Και με τους εξόριστους, στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν και Φιλαδελφειώτες, τι συνέβαινε επί του προκειμένου;
Αντιγράφω από το βιβλίο της Καίτης Ζεύγου Με τον Γιάννη Ζέβγο στο επανασταστικό κίνημα, Εκδόσεις Ωκεανίδα 1980: “Από τον Αύγουστο του 1936 μέχρι το 1940, ο παραθερισμός κομμουνιστών, μα και άλλων δημοκρατών στα ξεχασμένα από τον Θεό ξερονήσια του Αιγαίου, ήτανε στην ημερήσια διάταξη της διχτατορίας [του Μεταξά]”. Η Καίτη Ζεύγου, διευθύντρια του “Λαϊκού Βιβλιοπωλείου” πριν από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, είχε φιλοδωρηθεί με δύο χρόνια φυλακή μετά από δίκη, ποινή που έβγαλε στις φυλακές Αβέρωφ και ένα χρόνο εξορία στη Φολέγανδρο. Την άνοιξη του 1940 έληξε η φυλάκισή της, τη μετέφεραν στο Μεταγωγών κι από εκεί με το πλοίο της γραμμής έφτασε στο λιμάνι της Φολεγάνδρου, στο “Καραβοστάσι”, όπως το έλεγαν οι ντόπιοι, όπου και την παρέλαβε ο υπεύθυνος για τις υποθέσεις των εξορίστων Στέφανος Γκιουζέλης, εργάτης μωσαϊκών από την Αθήνα, “ένα λαμπρό, πάντα πρόσχαρο παλικάρι”, όπως γράφει στο βιβλίο της, με τον οποίο γνωρίζονταν και συνεργάζονταν πριν τη δικτατορία του Μεταξά (Στην Καίτη Ζεύγου και τον Στέφανο Γκιουζέλη, που έιχαν παρουσία και στην πόλη μας, θα αναφερθώ και περαιτέρω παρακάτω).
Περιγράφει στο βιβλίο της η Καίτη Ζεύγου τα της εξορίας στη Φολέγανδρο, και επί του προκειμένου σημειώνει: “Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου και τη δημοσίεψη του γράμματος του Ζαχαριάδη στις 2 του Νοέμβρη, που καλούσε τον Ελληνικό λαό να στρατευτεί και να πολεμήσει τη φασιστική επιδρομή του Μουσολίνι στα χώματά μας, η Ομάδα μας, όπως άλλωστε και όλες οι Ομάδες των εξορίστων, πήρε την απόφαση να στείλει γράμμα στην Κυβέρνηση και να ζητήσει να στρατευθούνε όλοι οι νέοι εξόριστοι για να υπερασπίσουν την ελευθερία, την ανεξαρτησία και ακεραιότητα της χώρας μας. Το αίτημα, όπως παντού έτσι και σ’ εμάς, απορρίφτηκε. Σύγχρονα όλα τα μέλη της Ομάδας, πήραμε εντολή να γράψουμε στους δικούς μας, εξηγώντας το περιεχόμενο του Πολέμου, την γραμμή του Κόμματος, όπως εκφραζότανε με το γράμμα Ζαχαριάδη κλπ. κλπ. και παροτρύνοντάς τους να βοηθήσουν τον εθνικό απελευθερωτικό αγώνα, όπως μπορούσε ο καθένας, παρά τη δικτατορία του Μεταξά. Η Ομάδα μας μέσα σ’ αυτές τις τραγικές στιγμές έκανε μεγάλες προσπάθειες ν’ αποχτήσει ραδιόφωνο και το πέτυχε. Το έστησαν στον νάρθηκα μιας εκκλησίας, που από καιρό είχε να λειτουργήσει, γιατί έλειπε το εκκλησίασμα. Οι λίγοι κάτοικοι του χωριού που απόμειναν εκκλησιάζονταν στην κεντρική εκκλησία. Τώρα όλη η Ομάδα, μα και χωριανοί, μαζευόντουσαν το απόγευμα, μέσα κι έξω από την εκκλησιά για ν’ ακούσουν τα νέα. Στην αρχή πετούσαμε από χαρά με τις νίκες των δικών μας και με τα στραπάτσα που έκαναν στους μαφιόζους του Μουσολίνι. Μα σε λίγο άρχισαν να πέφτουν τα φτερά μας. Το χτύπημα μάς τόδωσε η είδηση της 6ης του Απρίλη, ότι μας χτύπησαν και οι Γερμανοί και σε λίγο όταν έσπασε το Μέτωπο. …” (βλ. σελ. 194).
