συμφέροντα των εκάστοτε κρατούντων, αλλά ως εργαλείο που βοηθά στην ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών των πολλών, μ’ ένα τρόπο δίκαιο ως προς την κατανομή και ρεαλιστικό ως προς τα μέσα – δηλαδή μ’ έναν τρόπο εν πολλοίς επαναστατικό.
Η ανάγκη γι’ αυτή τη μνήμη δεν είναι μια πλάνη: στη σύντομη ιστορία του ελλαδικού χώρου ως οργανωμένου κρατικού σχηματισμού νεωτερικού τύπου, τα ίδια ή παρόμοια ζητήματα επανεμφανίζονται για να μας αποδείξουν ότι πρωτοφανείς συνθήκες σπανίως υπάρχουν ως τέτοιες. Ταυτόχρονα, αν εξετάσουμε τις παραδοσιακές μορφές οργάνωσης πριν την επικράτηση του κρατικού μοντέλου στον ίδιο γεωγραφικό και πολιτισμικό χώρο, θα διαπιστώσουμε το διαχρονικό χαρακτήρα των ειδικών προβλημάτων αυτού του χώρου και επίσης το γεγονός ότι έχουν υπάρξει στο παρελθόν αποτελεσματικότερες προσεγγίσεις τους, πριν ο οδοστρωτήρας της γραφειοκρατικής ομογενοποίησης και του πολιτικαντισμού σε κρατικό περιβάλλον «ξεπεράσει» τα υπαρκτά προβλήματα του περιβάλλοντος, της κοινωνίας και της οικονομίας διά της ισοπέδωσης.
Πάνω σ’ αυτόν τον προβληματισμό, και εκκινώντας απ’ τη δική του προχωρημένη κοινωνικοπολιτική αφετηρία, ο Κώστας Π. Παντελόγλου επιχειρεί εδώ και δεκαετίες να ανασύρει από τη λήθη τις γραπτές αποδείξεις ότι πρώτη φορά δεν υπάρχει ή, αν υπάρχει, σίγουρα δεν είναι αυτή που λένε οι «πρωτοφορίτες» – έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, μάλιστα, ότι μια πλημμύρα στην Αθήνα υπήρξε αφορμή και σημείο καμπής σ’ αυτή την προσπάθεια1. Ή, για να το πούμε με τα δικά του λόγια, «χιλιάδες και χιλιάδες σελίδες κείμενα αυτοδιοικητικού περιεχομένου και ενδιαφέροντος έχω εντοπίσει διάσπαρτα σε βιβλία περιοδικά εφημερίδες πρακτικά κά. του 19ου και 20ου αιώνος εις την διάρκεια μιας πολύχρονης εκτεταμένης και εντατικής προσπάθειας – ανασκαφής την ονομάζω στο ορυχείο των προσπαθειών του λαού μας για την πρόοδο».
Στο ζεμπίλι του έχει συγκεντρώσει πλήθος τέτοιων αποδείξεων σε ποικιλία θεμάτων, τα οποία χαρακτηρίζονται συνήθως από δύο στοιχεία. Το πρώτο είναι πως οι πλέον επαναστατικές απόψεις δεν καταγράφονται συνήθως από τους κατά δήλωσή τους πιο προοδευτικούς παίκτες της κάθε εποχής. Το δεύτερο είναι ότι η επικαιρότητα πολλών απ’ τις διασωσμένες γραπτές αποδείξεις σοκάρει τον αναγνώστη και την αναγνώστρια που είναι ταυτόχρονα και καλοπροαίρετοι ακροατές των «πρωτοφοριτών».
Αυτή η επικαιρότητα είναι συχνά βαμμένη με αίμα· έτσι συμβαίνει και με το κείμενο ηλικίας 120 ετών που δημοσιεύουμε εδώ και αφορά τις πλημμύρες στο λεκανοπέδιο Αθηνών-Πειραιώς. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο συγγραφέας του, διακεκριμένος νομομηχανικός, περιγράφει με τη γλώσσα της εποχής του την τραγωδία της Μάνδρας στα τέλη του 2017 κι εξηγεί πώς θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί. Το τρομερό της υπόθεσης είναι πως και οι σημερινές, κατόπιν εορτής επιστημονικές και άλλες τοποθετήσεις για το ζήτημα των πλημμυρών στο λεκανοπέδιο Αθηνών-Πειραιώς λένε τα ίδια λίγο πολύ πράγματα. Εκατόν είκοσι χρόνια μετά, παρά την ευστοχία του και τη διεισδυτικότητά του, το κείμενο αυτό ελάχιστη επιρροή είχε πάνω στις πολιτικές που χάραξαν οι κατά καιρούς «πρωτοφορίτες» και οι φορείς του ελληνικού κράτους.
Το εν λόγω κείμενο είχε διασώσει, επιμεληθεί και πρωτοκυκλοφορήσει ως 51η Δημοσίευση του Ιστορικού του Αρχείου Τοπικής Αυτοδιοικήσεως ο Κώστας Π. Παντελόγλου το 1994. Θα του άξιζε μια υπομνηματισμένη έκδοση ιστορικού χαρακτήρα, αλλά η πλημμύρα του σήμερα μάς υποχρεώνει στο ελάχιστο δυνατό, δηλαδή στην επανέκδοσή του. Από την πρώτη διάσωση του κειμένου κρατήσαμε τη μορφολογία, όχι για οικονομία χρόνου, αλλά ως φόρο τιμής στη δεύτερη εξαφάνισή του, της τελευταίας εικοσιπενταετίας. Τι διάολο, στα επόμενα 25 ή 125 χρόνια μπορεί καμιά πλημμύρα να παρασύρει και τους «πρωτοφορίτες»…
π.
- βλ. Κώστα Π. Παντελόγλου, «Σχετικά με τις πλημμύρες στο Λεκανοπέδιο Αθηνών-Πειραιώς», Ο Κόσμος της Ν. Φιλαδέλφειας, 15.11.2014
