Παράρτημα
σκόρπια παραλειπόμενα σχετικά με τον Πόλεμο του 1940-1941
1) Κρυοπαγήματα: Σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, που έφθασαν και τους -37 βαθμούς Κελσίου, με ρούχα και άρβυλα ακατάλληλα για ορεινό πόλεμο και ανεπαρκή επισιτισμό, οι πολεμιστές του Μετώπου υπέφεραν από κρυοπαγήματα. 25.000 ήταν αυτοί που νοσηλεύτηκαν με κρυπαγήματα.
Ο Δημήτρης Λουκάτος έγραψε στο βιβλίο του Οπλίτης στο Αλβανικό Μέτωπο: “Πάγωσαν δυο τρία παιδιά. Ο γιατρός έρχεται. Ακούμε τις “οδηγίες” του. Εντριβές με χιόνι … Γδύστε τους πρώτα εντελώς. Κι ύστερα δώστε τους λίγο κονιάκ. Τι; Δεν έχετε; Ένα ζεστό. Δεν έχετε φωτιά; Γιατί; Δεν βρίσκετε ξύλα; Φτου, να πάρει η οργή”.
Και ο Άγγελος Τερζάκης, στην Ελληνική εποποιία 1940-1941: “Ο διοικητής της μεραρχίας που ανέβηκε στις πρώτες γραμμές, ένιωσε το θάρρος του να λυγίζει στον δρόμο: είχε διασταυρωθεί με φάλαγγες ατελείωτες από λείψανα που όδευαν μέσα στη χιονοθύελλα, άλλα πεζή, άλλα σε φορεία, άλλα καβάλα σε ζώα σκελετωμένα – ένα όραμα του Άδη. Ήταν τραυματίες και κρυπαγημένοι που τραβάγανε στα ορεινά χειρουργεία για να ακρωτηριαστούν”.
2) Για τον Δημήτρη Χαρισιάδη, που υπήρξε φωτογράφος του Αλβανικού Μετώπου, κυκλοφόρησε ένα αφιέρωμα στη ζωή και το έργο του το 2005 (βλ. Επτά Ημέρες/Η Καθημερινή, Κυριακή 30 Οκτωβρίου 2005), πλαισιωμένο φυσικά με φωτογραφίες του. Εδώ σημειώνω ότι φωτογραφίες του Χαρισιάδη έχουν δημοσιευθεί στο βιβλίο του Αλέξανδρου Παπάγου Ο Πόλεμος της Ελλάδος 1940-1941, Εκδόσεις “Οι φίλοι του βιβλίου”, 1945. Φωτογραφίες του Χαρισιάδη πλαισίωναν και το χρονικό του Πολέμου 1940-41 του Θεοφύλακτου Παπακωνσταντίνου, που δημοσιεύθηκα σε 32 συνέχειες, αρχής γενομένης τον Οκτώβριο του 1965 στο περιοδικό Εικόνες της Ελένης Βλάχου, και κυκλοφόρησε σε βιβλίο με τίτλο Η Μάχη της Ελλάδος το 1966 από την Εκδοτική Εταιρεία Αθηνών Γαλαξίας-Κεραμεικός (βλ. και Γεωργία Ιμπιρίδου, “Δημοσιευμένες φωτογραφίες [Δημήτρη Χαρισιάδη], ό.π., σελ. 12-14).
3) Πολεμικές Επιθεωρήσεις: Ο Παναγιώτης Παπαδούκας, που είχε γράψει με τον Δημήτρη Χρονόπουλο την επιθεώρηση “Μάρε Νόστρουμ” και με τον Σπυρόπουλο “Το τσαρούχι” είπε σε μια συνέντευξή του ότι: “Μόλις κηρύχτηκε ο Πόλεμος του ’40 όλα σχεδόν τα θέατρα των Αθηνών εγκατέλειψαν τα έργα ρουτίνας και το έριξαν στην επιθεώρηση. Η σάτιρα ήταν γύρω από τα πολεμικά γεγονότα με πολύ γέλιο. Αλλά υπήρχε και πλούσια η νότα της συγκινήσεως που μιλούσε στην ψυχή των θεατών κι έφερνε το δάκρυ στα μάτια”.
Ο Αλέκος Σακελλάριος, που μαζί με τον Δημήτρη Ευαγγελίδη έγραψαν τις επιθεωρήσεις “Μπράβο Κολονέλλο” και “Φινίτο λα μούζικα”, σε μια συνέντευξή του για το ίδιο θέμα είπε ότι την κήρυξη του Πολέμου την έμαθε νωρίς το πρωί της 28ης Οκτωβρίου, όταν βρισκόταν με μια φιλική συντροφιά από συγγραφείς και δημοσιογράφους στο καφενείο “Κυβέλεια”. Εκεί πήγε ο τότε αρχισυντάκτης της εφημερίδας Πρωΐα Γεώργιος Καράντζας και τους είπε ότι “επεδόθη τελεσίγραφο”. Και ο Σακελλάριος πρόσθεσε: “Για να καταλάβετε με πόσο ενθουσιασμό γράφτηκαν οι επιθεωρήσεις, οι οποίες δεν είχαν επαγγελματικό στόχο, θα πρέπει να σας πω ότι η επιθεώρηση “Μπράβο Κολονέλλο” που ήταν η πρώτη και μεγαλύτερη από τις πολεμικές επιθεωρήσεις, γράφτηκε μέσα σε τέσσερις μέρες. Οι παραστάσεις της κράτησαν μέχρι τους τελευταίους μήνες του Πολέμου”.