Θα δώσω τον λόγο αργότερα σε σοβαρό συγκαιρινό για να μας πει τα σχετικά με τη στάση των κύκλων των μέσα ή έξω από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου πολιτικών και μεις ας ξαναγυρίσουμε στα συμβαίνοντα στο Μέτωπο και τα μετόπισθεν, όπως τα ζούσε ο κόσμος της πρωτεύουσας, μαζί και του Μικρασιατοπροσφυγικού Συνοικισμού της Νέας Φιλαδέλφειας.
Στα νοσοκομεία που νοσηλεύονταν τραυματίες του Πολέμου 1940-1941, και στο γειτονικό μας, την “Αγία Όλγα”, νέα παιδιά λέγαν τα κάλαντα, οι νοσοκόμες διακόσμησαν κατάλληλα ώστε να υπάρχει κλίμα εορταστικό και χαρούμενο.
Ένας μεγάλος Έρανος πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ, που απέδωσε εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια, σκοπός η βοήθεια στα θύματα της επίθεσης του Ιταλικού φασισμού στην Ελλάδα, που δεν δίστασε, επί παραδείγματι, την ίδια τη μέρα των Χριστουγέννων να βομβαρδίσει την Κέρκυρα και να σκοτώσει αμάχους.
Ένας απ’ όσους πρόσφεραν στον Έρανο για τα θύματα της Ιταλικής επίθεσης ήταν ο δημοφιλής σε μικρούς και μεγάλους κατοίκους της πρωτεύουσας, μαζί και στους κατοίκους της πόλης μας, Σαρλώ, ο Τσάρλι Τσάπλιν δηλαδή, ο οποίος πρόσφερε 1.000 δολάρια. Ο Κώστας Βάρναλης – ο ποιητής μας και οδηγός του λαού και της νεολαίας και σε εκείνες τις δύσκολες ώρες1, μα και μαχόμενος στην πρώτη γραμμή του Πνευματικού Μετώπου από τις στήλες της εφημερίδας Η Πρωία παρά τη σύλληψή του από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου και τις απειλητικές συστάσεις του2 – στο χρονογράφημά του της ημέρας των Χριστουγένων του 1940 με τίτλο “Ο Σαρλώ”, έγραψε για εκείνον, παίρνοντας αφορμή την προσφορά του (βλ. στην πρώτη και τρίτη σελίδα της εφημερίδας). Στις 28 Δεκεμβρίου 1940 η Πρωία δημοσίευσε στην πρώτη σελίδα χαιρετισμό του Τσάρλι Τσάπλιν στον Κώστα Βάρναλη γι’ αυτό του το χρονογράφημα. Οι Φιλαδελφειώτες αναγνώστες της πραγματικής και σοβαρής εφημερίδας Η Πρωία, που δεν ήταν λίγοι, έλαβαν γνώση της αγωνιστικής επικοινωνίας δύο κορυφαίων της παγκόσμιας διανόησης ουχί επί ματαίω.
Λήγοντας το ’40, στις 29 Δεκεμβρίου, οι εφημερίδες έδωσαν στοιχεία της επιτυχούς πολεμικής δράσεως του υποβρυχίου “Παπανικολή” με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Μίλτο Ιατρίδη. Σε τι συνίστατο η δράση αυτή; Ιταλική νηοπομπή 12 μεγάλων μεταγωγικών, συνοδευόμενη από 6 αντιτορπιλικά και 15 αεροπλάνα, μετέφερε στρατό και πολεμοφόδια στην Αυλώνα. Στις 29 Δεκεμβρίου ο “Παπανικολής” επιτέθηκε στην Ιταλική νηοπομπή και τορπίλισε εύστοχα τρία από τα μεταγωγικά, παρόλο δε που καταδιώχθηκε από Ιταλικά αντιτορπιλικά κατάφερε να ξεφύγει. Ο “Παπανικολής” έγινε θρύλος. Τιμήθηκαν και ο κυβερνήτης και όλοι οι υπηρετούντες. Ο κόσμος διάβαζε και ξαναδιάβαζε το κατόρθωμα. Η λαϊκή τέχνη της εποχής απεικόνισε το “Παπανικολής” και το κατόρθωμά του. Σε σπίτια, σε καφενεία βρήκε τη θέση της αυτή η απεικόνιση.