Τα παραπάνω για τον Παναγιώτη Παπαδούκα και τον Αλέκο Σακελλάριο έχει γράψει ο Γιάννης Καιροφύλας στο βιβλίο του Η Αθήνα του ’40 και της Κατοχής, όπου έχει γράψει και τα παρακάτω: “Ένας ακόμη δημιουργός πολεμικών επιθεωρήσεων ήταν ο Απόστολος Μαγγανάρης, που μαζί με τον Ε. Μπέζο έγραψε το “Κορόιδο Μουσολίνι” και το “Μπενίτο φινίτο” που ανέβηκαν μ’ επιτυχία στο θέατρο “Βρετάννια”. Μία ακόμη επιθεώρησή τους με τον τίτλο “Ελληνόπουλα εν δράσει” παίχτηκε στο θέατρο “Κεντρικόν” από ερασιτεχνικό συγκρότημα παιδιών και είχε μεγάλη επιτυχία”.
4) Για τους άλλους, πλην Χαρισιάδη, φωτογράφους του Πολέμου 1940-1941 κατατοπίζει με κείμενό του ο ιστορικός της φωτογραφίας Άλκης Α. Ξανθάκης (βλ. Επτά Ημέρες/Η Καθημερινή, 30 Οκτωβρίου 2005, σελ. 3-4). Στο κείμενό του αναφέρεται στον Σμυρνιό ζωγράφο Γιώργο Προκοπίου, σημειώνοντας ανάμεσα σε άλλα: “Στο Μέτωπο ο Προκοπίου τράβηξε έναν ικανό αριθμό φωτογραφιών, που θα αποτελούσαν τη βάση για αντίστοιχους ζωγραφικούς πίνακες. [Σε προχωρημένη πια ηλικία και πάσχοντας από άσθμα και βρογχίτιδα] θα πεθάνει τελικά στα παγωμένα βουνά της βόρειας Ηπείρου στις 20 Δεκεμβρίου 1940, ενώ ζωγράφιζε εκ του φυσικού το χιονισμένο Αργυρόκαστρο”.
Αναφέρεται και στον Πόντιο Λάζαρο Ακερμανίδη, που ήταν χειμερινός κολυμβητής και συνηθισμένος στις κακουχίες, σημειώνοντας μεταξύ άλλων: “Ο Ακερανίδης παρέμεινε στο Μέτωπο σε όλη τη διάρκεια του βαρύτατου χειμώνα 1940-1941, σε αντίθεση με όλους σχεδόν τους υπόλοιπους φωτογράφους και κινηματογραφιστές που πήγαιναν περιοδικά και για σύντομα διαστήματα. Τράβηξε περισσότερες από 2.500 φωτογραφίες, οι οποίες χάθηκαν μετά τον θάνατό του το 1947. Εντοπίστηκαν το 1993 από τον γράφοντα στην Κατερίνη και 200 από αυτές παρουσιάστηκαν σε έκθεση στην Αθήνα τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς”.
Στο κείμενό του ο Άλκης Ξανθάκης σημειώνει πως τον Ακερμανίδη τον διαφοροποιεί “η καταγραφή της σκληρής καθημερινής ζωής του Έλληνα φαντάρου στο Μέτωπο”. Σε λεζάντα φωτογραφίας ολόσωμης του Ακερμανίδη που πλαισιώνει το κείμενο του Ξανθάκη σημειώνεται πως “Μεγάλος αριθμός φωτογραφιών του Ακερμανίδη δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Νίκη, συνοδεύοντας σχετική με τις επιχειρήσεις αρθρογραφία”, και ότι “Μέσα στο πρώτο έτος της Απελευθέρωσης, το 1945, επέλεξε, μεγέθυνε ο ίδιος και παρουσίασε μια μεγάλη ενότητα φωτογραφιών σε ατομική έκθεση στο Ζάππειο”.
Ο Άλκης Ξανθάκης αναφέρει ως φωτογράφους του Πολέμου 1940-1941 τους: Βασίλη Τσακιράκη, Τάκη Φλώρο, Ιωάννη Νισυρίου, Κυριάκο Κουρμπέτη, Δημήτρη Φωτεινόπουλο, Τάκη Τριανταφύλλου, Τάσο Μελετόπουλο, Σπύρο Τράνακα και Δημήτρη Γιάγκογλου – και ως κινηματογραφιστές τους Δημητροκάλη, Ράφα, Μαλαβάτη, Γ. Παπαδούκα, Πρόδρομο Μεραβίδη και Σπύρο Κοκόλη, ενώ για τους Μεγαλοκονόμου (Κωνσταντίνος, Μανώλης και Χαράλαμπος) σημειώνει: “Πήγαν ως φωτογράφοι και κινηματογραφιστές για τα “Επίκαιρα”, τα λεγόμενα “Ζουρνάλ”.
Επιπλέον ο Άλκης Ξανθάκης έχει σημειώσει: “Αίτηση για να πάει στο Μέτωπο έκανε και η Βούλα Παπαϊωάννου, αλλά απορρίφθηκε. Ήταν ακόμα πολύ νωρίς για γυναίκες. Μόνη εξαίρεση αποτελεί η Μαρία Χρυσάκη, που βρέθηκε όμως στο Αλβανικό Μέτωπο ως εθελόντρια του Ερυθρού Σταυρού στα κινητά χειρουργεία του Υγειονομικού, ταυτίζοντας έτσι την ιδιότητα της Αδελφής Νοσοκόμου με εκείνη της φωτογράφου”.
(ακολουθεί συνέχεια)
Κώστας Π. Παντελόγλου