(ακολουθεί συνέχεια)
Κώστας Π. Παντελόγλου
- Για τον Κώστα Βάρναλη, τον ποιητή και οδηγό του λαού και της νεολαίας και σε εκείνες τις δύσκολες μέρες, ο δικός μας, ο Φιλαδελφειώτης Βασίλης Εφραιμίδης, που για τη δράση του στον Πόλεμο του 1940-1941 παρασημοφορήθηκε με το Αριστείο Ανδρείας και τους χρόνους της Κατοχής αγωνίστηκε μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ, έχει αφήσει μαρτυρία πολύτιμη, η οποία έχει ως ακολούθως: “Καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Μέσα στο σκοτάδι της πιο άγριας λογοκρισίας, αναλαμπές αλήθειας, ελευθερίας, σαρκασμού κυκλοφορούν, ακούγονται ιδιαίτερα στους κύκλους της νεολαίας οι Βαρναλικοί στίχοι. Πολυδύναμη παρουσία η απήχησή τους στα χρόνια του Αντιφασιστικού Πολέμου, στην παρανομία της Ναζιστικής Κατοχής. Αδιάσπαστα (δεμένοι) με την εποποιία της Εθνικής Αντίστασης· …” (βλ. μικρό αφιέρωμα του Ριζοσπάστη στον Κώστα Βάρναλη το 1998).
- Τον Κώστα Βάρναλη, τον Γιάνη Κορδάτο, τον Νίκο Καρβούνη, τον Σπύρο Θεοδωρόπουλο, τον Δημήτρη Φωτιάδη, τον Θέμο Κορνάρο, τον Δήμο Μέξη, τον Δημήτρη Πουρνάρα, τον Μαρίνη, τον Ασημάκη Πανσέληνο κά., τους συνέλαβε το παγερό βράδυ της Πέμπτης 19 Δεκεμβρίου 1940, που το χιόνι έπεφτε ασταμάτητο, το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, τους οδήγησε στην Ανωτάτη Εμπορική της οδού Πατησίων και κατόπιν τους μετέφεραν στο κτίριο της οδού Στουρνάρα. Αργά τη νύχτα της επόμενης μέρας τούς οδήγησαν εκ νέου στην Ανωτάτη Εμπορική. Εκεί τους υποδέχτηκε ο υποδιοικητής της Εθνικής Ασφαλείας Παξινός, λέγοντάς τους “Δεν θα ησυχάσουμε, τέλος πάντων, μ’ εσάς τους διανοούμενους καμιά μέρα; Τόσο καιρό καθόσαστε μουλωχτοί. Βρήκατε τώρα ευκαιρία με τον πόλεμο να ξεσπαθώσετε … Έχουμε πόλεμο με την Ιταλία κι εσείς βρήκατε ευκαιρία να χτυπάτε τον φασισμό. Τι σας έφταιξε ο φασισμός; Οι Ιταλοί μάς επιτεθήκανε. Κι άλλα κράτη έχουνε φασισμό αλλά δεν μας πειράζουν. Αυτά να τα παρατήσετε. Ξέρουμε πολύ καλά τι είσαστε. Να προσέξετε γιατί θα βρείτε μπελά. Να φύγετε τώρα όλοι στα σπίτια σας”, συνέχισε ο Παξινός, “και να μην ξεμυτίσετε πια με τέτοια δημοσιεύματα γιατί θα την πάθετε άσκημα. Εμάς δεν μπορείτε εσείς να μας κοροϊδέψετε” (βλ. Ασημάκης Πανσέληνος, Τότε που ζούσαμε…, Εκδόσεις Κέδρος 1974, σελ. 275-287).
